تاریخ انتشار:
ارزش‌گذاری اسکناس‌های قدیمی در گفت‌وگو با مسعود نوین فرح‌بخش
تنها سیاست پولی است که می‌ماند
نقدینگی و حجم نقدینگی بیشترین تاثیر را بر قیمت اسکناس‌های فعلی در آینده خواهد داشت، این تنها در مورد مجموعه‌داری نیست اصولاً زمانی که پول در دست افراد قرار می‌گیرد، افراد با توجه به تغییر نرخ تورم به دنبال هزینه‌کرد و سرمایه‌گذاری پول و سرمایه خود هستند.
هر زمانی که کالایی وجود داشته باشد و برای آن تقاضایی ایجاد شود اصل عرضه و تقاضا شکل می‌گیرد که این کلیت بازار را شکل می‌دهد، در بازار و به واسطه میزان عرضه و تقاضا قیمت مشخص می‌شود، حال در خیابان منوچهری چند سالی است که به واسطه وجود عرضه و تقاضا برای اسکناس‌های تا نخورده قدیمی بازاری ایجاد شده است که وسعت آن به مجموعه‌داری نیز رسیده است، مجموعه‌داری که قیمت یک آلبوم اسکناس آن در حدود نیم میلیارد تومان است. در این بازار استثناها و متغیرهای به کار رفته در چاپ در کنار قاعده کلی میزان عرضه و تقاضا نقش تعیین‌کنندگی قیمت را بر عهده دارند که نباید فراموش کرد کیفیت سخن‌های بسیاری در این بازار بر زبان دارد. در جمع‌آوری آلبوم یا مجموعه اسکناس توجه به نظم و اصول خاص بسیار حائز اهمیت است اما آلبومی در ایران در نگاه اول مورد تایید قرار می‌گیرد که از هر اسکناس به صورت جفت جمع شده باشد. در رابطه با جمع‌آوری مجموعه اسکناس مسعود نوین‌فرح‌بخش به عنوان یک کلکسیونر و ناشر کتاب راهنمای اسکناس‌های ایران معتقد است عرضه و تقاضا، کمیت و کیفیت نقش اساسی در بازار اسکناس ایفا می‌کنند.
چه جذابیتی باعث می‌شود افراد به داشتن کلکسیون اسکناس علاقه نشان دهند؟ این جذابیت را چگونه می‌توان به زبان اقتصادی ترجمه کرد؟
اصولاً افرادی که مجموعه‌دار هستند وقتی که به دنبال جمع‌آوری کالای مورد نظر خود هستند به نوع، تنوع کلی، رنگ‌های استفاده‌شده و تکنولوژی مصرفی آن جذب می‌شوند، اسکناس نیز از این قاعده مستثنی نیست، به‌طوری که به خاطر حالت نوستالژی، تاریخی، خاطرات و حس داشتن پول و سرمایه جذابیت برای داشتن کلکسیون اسکناس ایجاد می‌شود.
در کنار این موارد اختلاف‌هایی در برخی مواقع ایجاد می‌شود که عاملی بر جذابیت دوچندان کلکسیون‌داری می‌شود، به‌طور مثال امکان دارد یک اسکناس با کامپیوتر و با کیفیت چاپ خاص عرضه شده باشد که در کمتر اسکناسی وجود داشته باشد که عکس این موضوع نیز برای کلکسیونرها جذابیت دارد. در مجموعه‌داری داشتن اقسام مختلف یک کالا حائز اهمیت است.
داشتن یک کلکسیون تنها جذابیت تاریخی احساسی دارد یا توجیه اقتصادی نیز در پشت این فعالیت نهفته است؟
افرادی که به عنوان مجموعه‌دار محسوب می‌شوند در دو بعد به کالای مورد نظر خود نگاه می‌کنند، در درجه اول عشق به کار و در بعد دوم جمع‌آوری با نگاه سرمایه‌داری در آینده است. در کنار این عوامل شناخت اسکناس بسیار مهم است که در این بازار کتاب مرجع برای حدود قیمت اسکناس با توجه به مولفه‌های تعیین‌کننده اعلام شده است. لازم به ذکر است که مجموعه‌داری دیگر کالاها همچون جواهرات به تخصص بسیار زیادی احتیاج دارد.
