بررسی قرارداد اقلیمی پاریس در گفت‌وگو با محمد درویش
تعهدی برای توقف گرمای زمین
در پایتخت بسیاری از کشورهای دنیا از جمله هلند و دانمارک تعداد افرادی که از دوچرخه استفاده می‌کنند به مراتب بیشتر از افرادی است که با خودرو تردد می‌کنند. ما هم باید به این سمت برویم که تحرک بیشتر در رفت و آمدهای شهروندان ایجاد کنیم و از دوچرخه و پیاده‌روی بیشتر از خودروها به خصوص تک‌سرنشین استفاده شود.
توافقنامه پاریس که قرار است از ۴ نوامبر به مرحله عمل درآید، این امیدواری را می‌دهد که درجه حرارت متوسط زمین تا پایان قرن از دو درجه سلسیوس بیشتر افزایش پیدا نکند و برای نخستین بار همه کشورها، چه فقیر و چه غنی را متعهد می‌کند تا انتشار گازهای گلخانه‌ای خود را کاهش دهند. اکنون و بعد از امضای این قرارداد باید گفته‌ها به عمل تبدیل شوند چون بدون آن قرارداد پاریس تنها یک تکه کاغذ خواهد بود. محمد درویش، مدیرکل دفتر آموزش و مشارکت‌های مردمی سازمان حفاظت محیط زیست که سال‌هاست در زمینه حفاظت از محیط زیست فعالیت می‌کند، معتقد است «جامعه جهانی باید به سرعت بر تلاش‌های خود برای محدود کردن چنین تاثیرات منفی بیفزاید.» با درویش درباره آنچه در جریان قرارداد اقلیمی پاریس ایجاد شده گفت‌وگو کردیم که ماحصل آن در پی می‌آید.
ایران با حضور در اجلاس پاریس چه تعهداتی را پذیرفته است؟
مهم‌ترین تعهد ایران این است که تا افق 2030 چهار درصد از انتشار گازهای گلخانه‌ای را در سال کاهش دهد و این قول را داده که اگر تعهدات طرف 1+5 در برجام تحقق پیدا کند، حاضر است این چهار درصد را به 12 درصد افزایش دهد. این مهم‌ترین تعهد جمهوری اسلامی ایران در کاپ 21 است. برای دستیابی به این تعهد باید به سمت کاهش استفاده از سوخت‌های فسیلی برویم و سهم استفاده از انرژی‌های نو را در تامین انرژی خود بهبود بخشیم و استفاده از فرآیندهایی که منجر به انتشار گاز متان می‌شود را کاهش دهیم.
این تعهدات تشویقی است یا اجباری؟
اگر ایران به این تعهدات عمل نکند به شدت دچار مشکلات و مضیقه‌های علمی، فنی و مالی می‌شود و جریمه‌های سنگینی را متحمل خواهد شد. این تنبیه‌ها برای همه کشورهایی که همچنان به روند سابق خود ادامه می‌دهند، وجود خواهد داشت و فقط مختص ایران نیست.
این تنبیه‌ها شامل چه مواردی می‌شود؟ آیا ایران برای عمل نکردن به این تعهدات تحت تحریم قرار می‌گیرد؟
نه‌تنها ایران که هر کشوری که عضو اوپک است اگر نتواند به تعهداتش عمل کند، در فرآیند صادرات نفت دچار مشکلات جدی خواهد شد.
این تمهیدات بازدارنده و تنبیه‌ها چه روندی را طی می‌کند تا گریبان کشورها را بگیرد؟
مکانیسمی که سازمان ملل در نظر گرفته این است که تا سال 2020 ماجرا تشویقی پیش می‌رود و کشورهایی که به صورت داوطلبانه میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای‌شان را کم کنند، جوایزی در قالب کوپن به آنها داده می‌شود که می‌توانند به این وسیله خرید و محصولات‌شان را وارد کنند. از سال 2020 تا 2030 تلاش می‌شود به این روند شکل حقوقی دهند و جزو وظایف دولت‌ها محسوب شود و بعد از سال 2030 تمهیدات انتقادی و تنبیهی برای دولت‌ها در نظر گرفته می‌شود.
