شرکای آسیایی را فراموش نمی‌کنیم

محمدرضا بختیاری / عضو هیات نمایندگان اتاق ایران

امروز یک واقعیت در حوزه سیاسی و اقتصادی جهان وجود دارد که نمی‌توان آن را نادیده گرفت و آن بحرانی است که چند سالی است در اقتصاد غرب پدیدار شده که مانع روند رشد سالانه برخی کشورهای اروپایی شده است. در واقع غرب امروز درگیر نوعی رکود اقتصادی است. طبیعی است که از همان زمان آغاز مشکلات، این کشورها دست به اقداماتی برای نجات اقتصاد خود زدند. در این شرایط تجارت این کشورها با یکدیگر چندان نمی‌تواند موجب بهبود و رشد شود و بر این اساس غرب به دنبال بازارهای نو و بکری است که با حضور در آنها بتواند بخشی از مشکلات خود را حل کند.
ایران به لحاظ ویژگی‌های خاص خود از جمله برخورداری از منابع عظیم انرژی، نیروی کار ارزان‌قیمت و تحصیل‌کرده، موقعیت ترانزیتی مناسب و ظرفیت‌های خالی فراوان اقتصادی، بازار بسیار مناسبی برای غربی‌هاست که با ورود به آن بتوانند بخشی از مشکلات خود را بهبود بخشند.
پیش از آغاز تحریم‌های اقتصادی، اتحادیه اروپا یکی از شرکای اقتصادی و تجاری بزرگ ما محسوب می‌شد که حجم تجارت سالانه آن با ایران به بالغ بر 30 میلیارد دلار می‌رسید. اما بعد از تحریم‌ها، سال به سال حجم تجارتشان با ایران محدودتر شده و رو به کاهش گذاشت. در اوایل اعمال تحریم‌ها، به دلیل وجود برخی قراردادهای مدت‌دار، همکاری‌ها تا مدتی ادامه یافت اما بعد از پایان مدت قراردادها و گستردگی دامنه تحریم‌ها، سطح همکاری تجاری و اقتصادی با اتحادیه اروپا به شدت محدود شد. بر این اساس از سال 2008 تاکنون، حجم تجارت ایران با کشورهای اروپایی افت قابل توجهی یافته است. به عنوان نمونه؛ تا پیش از آن آلمان یکی از مهم‌ترین شرکای اروپایی ایران به شمار می‌آمد که حجم تجارت ما با این کشور سالانه به حدود شش میلیارد دلار می‌رسید اما این میزان در سال‌های اخیر و بعد از تحریم‌ها به کمتر از دو میلیارد دلار در سال کاهش یافته است. کما اینکه تجارت ما در این مدت با برخی کشورهای اروپایی حتی به صفر هم رسیده است.
در حال حاضر کل تجارت ایران و اتحادیه اروپا مجموعاً به حدود هفت تا هشت میلیارد دلار در سال کاهش پیدا کرده که شامل کالاهایی می‌شود که عمدتاً مشمول تحریم نبودند یا کالاهایی که با واسطه مبادله می‌شوند.
تجارت ایران با اتحادیه اروپا همواره یک تجارت دوسویه بوده است. ما در همکاری اقتصادی با اروپایی‌ها، با کشورهای مختلف در زمینه‌های خاص و در سطح متفاوتی همکاری داشتیم. به عنوان نمونه، آلمان همواره نخستین شریک تجاری ما در اروپا بود و زمینه همکاری اقتصادی ما با این کشور در سطح متفاوت با سایر شرکای تجاری اروپایی‌مان قرار داشت. بعد از این کشور هم فرانسه، انگلیس، ایتالیا، هلند و سایر کشورها در رده‌های بعدی تجارت ما با این قاره قرار می‌گرفتند. از سوی دیگر این کشورها اصولاً بازارهای عمده ما برای کالاهای صادراتی غیرنفتی را تشکیل می‌دادند که این امر به توسعه صادرات غیرنفتی ما منجر شده بود اما این بخش از صادرات غیرنفتی هم با اعمال تحریم‌ها در سال‌های قبل، به حداقل کاهش یافت یا در برخی حوزه‌ها به طور کامل متوقف شد.
در حال حاضر بیش از 80 درصد صنایع کشور ما دارای زیرساخت اروپایی هستند که شاید با سرمایه‌گذاری مختصری بعد از تحریم‌ها، بتوانیم آنها را نوسازی کرده و به سطح بهتری برسانیم. بدون شک این اقدام بهره‌وری و راندمان تولید ما را افزایش می‌دهد، ضمن اینکه انتقال تکنولوژی از اروپا به ایران نیز یکی از نیازهای مهم امروز صنایع کشور به شمار می‌آید که مسلماً برای ما دارای مزایای زیادی خواهد بود. بنابراین ورود تجهیزات مدرن صنعتی و دانش فنی روز، از دیگر مزایای بازگشت اروپاییان به بازار ایران به شمار می‌آید.