از گذشته در میان ایرانیان کلکسیون‌داری به خصوص کلکسیون تمبر رواج داشته است که برخی عوامل اقتصادی و غیراقتصادی در ارزش‌گذاری آنها دخیل بوده است، در ارزش‌گذاری کلکسیون اسکناس چه عواملی دخیل است؟
در درجه اول در قیمت‌گذاری کلکسیون اسکناس کمیت و عرضه و تقاضا نقش اساسی را ایفا می‌کند، این به معنی آن است که هر چه عرضه کم باشد تقاضا برای یک کالا افزایش می‌یابد. قیمت اسکناس به دلیل آنکه کمیت کمتری نسبت به تمبر دارد، بیشتر است.
از نظر اقتصادی چگونه علاقه‌مندی و توجه افراد به جمع‌آوری اسکناس به عنوان یک کلکسیون را توجیه می‌کنید؟
شخصاً اعتقاد دارم بحث خاطره، نوستالژی، جنبه سرمایه‌ای پول و احساس خوب پول داشتن عواملی خواهد بود تا افراد به دنبال جمع‌آوری کلکسیون باشند، از نظر اقتصادی نیز خرید، نگهداری و فروش اسکناس مانند دیگر کالاها درآمد را به همراه دارد، این بازار حتی به گونه‌ای است که در برخی مواقع سودهای بیشتری نسبت به سود بانکی عاید صاحبان خود می‌کند.
آیا در کشورهای دیگر بحث کلکسیون‌داری همچون ایران وجود دارد؟
در کشورهای دیگر نیز بحث کلکسیون‌داری اسکناس وجود دارد اما سبک جمع‌آوری اسکناس متفاوت است، به‌طور مثال در کشورهای دیگر اسکناس به صورت تک جمع‌آوری می‌شود اما در ایران جمع‌آوری به صورت جفت انجام می‌گیرد، البته باید تاکید شود که کیفیت بسیار مهم است و کوچک‌ترین خدشه‌ای روی اسکناس قیمت را بسیار کاهش می‌دهد. کلکسیون‌دار در همه‌جای دنیا باید از اسکناس خود بسیار نگهداری کند. کیفیت همیشه حرف اول را می‌زند، دلیل آنکه ایرانیان به صورت جفت اسکناس را نگهداری می‌کنند به نمایش درآوردن پشت و روی آن در یک قاب است، این روش به جفت بانکی معروف است و دلیل دیگر جمع‌آوری به صورت جفت اطمینان خاطر نسبت به درآمدن اسکناس از یک دسته بوده که نشانی از درجه یک بودن اسکناس دارد.
در ایران آیا اسکناس‌های کشورهای دیگر عمدتاً به عنوان مجموعه جمع‌آوری می‌شود یا افراد خاصی به دنبال جمع‌آوری اسکناس کشورهای دیگر می‌روند؟
به‌طور کلی ایرانیان آنچنان علاقه‌ای به جمع‌آوری اسکناس‌های کشورهای دیگر ندارند و تنها برخی افراد بنابر علاقه شخصی و در باب تفنن به جمع‌آوری اسکناس‌های دیگر می‌پردازند که جمع‌آوری به صورت کشور به کشور یا دوره زمانی خاصی نیست، جمع‌آوری بیشتر بر پایه پول یا اسکناس خارجی است. از هر جای دنیا یک یا دو اسکناس بدون در نظر گرفتن کیفیت بهتر جمع‌آوری انجام می‌شود.
عمدتاً مجموعه‌داری در هر جایی از دنیا بر پایه کشور فرد کلکسیونر انجام می‌شود و افراد کلکسیون‌دار به دنبال جمع‌آوری و داشتن احساس خوب خاطرات و تاریخ مأنوس با شخصیت خود که در آن پرورش یافته‌اند هستند. در کلکسیون‌داری توان صحبت با دیگر افراد کلکسیون‌دار بسیار مهم است این گفته به معنای آن است که یک فرد با دیگر افراد کلکسیون‌دار حرف مشترک از طریق کالای کلکسیونی خود داشته باشد.
چه عواملی در تعیین قیمت اسکناس تاثیر دارد؟
بار دیگر در این رابطه باید تاکید شود که همچون دیگر بازارها عرضه و تقاضا و کمیت عامل اصلی قیمت در نرخ اسکناس است، زمانی که عرضه در کالایی زیاد باشد، قیمت بسیار کاهش می‌یابد و اگر میزان یک اسکناس در بازار کاهش یابد قطعاً قیمت کالا افزایش می‌یابد. عواملی دیگر به جز سیاست عرضه پولی در زمان انتشار اسکناس بر قیمت تاثیرگذار است از این عوامل می‌توان به تنوع اسکناس در رنگ، چاپ، شماره سریال، نام افراد، امضای افراد و... اشاره کرد. کلکسیونرها همیشه به دنبال تکمیل مجموعه خود هستند و هرگونه اسکناس را اگر کیفیت آن مناسب باشد خواهانند.