خطر تحریم جدی است؟
بله، کاملاً جدی است. یکی از دلایلی که این بار دولت‌ها پای این قرارداد ایستاده‌اند و سعی می‌کنند به تعهدات‌شان عمل کنند همین تمهیدات بازدارنده و تنبیهی است که برای کشورهایی در نظر گرفته شده که از زیر تعهدات‌شان شانه خالی می‌کنند.
گذشته از کمک به توقف گرمای زمین، پیوستن به این کنوانسیون چه منافعی برای ایران خواهد داشت؟
بهترین نفعش این است که اگر بتوانیم به تعهدات عمل کنیم از مزایا و یارانه‌های لازم برای تقویت استفاده از انرژی‌های نو و تجدید‌پذیر و استقرار دستگاه‌هایی با کیفیت بالاتر و قیمت پایین‌تر برخوردار می‌شویم.
بقیه کشورها هم تعهدات قرارداد اقلیمی پاریس را پذیرفته‌اند؟
188 کشور از مجموع 190 کشور این تعهدات را پذیرفته‌اند.
تعهد کشورهای دیگر چیست؟
کشورهای در حال توسعه در جریان نشست پاریس نقش عمده‌ای بر عهده گرفتند، با اینکه مسوولیت آنها در افزایش دمای زمین بسیار کم است. چین متعهد شده برای کاهش انتشار گازهای خود تا سال ۲۰۳۰ به مقدار ۲۰ درصد از کل انرژی‌های خود را از منابع غیرفسیلی تامین کند. برزیل ۳۷ درصد از انتشار گازها را هدف قرار داده و هندوستان برنامه‌هایی برای سه برابر کردن ظرفیت انرژی‌های تجدید‌پذیر خود تا سال ۲۰۲۲ در نظر دارد. کشورهای کمتر توسعه‌یافته (LDC) همچنین متعهد شده‌اند که روش‌های توسعه خود را هم تغییر دهند. اتیوپی و دیگر کشورهای آفریقایی پروژه‌هایی برای گسترش استفاده از نیروی باد، خورشید و آب و همچنین احیای مناطق جنگلی خود ارائه می‌دهند. اما به گفته بنیاد غیرانتفاعی بین‌المللی برای توسعه و محیط زیست -IIED- دستیابی به منابع مالی برای انجام این تعهدات بسیار سخت خواهد بود. این اندیشکده در گزارشی هزینه ۴۸ کشور نامبرده برای اجرای برنامه‌های خود را بالغ بر ۹۳ میلیارد دلار در سال یا در مجموع یک تریلیون دلار در کل دوره اجرا می‌داند. مدیر این بنیاد می‌گوید: «تصویب سریع توافقنامه پاریس را باید جشن
گرفت اما برای آنکه عملکردها تاثیرگذار باشند، کشورهای توسعه‌یافته باید تعهدات خود را افزایش دهند و در زمینه‌های اقلیمی در کشورهای کمتر‌توسعه‌یافته سرمایه‌گذاری کنند.»
این یعنی باید کشورهای ثروتمند به کشورهای کمتر‌توسعه‌یافته کمک مالی بدهند تا آنها به تعهدات اقلیمی خود عمل کنند؟
کشورهای ثروتمند سابقه بدی در ارتباط با تعهدات اقلیمی خود نسبت به کشورهای آسیب‌پذیر دارند. بنا به محاسبات Oxfam، بزرگ‌ترین گروه بین‌المللی امدادرسانی برای ریشه‌کن کردن فقر، گرسنگی و بی‌عدالتی در سال ۲۰۱۴ تنها ۱۶ درصد از کل بودجه اقلیمی به کشورهای فقیر اختصاص داده شده است. به گفته یک سخنگو از Oxfam از امروز اعتبار قرارداد پاریس به آزمایش گذاشته می‌شود. هر کشور متعهد شده انتشار گازهای گلخانه‌ای خود را کاهش دهد اما دنیای ما به سوی افزایش سه درجه سلسیوس یا بیش از آن است، بسیار بالاتر از 5 /1درجه‌ای که در موافقتنامه نوشته شده. کشورها باید سریع و شدید برای قطع انتشار گازهای خود دست به کار شوند. تنها یک بخش از پولی که کشورهای ثروتمند در راه مبارزه با تغییرات جوی خرج می‌کنند، به کشورهای آسیب‌پذیر که شدیداً به آن نیازمند هستند، می‌رسد. چگونگی رساندن تمامی کمک‌هزینه به این کشورها و تقویت استحکام این جوامع باید در راس فهرست کار کنفرانس اقلیمی سازمان ملل ماه آینده در مراکش باشد. از
کشورهای ثروتمند خواسته شده پرداخت ۳۵ درصد از کمک‌هزینه را تا سال ۲۰۲۰ و ۵۰ درصد تا سال ۲۰۵۰ را هدف خود قرار دهند. این رقم در سال ۲۰۱۳ تنها ۲۱ درصد بوده است. در قرارداد پاریس سهم پرداخت کمک‌هزینه به کشورهای آسیب‌پذیر تعیین نشده است.
