سفر به سرزمین تزارها

ملاقات دوباره رئیس‌جمهور روحانی با ولادیمیر پوتین را می‌توان یکی از نقاط عطف روابط سیاسی و تجاری ایران و روسیه دانست. هر چند سال گذشته نیز، چندین بار این دو رئیس‌جمهور با یکدیگر دیدار کرده و در موضوعاتی همچون گسترش روابط در سطوح سیاسی، دفاعی و امنیتی مذاکراتی داشته و در خصوص روابط دوجانبه و چندجانبه نیز، مواضع نزدیک و بعضاً مشترکی اتخاذ کردند؛ لیکن حوزه حائز اهمیت از منظر بخش خصوصی، روابط اقتصادی و توسعه آن است. موضوعی که در دیدار اخیر، دو طرف بر آن تاکید داشتند. بر اساس تاکید جدی پوتین به نخست‌وزیر و سایر اعضای دولت روسیه، بحث افزایش سطح مبادلات تجاری و همکاری‌های اقتصادی، صنعتی و علمی با ایران، که در دستور کار دولت روسیه قرار داشته روس‌ها عزم جدی دارند تا اقدامات موثری در راستای توسعه روابط اقتصادی با ایران، صورت دهند. از حدود یک سال و هفت ماه قبل، گمرک روسیه با پیگیری‌های اتاق بازرگانی مشترک ایران و روسیه، سفیر و گمرک ایران، موضوع برقراری گذرگاه سبز گمرکی را پذیرفته و در اردیبهشت 95 نیز، سند بالادستی آن به امضای روسای گمرک دو کشور رسیده است. هم‌اکنون، بخشی از اسناد اجرایی، در حال مذاکره است و در هفته‌های آینده، رئیس‌کل گمرک ایران برای نهایی کردن اجرای مقررات مربوطه، به روسیه سفر خواهد کرد. با اجرایی شدن مقررات گذرگاه سبز، کاهش مقررات دست و پاگیر و بهره‌مندی کالاهای ایرانی از این امکان و تسهیل مبادلات تجاری دو کشور، از دستاوردهای بلاتردید آمد و شدهای سران و مقامات عالی‌رتبه دو کشور خواهد بود. در سفر اخیر رئیس‌جمهور به روسیه، 14 سند همکاری میان ایران و فدراسیون روسیه امضا شد که بخش مهمی از این اسناد، به همکاری‌های اقتصادی مرتبط بود و بخشی دیگر در سایر مباحث غیراقتصادی متمرکز شد. در تفاهمات کمیسیون مشترک، اعطای وام بلندمدت برای طرح‌های زیرساختی از سوی روسیه به ایران در نظر گرفته شد که مبلغ 2 /1 میلیارد دلار از آن، به پروژه برقی‌کردن راه‌آهن اینچه‌برون و گرمسار اختصاص یافته بود. خوشبختانه قرارداد مرتبط با آن، در حاشیه همین سفر به امضای مسوولان راه‌آهن و بخش بین‌الملل راه‌آهن روسیه رسید. علاوه بر آن، بحث همکاری‌های شرکت ملی نفت ایران و گازپروم روسیه که سال‌هاست محقق نشده، با امضای اسناد در بالاترین سطح اتفاق مهم دیگری بود و بر اساس آن، شرکت گازپروم در حوزه توسعه بخشی از فازهای پارس جنوبی، پارس شمالی و همچنین گازپروم نفت (از مجموعه‌های تحت پوشش گازپروم) در توسعه میادین نفت و گازی از جمله میدان گازی فرزاد و ایجاد ترمینال و کارخانه تولید ال‌ان‌جی نیز به تفاهم رسیده و طرف روس به عزم خود در به سرانجام رساندن این تفاهم تاکید کرد. گازپروم یکی از بزرگ‌ترین مجتمع‌های ال‌ان‌جی جهان را در منطقه «یامال» ساخته و با ادامه طرح توسعه آن، به بزرگ‌ترین تولیدکننده و صادرکننده گاز طبیعی مایع‌شده دنیا تبدیل خواهد شد. به همین خاطر اعلام آمادگی روس‌ها برای سرمایه‌گذاری در این حوزه، امید به تاسیس مجتمع ال‌ان‌جی در کشور را بیش از پیش افزایش داده و بر قدرت چانه‌زنی وزارت نفت در مذاکره با سایر صاحبان تکنولوژی و تامین‌کنندگان مالی فناوری مزبور افزوده است.

همزمان با توافقات پیش‌گفته که از اهمیت زیادی برخوردارند، تفاهمات دیگری از جمله تفاهمنامه همکاری وزارت نیرو با وزارت انرژی روسیه در زمینه تبادل برق و یادداشت تفاهم در حوزه تربیت‌بدنی بین وزارت ورزش ایران و روسیه به امضا رسید. با توجه به تجربیات دو طرف در حوزه شهرسازی و مسکن، وزارت راه و شهرسازی نیز یادداشت تفاهمی در خصوص ساخت‌وساز مسکن با فدراسیون خدمات عمومی روسیه به امضا رساند و در عین حال، موافقتنامه لغو روادید گروهی گردشگری نیز به امضا رسید، که روند اجرایی شدن آن، به زودی آغاز می‌شود.

اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران یادداشت تفاهمی با بنیاد روس کنگرس به امضا رساند که فعالیت عمده آن، برگزاری همایش‌های بزرگ و کنگره‌های بین‌المللی اقتصادی است. خوشبختانه تمامی این اقدامات، گام دیگری در راستای توسعه روابط ایران و روسیه است که در سفر اخیر رئیس‌جمهور ایران به این کشور، اسناد مرتبط با آنها به امضا رسیده است. البته طی سال‌های گذشته اسناد بسیاری تنظیم و مورد تفاهم متقابل قرار گرفته بود لکن اسناد همکاری در این سطح مانند تفاهمنامه همکاری با گازپروم هیچ‌گاه به امضا نرسیده بود.

در خصوص مبادلات اقتصادی و تجاری دو کشور، به‌رغم اراده سران ایران و روسیه و ملاقات و نشست‌های متعددی که در سطوح عالی و میانی مقامات رسمی دو کشور انجام شده متاسفانه به سطح مناسبی از مبادلات نرسیده‌ایم. امید می‌رود دستاوردهای کم‌سابقه سفر اخیر رئیس‌جمهور کشورمان به روسیه انرژی مضاعفی را به بخش‌های مختلف اقتصادی ایران و روسیه هدیه داده تا از این رهگذر بتوانند به نفع اقتصاد و مردم دو کشور گام بردارند.

نیک می‌دانیم که در مراودات اقتصادی بین کشورها، کشور با رقم تولید ناخالص داخلی افزون‌تر از دست بالاتری برخوردار بوده و تراز تجاری‌اش مثبت خواهد بود، در مقوله حاضر نیز با توجه به اینکه GDP ایران و روسیه تفاوت قابل توجهی دارند، وضعیت روس‌ها در صادرات محصولات و خدماتشان بهتر از ایران بوده و در سال گذشته چندین برابر ایران صادرات به کشورمان داشته و افزایش 80‌درصدی را تجربه کرده‌اند. اما صادرات کالا و خدمات ایرانی فقط افزایشی 5 /16درصدی برای کشور به ارمغان آورده است. در مجموع مبادلات تجاری دو کشور افزایش 75‌درصدی را گواهی می‌دهد که نشان از یک روند روبه‌جلو و مثبت دارد. همان‌طور که در گذشته بارها اشاره شده، نکته نخست در عدم توسعه و گسترش روابط اقتصادی و تجاری با روسیه در شأن نام و جایگاه ایران و روسیه، نبود شناخت کافی دو طرف از ظرفیت‌های اقتصادی، صنعتی، تکنولوژیک و تجاری یکدیگر است. و اما نکته دوم، سبد کالا و خدمات صادراتی ایران، بسیار شبیه به ظرفیت‌های صادراتی روسیه است؛ به این معنا که هر دو کشور، صادرکننده حامل‌های انرژی، نفت، گاز و فرآورده‌های نفتی، مواد معدنی، فولاد و مواردی از این دست هستند. به عبارت دیگر، با توجه به ویژگی‌های اقتصادهای ایران و روسیه که نفت، انرژی و مواد معدنی سهم عمده‌ای در تولید ناخالص داخلی دارند، تاکنون قادر به تعامل به عنوان اقتصاد مکمل نبوده‌اند. با نگاهی به روابط اقتصادی و تجاری روسیه با کشورهای اروپای غربی، عملکرد تکمیلی اقتصاد این کشورها با روسیه، کاملاً آشکار است. به این معنا که روسیه صادرکننده مواد اولیه، محصولات نیمه فرآوری‌شده، فولاد، حامل‌های انرژی، برخی از تجهیزات و ماشین‌آلات نیروگاهی اعم از آبی، گازی، حرارتی و اتمی، فرآورده‌های نفتی، گاز و پتروشیمی، انواع غلات و محصولات کشاورزی به کشورهای اروپایی است و در مقابل، واردکننده تجهیزات مدرن، قطعات الکترونیک، خودرو، ماشین‌آلات، کالاهای مصرفی و سایر اقلام و تجهیزات مورد نیاز است؛ پس هر دو طرف به عنوان اقتصاد مکمل یکدیگر عمل می‌کنند. از سوی دیگر، اقتصاد بازار حاکم بر تمامی شئون اروپا بوده و به همین جهت بسیار موفق عمل می‌کنند؛ دولت‌ها نقش متصدی نداشته و با نظارت عالیه خود به وظایف تنظیم‌کنندگی خود با شفافیت عمل می‌کنند. ضمن اینکه شفافیت اقتصادی، ثبات قوانین و عدم‌مداخله در فعالیت‌های مشروع بخش خصوصی و فعالان اقتصادی فضای کسب‌وکار رقابتی مناسبی را رقم زده‌اند. دولت‌ها تنها به اخذ مالیات و کنترل روندها پرداخته و حقوق دولت‌ها هم به درستی پرداخت می‌شود؛ به همین دلیل، بانک‌های داخلی و بین‌المللی نیز از این روند حمایت می‌کنند. ما نیز نیازمند شناخت صحیح از اقتصاد و بازار روسیه بوده و همزمان باید به‌درستی ظرفیت‌های اقتصادی کشور را به روس‌ها معرفی کنیم. در زیرساخت‌های حمل‌ونقل، ابزارهای مالی و بانکی کار الزام به کار مشترک داریم تا مجدداً سطح مبادلات با روسیه را به شرایط قبل از تحریم‌های ظالمانه، بازگردانیم. در این میان بهره‌گیری از روش‌های نوین بانکی، تکنیک، فناوری و ابزارهای مالی موج چهارم که روس‌ها طی سال‌های اخیر بیشترین بهره را از آن برده‌اند، می‌تواند به‌عنوان تسهیل‌کننده موثر ارتقای سطح روابط اقتصادی و تجاری

عمل کند.