دوران اوج با بوئینگ بازمی‌گردد؟

علیرضا ارزنده / کارشناس ایمنی هوانوردی

نزدیک به یک قرن پیش در سیاتل آمریکا ویلیام ای بوئینگ که در رشته چوب فعالیت می‌کرد و از دانشگاه ییل فارغ‌التحصیل شده بود اولین شرکت هواپیمایی جهان را بنا نهاد که سال‌هاست علاوه بر اولین، عنوان بزرگ‌ترین شرکت هواپیماسازی را نیز یدک می‌کشد. بوئینگ از سال 1916 پایه‌گذاری شد و مردم عموماً محصولات تجاری آن را می‌شناسند اما در اصل شرکت بوئینگ از پنج بخش مستقل تشکیل شده که عبارتند از:
- هواپیماهای تجاری
- سیستم‌های دفاعی یکپارچه
- گروه مهندسی، فناوری و عملیات
- شرکت سرمایه‌گذاری بوئینگ
- گروه خدمات بوئینگ.
این شرکت در ساخت بمب‌افکن و جنگ‌افزار و موشک و بمب نیز فعالیت دارد. البته از فعالیت در بخش هوافضا نیز غافل نمانده است. بوئینگ در صنعت هوانوردی همواره پیشرو بوده است و از 12 هزار هواپیمایی که در ناوگان هوانوردی جهان وجود دارد سهمی 85‌درصدی در اختیار دارد. خانواده محصولات این شرکت که به سری 7 معروف هستند شامل 707 تا 787 هستند. بد نیست بدانیم هم‌اینک این شرکت 156 هزار کارمند دارد.1
دوران طلایی شرکت هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران (هما) از سال 1344 با رویکرد جهانی ‌شدن و با آغاز پروازهای بین‌المللی آغاز شد.
اولین پرواز خارجی هما بین تهران-بیروت انجام شد و اولین هواپیمای بوئینگ 707 در سال 1349 به ناوگان هما افزوده شد. تا سال 1359 شاکله اصلی هما را هواپیماهای بوئینگ تشکیل می‌داد تا اینکه در سال 1359 با ورود اولین ایرباس 300 B2K پای رقیب این شرکت یعنی ایرباس به ایران باز شد.
سال 1971 با ورود تعدادی بوئینگ 100-737 و در ادامه در سال 1974 ورود بوئینگ‌های 200-727 و در پی آن تحویل هواپیماهای 747 مدل‌های 100 و 200 برنامه هما برای تبدیل‌شدن به هاب منطقه و استفاده از ظرفیت ژئوپولتیک کشور با سرعت پیگیری می‌شد. این تلاش‌ها سبب شد ایران‌ایر در سال‌های پایانی دهه 70 به عنوان رو به رشدترین خط هوایی جهان و البته ایمن‌ترین خط هوایی جهان (بعد از کانتاس) معرفی شود که البته هواپیماهای مدرن بوئینگ در دستیابی به این عناوین بی‌تاثیر نبودند.
در میانه دهه 70 هما تعداد بی‌شماری پرواز روزانه به اروپا داشت و در کنار این پروازهای اروپایی با یک توقف کوتاه در فرودگاه هیث‌رو لندن خط هوایی تهران-نیویورک را راه‌اندازی کرد که البته در این میان نیز هواپیمای بوئینگ 707 بازیگر نقش اصلی بود.
هواپیمایی که هم‌اینک در اتوبان تهران-کرج و در مجاورت نمایشگاه هوایی به عنوان رستوران هوایی خودنمایی می‌کند و رجیستر معروف و دوست‌داشتنی RJ (رومئو ژولیت) را بر خود داشت.
بعد از آن خط هوایی تهران-نیویورک با بهره‌گیری از هواپیمای بوئینگ SP747 انجام شد و با این تغییر که یکسره و بدون توقف مسیر تهران-نیویورک را می‌پیمود، این پرواز طولانی با بوئینگ نیز در آن زمان لقب طولانی‌ترین مسیر هوایی بدون توقف را به خود اختصاص داد.
در هفتم نوامبر 1979 آخرین پرواز هما به آمریکا انجام شد و مقامات آمریکایی مانع فرود هواپیما در فرودگاه جان اف‌کندی شدند و مسیر هواپیما را به فرودگاه مونترآل تغییر دادند و اعلام کردند هیچ هواپیمای ایرانی حق فرود در 19 هزار فرودگاه موجود در آمریکا را ندارد. تلاش برای بازیابی این مسیر به درخواست ایرانیان مقیم آمریکا از سال 2005 با سفر رئیس‌جمهور وقت به نیویورک آغاز شد اما با عدم پاسخگویی ایالات متحده آمریکا هرگز پیشرفتی را تجربه نکرد.