کلکسیون‌دارها در زمانی که کلکسیونر دیگری اسکناسی داشته باشد که فرد به دنبال آن بوده مانند دیگر کسب و کارها برای تهیه آن پای میز مذاکره می‌نشینند و با توجه به معیارهای تعیین‌شده قیمتی برای اسکناس تعیین می‌کنند، در صورت تایید قیمت از سوی دو نفر معامله انجام می‌شود و مذاکره دو مجموعه‌دار برای معامله یک اسکناس موضوعی تعجب‌برانگیز نیست و به دفعات این اتفاق رخ می‌دهد.
مجموعه‌دارها بدون در نظر گرفتن نام افراد اگر تفاوتی در چاپ یک اسکناس وجود داشته باشد باید آن را به‌دست آورند، زیرا باید کلکسیون‌شان کامل باشد. در رابطه با معیار امضا کلکسیونرها امضای بزرگ و کوچک را در کنار یکدیگر جمع‌آوری می‌کنند. به‌طور مثال دو هزار‌تومانی دارای سه مولفه متفاوت از سایز امضا، سایز عکس امام و فیلیگران (تصویر نمایان در نور) است که برای جمع‌آوری در کلکسیون وجود هر کدام در اسکناس دو هزار‌تومانی در کنار یکدیگر حائز اهمیت است. البته برخی افراد در کلکسیون‌داری به دنبال مجموعه‌ای متفاوت هستند که در این زمینه به دنبال جمع‌آوری اسکناس با شماره‌های یکسان هستند. برخی افراد در بازار مدعی هستند که سایز امضای اسکناس اگر بزرگ یا کوچک باشد گران‌تر است، در این رابطه باید تاکید شود که سایز امضا برای تعیین قیمت به نوع اسکناس وابسته است.
در بازار اسکناس نیز استثناها وجود دارد، از استثنا در اسکناس می‌توان به میزان خواسته بازار به نوع اسکناس و اشتباهات تولید اشاره کرد.
کلکسیون‌دار بر مبنای روش نگهداری خود به شدت علاقه‌مند است که مجموعه کاملی را برای خود جمع کند، به‌طور مثال افرادی که به دنبال جمع‌آوری اسکناس‌های دوره محمدرضا پهلوی هستند غالباً تا 98 درصد پیش می‌روند اما جمع‌آوری مابقی که تنها دو درصد است، کار بسیار سختی است، زیرا حجم عرضه در زمان چاپ اسکناس کم بوده و حجم معامله در حال حاضر نیز به واسطه میزان چاپ اسکناس کم است.
از دیگر موارد استثنا می‌توان به جذابیت‌های ذاتی خود اسکناس اشاره کرد، این جذابیت‌ها از رنگ، طرح، ایده کلی اسکناس و... برمی‌آید، این‌گونه جذابیت‌ها باعث می‌شود در جمع‌آوری اسکناس اولویت بالاتری برای آن اسکناس‌ها قائل شد.
در تمام بازارها در کنار مشتریان و افراد دائمی بازار، افراد و مشتریان رهگذر نیز حضور دارند، این دسته از افراد تا چه میزان در بازار اسکناس تاثیرگذار هستند و به‌طور کلی می‌توان نقشی برای آنها در این بازار قائل بود؟
تجربه نشان داده این دسته از افراد که به صورت جسته و گریخته کالایی را جمع می‌کنند، غالباً به دنبال اسکناس‌های گران نمی‌روند و خریدار اسکناس‌های ارزان‌قیمت برای یادآوری خاطرات هستند. نگاه این افراد نگاه نوستالژی‌گونه است و نگاه سرمایه‌داری در آن وجود ندارد. در مجموع این افراد به دنبال جمع‌آوری کلکسیون اسکناس نیستند.