به طور واضح تغییرات اقلیمی به چه معناست و چه خطراتی برای کره زمین پدید آورده؟
این تغییرات تا این لحظه مهیب‌ترین خطری است که تمدن بشری را در سراسر کره زمین به چالش کشیده. دلیلش این است که اگر میانگین دمای کره زمین از دو درجه سانتیگراد تا پایان امسال بیشتر افزایش پیدا کند، تنوع زیستی بسیاری از گونه‌های گیاهی و جانوری امکان تداوم پیدا نمی‌کند و اگر این گونه‌های گیاهی و جانوری امکان تداوم پیدا نکنند، اکوسیستم ضربه‌ای خواهد دید که همه اجزای طبیعی از جمله انسان‌ها به شدت برای بقا با دشواری‌های جدی روبه‌رو می‌شوند. به همین دلیل رهبران جهان تصمیم گرفتند بخشی از منافع اقتصادی‌شان را به نفع یک زندگی پایدار و با کیفیت در نظر نگیرند و تعهدنامه پاریس را مطرح کردند. این تعهدنامه برای نخستین بار در تلاش است که یک هم‌افزایی فرامنطقه‌ای بین اغلب کشورهای عضو سازمان ملل متحد فراهم کند تا همه دست به دست هم دهند و اجازه ندهند فرآیند گرم شدن کره زمین بیشتر از دو درجه اتفاق افتد هرچند خیلی‌ها امیدوار نیستند این تلاش تحقق پیدا کند.
برای کاهش گرمای زمین چه اقداماتی باید انجام داد؟
باید نوع مصرف‌مان را تغییر دهیم. همین امسال که با هم حرف می‌زنیم مرز OVERSHOT یعنی جایی که میزان تولید یک‌ساله کره زمین با میزان مصرفش برابر می‌شود پنج روز عقب‌تر رفت و به هشتم آگوست رسید. یادمان باشد که سال 1981 که برای اولین بار میزان تولید زمین با میزان برداشت آن برابر شد که در طول حدود 35، 36 سال ما الان به ماه هشتم میلادی رسیده‌ایم. یعنی جهانیان، 3 /7 میلیارد ساکنان زمین در طول هشت ماه تولید یک‌ساله زمین را مصرف می‌کنند و این می‌تواند خطر بسیار جدی ایجاد کند. باید نوع نگاه مصرفی‌مان را تغییر دهیم و به سمت تولید خودروهایی که نیاز به سوخت‌های فسیلی نداشته باشند برویم چون یکی از مهم‌ترین منابع تولیدکننده گازهای گلخانه‌ای همین سوختن اقلام فسیلی است که در خودروها، نیروگاه‌های حرارتی، کارخانه‌ها و خانه‌ها صرف تامین نیازهای گرمایشی و سرمایشی بشر می‌شود. باید به سمتی برویم که استفاده از انرژی‌های نو از طریق خورشید، باد، زمین‌گرمایی و جزر و مد تقویت شود تا به این ترتیب بر روند افزایشی و نگران‌کننده انتشار گازهای گلخانه‌ای پایان دهیم. علاوه بر این
فرآیند تولید گوشت قرمز یکی از مهم‌ترین فرآیندهایی است که تا 51 درصد گاز «متان» دنیا را تولید می‌کند. متان اصلی‌ترین و مخرب‌ترین گاز گلخانه‌ای دنیا به حساب می‌آید. بنابراین باید ذائقه بشر را هم تغییر دهیم و تلاش کنیم آنها در بعضی روزهای هفته از محصولات گیاهی استفاده کنند. سدسازی یکی دیگر از مواردی است که به انتشار گازهای گلخانه‌ای از جمله متان کمک می‌کند. بنابراین باید روند مداخلات سازه‌ای را در مدیریت آب که مصداق بارز آن سدسازی است مهار و کنترل کنیم و اجازه گسترش به آنها را ندهیم. به این شکل یعنی با کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی و تولید گوشت و سدسازی می‌توانیم موفق شویم تا میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای را کاهش دهیم.