در دهه 90 میلادی با کارشکنی آمریکایی‌ها در خرید و پشتیبانی هواپیماهای موجود در ایران دولت ایران و هواپیمایی ایران‌ایر تصمیم به تغییر استراتژی خود به تغییر پرنده‌ها از بوئینگ به ایرباس گرفت.
بد نیست اشاره‌ای کنیم به این موضوع که با ورود اولین ایرباس 300 در سال 1978 به ایران ما لقب اولین بهره‌بردار ایرباس در خاورمیانه را نیز به خود اختصاص داده‌ایم.
با این تغییر استراتژی و با کارشکنی‌های مکرر آمریکایی‌ها در سال 1990 قرارداد خرید تعدادی هواپیمای ایرباس 200-320 با کشورهای اروپایی منعقد شد که این قرارداد نیز به دلیل شیطنت آمریکا و فشارهایی که به ایرباس آورد در سال 2001 فسخ شد.
از این پس سیاست خرید هواپیما به سمت هواپیماهایی غیر‌آمریکایی رفت و شاهد ورود توپولوف و یاک و نظایر آن به کشور بودیم. هما هم برای به روز‌آوری ناوگان خود به شرکت فوکر وارد مذاکره شد که منتج به خرید تعدادی F100 شد.
این روند ادامه داشت تا اینکه در تصمیمی عجیب پای هواپیماهای MD به کشور باز شد و این پرند‌ه‌ها جایگزین توپولف روسی شدند. شرکت مک دانلد داگلاس که سازنده هواپیماهای MD سری 80 است چند سالی است به شرکت بوئینگ واگذار شده است و هم‌اینک برای سرویس‌دهی به این هواپیماها باید چشم امید به همکاری بوئینگ داشته باشیم.
شرکت بوئینگ هیچ زمان رسماً شرکت در برنامه تحریم ایران را علنی اعلام نکرده است و حتی در جاهایی مدعی شده ما مشکلی با تامین قطعات نداریم. ادعایی که با واقعیت فاصله‌ای زمین تا آسمان دارد.
حال مدتی است که این شرکت بر طبل تبلیغاتی خود می‌کوبد که در اقدامی بشردوستانه قصد دارد به پرنده‌های ایرانی تولید‌شده توسط خودش سرویس‌دهی کند اما سوال اینجاست که کدام پرنده از تولیدات این شرکت در کشور پرواز می‌کند؟ برای روشن شدن این ادعای واهی بد نیست نگاهی به تعداد هواپیماهای فعال بوئینگ در ایران بیندازیم.
- یک فروند 747 SP در ایران‌ایر فعال است که اوایل آذر پرواز خداحافظی را برای دوستداران و علاقه‌مندان و توریست‌ها انجام می‌دهد و به پرواز ادامه خواهد داد تا زمان چک آن فرا برسد. از آن پس برای همیشه زمینگیر خواهد شد.
- سه فروند 747-200 در ایران‌ایر وجود دارد که یکی در حال چک و دو تا در حال پرواز هستند.
- سه فروند 727 در هواپیمایی آسمان فعال‌اند.
- دو فروند 200-747 در ماهان فعال‌اند.
البته سه فروند هم بوئینگ کارگو در کشور وجود دارد که تقریباً غیرفعال هستند.
با افزودن دو فروند 707 دولتی به لیست بوئینگ‌های موجود در کشور تعداد تولیدات این شرکت به 10 فروند هم نمی‌رسد لذا شعار سرویس‌دهی به هواپیماهای ایرانی آن هم با قید و شرط زمان تولید و تحویل که سبب می‌شود بیش از 40 فروند هواپیمای MD در لیست پشتیبانی قرار نگیرند شعاری بی‌معنی و بی‌ثمر بیش نیست.
ضمن اینکه شرکت هواپیمایی بوئینگ از موتورهای ساخت شرکت جنرال الکتریک و رولزرویس استفاده می‌کند که مهربانی بوئینگ شامل حال آن دو شرکت نمی‌شود و کماکان برای قطعات موتور با مشکل مواجه خواهیم بود، فراموش نکنیم عدم تحویل موتور توسط این دو شرکت دلیل اصلی فسخ قرارداد ایرباس در سال 2001 بود.
ژست‌های انسان‌دوستانه دولت آمریکا و شرکت بوئینگ کمکی به بهبود صنعت هوانوردی ایران نخواهد کرد و معضل فرسودگی و تبدیل ‌شدن به ایرلاین درجه‌دو را فقط با ورود هواپیماهای نو، ایجاد و استقرار سیستم‌های مدیریتی موثر و نوین، توجه خاص به سیستم‌های تعمیرات پیشگیرانه PM و ایجاد سیستم مدیریت یکپارچه ایمن می‌توان رفع کرد.

پی‌نوشت:
1- بوئینگ یعنی تصویر آمریکا نوشته مارتین بومان