گردشگری در مسیر «سلامت»

«هزینه خدمات درمانی در ایران یک‌سوم هزینه این خدمات در کشورهای اروپایی است»؛ این را مسعود سلطانی‌فر، رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری می‌گوید و معتقد است عمل قلب باز، پیوند اعضا، درمان بیماری‌های صعب‌العلاج، عمل‌های زیبایی و ناباروری از جمله مواردی است که گردشگران برای استفاده از آنها به ایران سفر می‌کنند. سفر پرحاشیه هنرپیشه معروف آمریکایی-انگلیسی به ایران نیز فارغ از انتقاداتی که به آن شد، نشان از جهانی شدن آوازه تخصص ایران در عمل‌های زیبایی و کم بودن هزینه این نوع عمل‌ها در کشورمان نسبت به دیگر کشورها داشت؛ آوازه‌ای که حتی این هنرپیشه را هم برای درمان به ایران کشانده است. به اعتقاد متخصصان، کشورمان در بخش‌های مختلف صنعت گردشگری سلامت پتانسیل‌های بالایی دارد؛ در حوزه گردشگری پزشکی، مراکز درمانی متعددی در شهرهای بزرگ کشور بهترین و مجهزترین خدمات را ارائه می‌دهند؛ در حوزه گردشگری درمانی نیز مراکز مختلفی برای گذراندن دوره نقاهت زیر نظر پزشک در کشور وجود دارد؛ و در نهایت در امر گردشگری تندرستی (یا اسپا) نیز ایران علاوه بر آبگرم‌های بسیاری که دارد، می‌تواند خدمات مختلفی را در دهکده‌های سلامت به گردشگران ارائه دهد. برخی کارشناسان بر این باورند که بررسی اسناد بالادستی کشور نیز نشان می‌دهد گردشگری سلامت در موارد متعددی می‌تواند تحقق‌بخش سیاست‌های کلی کشور باشد و در برخی موارد هم صریحاً این نوع گردشگری مورد نظر سیاستگذاران بوده است. به اعتقاد آنها، این قسم از گردشگری را می‌توان به عنوان ابزاری مناسب برای تحقق سه بند از سیاست‌های کلی سلامت برشمرد. بر این اساس توریسم سلامت می‌تواند در افزایش سهم سلامت از تولید ناخالص داخلی و بودجه عمومی دولت؛ بازشناسی، تبیین، ترویج، توسعه و نهادینه کردن طب سنتی کشور؛ و برنامه‌ریزی برای دستیابی به مرجعیت در ارائه خدمات پزشکی و تبدیل ایران به قطب پزشکی منطقه آسیای جنوب غربی و جهان اسلام نقش مهمی ایفا کند. دولت در عمل نیز البته، در روزهای نخستین سال 1393 شورای راهبری گردشگری سلامت را تشکیل داد؛ شورایی با حضور نمایندگانی از وزارت بهداشت، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، وزارت امورخارجه و سازمان نظام پزشکی که دبیرخانه آن در سازمان میراث فرهنگی و گردشگری قرار داد. اما، این همه ماجرا نیست؛ چالش‌های مختلفی بر سر راه توسعه و عملی شدن روندهای موجود وجود دارد. نخست آنکه هنوز آمار مشخصی از تعداد ورود گردشگران سلامت به کشور و درآمدهای حاصل از ورود این نوع از گردشگران وجود ندارد؛ تنها دو سال پیش، دبیر شورای راهبری گردشگری سلامت از درآمد 30 هزار میلیارد ریالی این صنعت طی سال 1392 برای ایران خبر داده و پیش‌بینی کرده بود ایران تا سال 13۹6-13۹5 بتواند به درآمد هفت میلیارد‌دلاری از راه توریسم سلامت دست پیدا کند. همین فقدان آمار البته، گریبان سرمایه‌گذاری را هم می‌گیرد و چالش جدیدی می‌آفریند. زمانی که سرمایه‌گذاران برآورد دقیق و مشخصی از درآمد توریسم سلامت در کشور نداشته باشند، برای صرف سرمایه خود در این حوزه تردید خواهند داشت. با این همه به گفته سلطانی‌فر، در حال حاضر 40 گروه سرمایه‌گذاری در بخش گردشگری سلامت فعال هستند و این یعنی ایران باید به زودی بتواند بخش اعظمی از درآمدهای گردشگری سلامت در منطقه را به خود اختصاص دهد؛ آن هم در بازار رقابتی با امارات، ترکیه، مالزی، هند، تایلند و... که تقریباً می‌توان گفت بازار آسیا را در اختیار دارند. از سوی دیگر ایران هنوز بازار هدف مشخص و برنامه جامع مدونی برای توسعه گردشگری سلامت ندارد؛ امری که تاکنون توانسته بر پتانسیل‌های کشور در این زمینه فائق آید. از سوی دیگر وجود پدیده واسطه‌گری نیز در این نوع از گردشگری، نگرانی‌ها را روز به روز افزایش می‌دهد؛ گرچه مسوولان در تلاشند با تعیین بیمارستان‌هایی خاص برای پذیرش گردشگر سلامت و همچنین اعطای مجوز به برخی آژانس‌ها برای فعالیت در این عرصه، دست واسطه‌ها را کوتاه کنند. حالا گزارش‌های جهانی حاکی از آن است که ارزش صنعت توریسم سلامت در سال‌های 2014 تا 2022 میلادی با نرخ رشد سالانه 7 /15 درصد همراه خواهد بود و تا پایان این مدت به رقمی بالغ بر 148 میلیارد دلار خواهد رسید؛ آمار و برآوردی که می‌تواند انگیزه‌ای باشد برای حرکت مدون و با برنامه در مسیر گردشگری سلامت ایران.