سدسازی چگونه باعث انتشار گازهای گلخانه‌ای می‌شود؟
بررسی‌های علمی نشان می‌دهد انتشار مقدار بسیار قابل توجهی از گازهای گلخانه‌ای از مکانی که تاکنون به آن توجه چندانی نشده یعنی سدها صورت می‌گیرد. مخزن‌هایی که به دست انسان ساخته شده‌اند، نزدیک به یک میلیون سد در سراسر دنیا و با هدف تولید نیروی برق، آبیاری و دیگر نیازهای انسانی وجود دارد. در این بررسی که از جانب 10 پژوهشگر از دانشگاه‌های ایالات متحده، کانادا، چین، برزیل و هلند انجام گرفته، این نتیجه به دست آمده که مخازن (سدها) احتمالاً در سال مقداری معادل با میلیاردها تُن دی‌اکسید‌کربن را انتشار می‌دهند که به معنای 3 /1 درصد از تولید گازهای گلخانه‌ای در دنیاست. این انتشارات به‌طور عمده به‌صورت گاز متان هستند؛ یک گاز گلخانه‌ای با طول عمر نسبتاً کوتاه در اتمسفر اما با تاثیر بسیار قوی در افزایش دما. پژوهشگران بیشتر و بیشتر به این نکته رسیده‌اند که تلاش‌های ما برای محدود کردن انتشار دی‌اکسید‌کربن به عنوان گاز اصلی گلخانه‌ای، هنوز از جانب گاز متان که از منابع مختلف مانند نفت و پرورش گاوها به دست می‌آید، خنثی می‌شود.
بررسی جدید نتیجه‌گیری می‌کند که به گاز متان انتشار‌یافته از مخازن (سدها) مقداری معادل با ۷۹ درصد دی‌اکسید‌کربن اختصاص پیدا می‌کند، در حالی که به دو گاز گلخانه‌ای دیگر -دی‌اکسید‌کربن و اکسید نیتروژن- ۱۷ درصد و چهار درصد تعلق می‌گیرد. به گفته بریجت دیمِر، پژوهشگر از دانشگاه ایالتی واشنگتن و نویسنده اصلی بررسی جدید، این یک نوع انفجار در تلاش‌های پژوهشی برای تخمین مقدار انتشار گازها از مخازن است. او و همراهانش همه داده‌ها از مخازن دنیا، مانند نیروگاه‌های آبی و سازه‌های جلوگیری از سیل و ویژه آبیاری را جمع‌بندی کرده‌اند و به این نتیجه رسیده‌اند که مقدار انتشار متان از هر مخزن ۲۵ درصد بالاتر از رقمی است که تاکنون تصور می‌شده؛ مقداری که با توجه به ساخت و سازهایی که اخیراً در جریان است، بسیار قابل توجه است. بررسی جدید تنها سدهای ساخته‌شده برای تولید نیروی برق را در نظر نمی‌گیرد بلکه روی همه مخازنی که برای استفاده‌های مختلف ساخته شده‌اند، تمرکز داده شده؛ برای بررسی‌هایی از ۲۶۷ مخزن در دنیا که در مجموع مساحتی نزدیک به ۳۰ هزار مایل مربع (کمی بیش از ۴۸ هزار کیلومترمربع) را شامل می‌شوند در سطح جهانی قیاس کرده باشند.
مخازن نمونه‌ای بارز برای به نمایش گذاشتن تغییر طبیعت به دست انسان با نتایج غیرقابل‌پیش‌بینی هستند. به زیر آب بردن مساحت بزرگی از زمین می‌تواند از طریق میکروارگانیسم‌های موجود در آب موجب پروسه شیمیایی جدیدی شود؛ پروسه‌ای که در غیاب اکسیژن گاز متان را به‌عنوان یک محصول جانبی تولید می‌کند. دلیل آن را می‌توان در گیاهان و درختان بسیاری جست که در مناطق به زیر آب فرورفته از پیش وجود داشته‌اند.