اسکناس‌ها در طراحی و چاپ تابع زمان هستند، زمانی که دارای شرایط اقتصادی و سیاسی مختلف با سیاست‌های پولی متفاوت است، این سیاست‌های پولی میزان چاپ و عرضه اسکناس را مشخص می‌کند که در کنار آن ارزش پول ملی در زمان چاپ با توجه به سیاست‌های اتخاذی در دل زمان تعیین می‌شود و بعد از گذشت چندین سال سیاست‌های اقتصادی و پولی کشورها قابل رصد و مشاهده است، حال جای سوال دارد که آیا سیاست‌های پولی و اقتصادی گذشته در یک بازه زمانی به‌طور مثال در سال 1340 باعث شده است تا در حال حاضر یک اسکناس با توجه به سیاست‌های زمان خود قیمت‌گذاری شود؟
سوال بسیار خوبی پرسیدید، با استفاده از مثالی به این پرسش پاسخ خواهم داد. در سال 1350 حقوق استخدامی افراد ماهانه 700 تا 800 تومان بود، در حال حاضر نیز پایه استخدامی افراد حدود 700 تا 800 هزار تومان است البته باید یادآوری شود که ارزش پولی زمان گذشته با زمان حال بسیار متفاوت است. در سال 1350 با وجود آنکه پایه حقوق در حدود 800 تومان بود اسکناس یک هزار‌تومانی برای آن در نظر گرفته شده بود که مقایسه دوران حال با سال مورد نظر اعلام می‌دارد برای سال جاری باید اسکناس یک میلیون‌تومانی چاپ و عرضه شود که خارج از تصور فعلی افراد است. با تمام این تفاسیر، بسیار سخت است که تصور شود چند نفر توان دستیابی به اسکناس هزار‌تومانی سال 1350 را داشته‌اند و به صورت جفتی آن را کنار گذاشتند و این در حالی بوده است که در آن زمان عرضه این نوع اسکناس بسیار کم بوده است. در نتیجه قیمت آن اسکناس در زمان حال نیز بسیار سرسام‌آور است، بهترین کیفیت آن اسکناس به صورت جفتی در زمان فعلی بیش از 30 میلیون تومان است. بعد از گذشت یکی دو سال، با افزایش قیمت نفت به محدوده 10 تا 12 دلار پشتوانه ارزی کشور تقویت شد که این عاملی شد تا حجم عرضه اسکناس در کشور
افزایش یابد و حجم نقدینگی در سیستم اقتصادی کشور بالا رفت، در نتیجه حجم اسکناس هزار‌تومانی چاپ سال‌های 51 و 52 بیشتر از اسکناس‌های عرضه‌شده در سال‌های 49 و 50 بود. عرضه و تقاضا، کمیت و سیاست پولی زمان‌های چاپ و انتشار، اصلی‌ترین معیار قیمت‌گذاری اسکناس‌های قدیمی در کنار کیفیت است، به‌طور کلی می‌توان گفت سیاست‌های پولی تا چندین دهه در یک اقتصاد ماندگار است. علم، زنجیره و قوانین اقتصاد در مجموعه‌داری اسکناس کاملاً مشهود است. این مثال و روال اقتصاد به دنبال آن است که به ما درس بدهد، در این درس نکته مهم آن است که سیاست پولی و اقتصادی امروز در سال‌ها و دهه‌های آینده نیز در برخی معاملات پابرجاست.
در دوران مختلف میزان برابری نرخ ریال با دلار دچار تغییر شده است. آیا در زمان‌هایی که نرخ ریال نسبت به دلار تقویت شده است، بر قیمت اسکناس مجموعه‌داری تاثیرگذار بوده است؟
شخصاً رابطه مستقیمی در این خصوص نمی‌بینم، اما رابطه‌ای بین درآمد ملی به صورت دلاری از قبل صادرات و حجم اسکناس در سیستم پولی را شاهد هستم. از سوی دیگر باید نیم‌نگاهی بر قدرت خرید داشت اما به سختی می‌توان ارتباطی بین مسائل برابری ارزی، قیمت و کمیت اسکناس پیدا کرد. در مجموع می‌توان گفت اصل سیاست پولی، میزان صادرات و واردات کشور است و اینکه چه تصمیماتی نسبت به ارزش پولی کشور اتخاذ شده است.
اصولاً فکر می‌کنیم و دوست داریم با توجه به ذخیره ارزی نقدینگی وارد بازار کنیم، که راستی و درستی این عمل و سیاست ارتباطی با موضوع بازار اسکناس‌های قدیمی ندارد.