مساله دیگر آنکه در طول سال‌های سخت تحریم اقتصادی، ایران الزاماً برای تامین نیازهای خود باید به بازارهای دیگری روی می‌آورد که ما عمده این بازارها را در شرق به خصوص در جنوب شرق آسیا یافتیم. به این ترتیب کشوری مانند چین به مرور به شریک نخست تجاری ما تبدیل شد و دامنه همکاری اقتصادی ایران با این کشور افزایش پیدا کرد. هند هم دیگر کشوری بود که همکاری تجاری ما با آن طی سال‌های اخیر افزایش یافت. این کشورها به‌رغم تحریم‌ها بخشی از نیازهای ما را در سال‌های تحریم تامین کردند که این کار برای آنها هم سختی‌های خود را داشت.
حالا بعد از توافق هسته‌ای، این فرصت برای غرب فراهم شده تا خود را از زیر سایه تحریم در همکاری با ایران خارج کند. در این برهه زمانی، با توجه به مشکلات اقتصادی اروپا، این بهترین فرصت برای آنهاست تا به بازار بزرگ ایران ورود کنند؛ نه‌تنها در حوزه‌های تجاری و سرمایه‌گذاری سابق که می‌توانند باب همکاری جدیدی را هم با کشورمان آغاز کنند. بر مبنای این امر و با توجه به سابقه تاریخی اقتصاد ایران با اروپا، طبیعی است که استفاده از فرصت همکاری‌های مجدد تجاری و اقتصادی بعد از رفع تحریم‌ها، مزیتی برای هر دو طرف به شمار می‌آید.
معتقدم که غرب و به طور مشخص اروپا، به دنبال آن است که بعد از برداشته شدن تحریم‌های اقتصادی، ایران را به عنوان شریک بزرگ تجاری خود در منطقه و حتی به نوعی هاب منطقه در نظر بگیرد. در واقع ایران برای آنها نه‌تنها یک بازار مستعد 80 میلیون‌نفری به شمار می‌آید که به دلیل موقعیت استراتژیک جغرافیایی، از طریق ایران دسترسی به بازار بزرگ چند صد میلیون‌نفری منطقه نیز به راحتی امکان‌پذیر خواهد بود. همان‌طور که اشاره شد، تجارت با ایران به لحاظ برخورداری از مزیت‌های مختلف و ظرفیت‌های خالی اقتصادی، برای غرب حائز اهمیت است و غرب با استفاده از این مزیت‌ها می‌تواند با تجارت و سرمایه‌گذاری در ایران، بخشی از تولیدات خود را در کشور ما و همچنین سایر کشورهای منطقه (از طریق ایران) عرضه کرده و به فروش برساند.
اما در عین حال باید به یک نکته حائز اهمیت هم توجه داشت. در واقع غرب باید به این موضوع توجه داشته باشد که امروز برای بازگشت دوباره به بازار ایران، شاخص رقابت را باید بسیار جدی بگیرد؛ جدی‌تر از قبل. امروز رقابت، به شاخصی حیاتی و کلیدی در سطح روابط تجاری و اقتصادی با ایران تبدیل شده است. بر این اساس کشورهایی امکان حضور در بازار ایران و همکاری تجاری گسترده با کشورمان را خواهند داشت که توانایی رقابت بیشتری در تولیدات، کیفیت و قیمت‌های خود را داشته باشند.
این امر از آن روست که ما بعد از برداشته شدن تحریم‌ها، شرکای تجاری و اقتصادی خود را در تمام سال‌های اخیر فراموش نخواهیم کرد. کشورهایی که در روزهای سخت ما را همراهی کردند. طبیعی است که ما بعد از تحریم‌ها نیز همکاری‌های اقتصادی و تجاری خود را با شرکای آسیایی‌مان ادامه خواهیم داد. به این ترتیب اروپایی‌ها برای ورود به بازار امروز ایران و سرمایه‌گذاری در کشور، باید به زمینه‌های رقابتی خود بیشتر از قبل فکر کنند. آنها در بازار ایران رقبایی همچون چین را پیش‌رو خواهند داشت که این موضوع به‌خودی‌خود اهمیت رقابت را افزایش می‌دهد. بازار ایران چند سالی است که به تولیدات و صنایع چینی و سایر شرکای آسیایی خود عادت کرده است به این ترتیب اروپا باید به فکر آن باشد که برای گرفتن سهمی از بازار بزرگ ایران پیشنهادات و سرمایه‌گذاری‌های متفاوتی ارائه دهد البته تکنولوژی و فناوری اروپایی به خودی‌خود برای صنایع ایران جذابیت دارد.