در این میان سرازیرشدن موادی مانند نیتروژن و فسفر -باز هم به دست انسان - به رودخانه‌ها، می‌تواند رشد جلبک‌ها در مخازن افزایش پیدا کند و به میکروارگانیسم‌ها مواد بیشتری برای تجزیه برساند. از این‌رو به گفته پژوهشگران، مخازن بیش از دریاچه‌ها، برکه‌ها، رودخانه‌های طبیعی و زمین‌های مرطوب گاز متان انتشار می‌دهند.
در حال حاضر آماری وجود دارد که نشان دهد سهم انتشار گازهای گلخانه‌ای در ایران چقدر است؟
در حال حاضر جزو 9 کشور نخست تولیدکننده گازهای گلخانه‌ای هستیم که با توجه به اینکه هفدهمین جمعیت جهان هستیم و بیست و یکمین اقتصاد برتر دنیا، متوجه می‌شویم به نسبت جمعیت و به نسبت سهم‌مان از اقتصاد جهانی بین دو تا سه برابر انتشار گازهای گلخانه‌ای کشور ما بیشتر است.
کدام صنایع و رفتارهای غلط را در کشور تولیدکننده اصلی گازهای گلخانه‌ای می‌دانید؟
اکثر کشورهای دنیا و کشورهای توسعه‌یافته شمال و اتحادیه اروپا به این نتیجه رسیده‌اند که باید روی تغییر رفتار شهروندان کار کنند برای اینکه میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای آنها کم شود. به عنوان مثال باید به سمت ساخت‌وسازهایی بروند که میزان پرت انرژی آنها کم است و اصطلاحاً از آن به زیر هوم یاد می‌کنند؛ خانه‌هایی که میزان مصرف انرژی در آن به صفر رسیده است و به نحوی تعبیه‌شده که در طول روز می‌تواند از انرژی خورشیدی برای گرم شدن استفاده کند و شیشه‌های آن دوجداره است. باید به این سمت برویم که تحرک بیشتر در رفت و آمدهای شهروندان ایجاد کنیم و از دوچرخه و پیاده‌روی بیشتر و از خودروها به خصوص تک‌سرنشین کمتر استفاده شود. در پایتخت بسیاری از کشورهای دنیا از جمله هلند و دانمارک تعداد افرادی که از دوچرخه استفاده می‌کنند به مراتب بیشتر از افرادی است که با خودرو تردد می‌کنند. به این ترتیب می‌توانیم گام موثری در کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و بهبود سلامت شهروندان برداریم.
گفته می‌شود این تعهدات امضا شده اما به نظر اجرایی نمی‌آید. نظر شما چیست؟
قرار است از همین ماه میلادی که در آن قرار داریم اجرا شود. طبق قراری که اتحادیه اروپا هفته پیش گذاشت و کشورهایی که امضا کرده‌اند و رسماً توسط پارلمان‌هایشان از 55 کشور تایید شد، از همین ماه اکتبر شروع رسمی این تعهدنامه است.
کشورها در این قرارداد چگونه روی هم تاثیر می‌گذارند؟
به نظر می‌رسد درون قایقی هستیم که اگر یک قسمت از آن سوراخ شود، هیچ‌کس نمی‌تواند بگوید به من ارتباطی ندارد و همه سرنشینان قایق غرق خواهد شد. الان نمی‌توان این مشکل را تفکیک کرد. کل کره زمین متاثر از فرآیند انتشار گازهای گلخانه‌ای شده است و نمی‌توانیم بگوییم هر کسی که لایه ازن را سوراخ کرده و هر کشوری که گازهای گلخانه‌ای منتشر کرده خودش برود درمانش کند. به همین خاطر ماجرای تغییر اقلیم جزو اصلی‌ترین مسوولیت‌های شهروندی و جهانی است و همه کشورهایی که به بهبود کیفیت زندگی شهروندان‌شان اعتقاد دارند باید تلاش کنند نقش مهمی در کاهش گازهای گلخانه‌ای ایفا کنند.
دیدگاه تان را بنویسید