با توجه به اینکه پذیرفته شده است سیاست پولی کشور است که ماندگار خواهد بود و بر قیمت اسکناس فعلی در آینده تاثیرگذار است، حال سوال اساسی آن است که کدام قسم از سیاست پولی بیشترین تاثیر را بر قیمت اسکناس دارد؟
به شخصه معتقد هستم نقدینگی و حجم نقدینگی بیشترین تاثیر را بر قیمت اسکناس‌های فعلی در آینده خواهد داشت، این تنها در مورد مجموعه‌داری نیست اصولاً زمانی که پول در دست افراد قرار می‌گیرد، افراد با توجه به تغییر نرخ تورم به دنبال هزینه‌کرد و سرمایه‌گذاری پول و سرمایه خود هستند که اکثراً اگر میزان سرمایه قابل توجه باشد در صنعت ساختمان مورد استفاده قرار می‌گیرد.
علاقه و عشق نیز در این موضوع تاثیرگذار است. البته نگاه سرمایه‌گذاری نیز به کمک احساس علاقه می‌آید، تلفیق این دو حرکت به سوی سرمایه‌گذاری در مجموعه‌داری کالایی را رقم می‌زند تا تورم آینده به گونه‌ای پوشش داده شود.
حال در بررسی یک کلکسیون یا مجموعه واحد اسکناس چه عاملی تعیین‌کننده قیمت آن خواهد بود؟
در دل صحبت‌های خود به عامل کمیت، عرضه و تقاضا اشاره شد، در پایان هر سال راهنمای اسکناس برای تعیین محدوده قیمت اسکناس چاپ و توزیع می‌شود که در این راهنما از نظر چند کارشناس استفاده شده و کارشناسان میزان ورود و خروج اسکناس‌ها را که بر میزان عرضه و تقاضا به عنوان اصلی‌ترین معیار هر بازاری تاثیرگذار است مورد بررسی قرار می‌دهند.
بازه نوسان قیمتی نیز در کنار قیمت تعیین‌شده اسکناس همواره مد نظر است تا افراد نسبت به قیمت‌های بازار دارای آگاهی نسبی باشند.
به نظر شما یک مجموعه کامل اسکناس باید دارای چه ویژگی‌هایی باشد که یک کلکسیون کامل نامیده شود؟
در درجه اول باید جمع‌آوری اسکناس در یک کلکسیون به صورت جفتی صورت گرفته باشد، این جزو معیارهای بازار در شرایط خرید و فروش اسکناس تلقی می‌شود، کیفیت بسیار حائز اهمیت است و این نکته بیشتر از احساس داشتن بهترین‌ها سرچشمه می‌گیرد، آیا در جمع‌آوری اسکناس به دنبال موارد نایاب و خاص بوده است یا خیر؟ زیرا در جمع‌آوری کلکسیون اسکناس توجه به یک اصل و رویه واحد بسیار حائز اهمیت است، البته برخی افراد پا را فراتر از این درجه از کلکسیون‌داری می‌گذارند و اسکناس‌هایی را جمع‌آوری می‌کنند که اشتباهات چاپی و برش در آنها رخ داده است.
اسکناس‌های قدیم چگونه راه خود را به خیابان منوچهری باز کرده است و چرا خیابان منوچهری بازار اسکناس‌های قدیمی شناخته می‌شود؟
برخی افراد به صورت اتفاقی اسکناس قدیمی به دست آنها می‌رسد و آن را برای عرضه به بازار اسکناس می‌آورند، خیابان منوچهری از گذشته‌های دور محل عرضه کالاهای قدیمی شناخته می‌شود، از این‌رو این منطقه از شهر تهران مورد توجه مجموعه‌داران است. در قدیم نیز مجموعه‌دار اسکناس وجود داشت اما تعداد آنها در سطح شهر تهران به حدود 45 تا 50 نفر می‌رسید و نظامی بر جمع‌آوری آن حاکم نبود، هر از گاهی مجموعه این افراد نیز بعد از گذشت چندین سال برای عرضه به بازار منوچهری وارد می‌شود، همچنین هر چند وقت یک‌بار از خارج از کشور اسکناس‌های کمیاب به ایران وارد می‌شود.
آیا در چند وقت اخیر کلکسیونی به‌طور کامل به فروش رسیده است؟
بله و این موضوعی غیرمنطقی نیست، به‌طور مثال در چند وقت گذشته یک کلکسیون اسکناس‌های دوران محمدرضا پهلوی به ارزش کتابی 450 میلیون تومان طی یک معامله 380 میلیون تومان به فروش رسید.
دیدگاه تان را بنویسید