مسابقه جذب سرمایه

سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی (FDI)، یک سرمایه‌گذاری فرامرزی است که متضمن مناسبات بلندمدت بوده و منعکس‌کننده کنترل و نفع مستمر یک سرمایه‌گذار با استفاده از امکانات و مزیت‌های کشور هدف است. سرمایه‌گذاری‌هایی که توسط اشخاص حقیقی یا موسسات و شرکت‌های یک کشور در بازارهای بورس و اوراق بهادار یا مشابه آن در یک کشور ثالث انجام می‌شود مشمول این تعریف نمی‌شوند.

کنفرانس توسعه و تجارت سازمان ملل (UNCTAD) هر سال جریان و وضعیت سرمایه‌گذاری در کشورهای مختلف جهان را با چهار زیرشاخص FDI inflow، FDI outflow، FDI inward stock و FDI outward stock اندازه‌گیری، پایش، تحلیل و گزارش می‌کند. بدیهی است که هر یک از این زیرشاخص‌ها به تنهایی بیانگر وضعیت اقتصادی یک کشور از بُعد جذب سرمایه خارجی نبوده و تجزیه و تحلیل هر چهار زیرشاخص با هم و در کنار سایر شاخص‌های اقتصادی از جمله تولید ناخالص داخلی (GDP) و درآمد ناخالص ملی (GNI) می‌تواند وضعیت رشد و توسعه اقتصادی آن کشور را نشان دهد. در ادامه این زیرشاخص‌ها چنین تعریف می‌شوند:

الف) FDI inflow به سرمایه‌هایی که از طریق سرمایه‌گذاران یک کشور خارجی طی مدت یک سال وارد کشور هدف شده یا سرمایه‌گذاری مجدد سود ناشی از سرمایه‌گذاری‌های قبلی آنها در آن کشور گفته می‌شود.

ب) FDI outflow به سرمایه‌هایی که توسط سرمایه‌گذاران یک کشور مورد نظر طی مدت یک سال وارد سایر کشورهای خارجی شده یا سرمایه‌گذاری مجدد سود ناشی از سرمایه‌گذاری‌های قبلی آنها در آن کشورها گفته می‌شود.

ج) FDI inward stock به مجموع سرمایه‌های انباشته‌ای که از طریق سرمایه‌گذاران یک کشور خارجی تا یک تاریخ معین وارد کشور هدف شده گفته می‌شود.

د) FDI outward stock به مجموع سرمایه‌های انباشته‌ای که توسط سرمایه‌گذاران یک کشور مورد نظر تا یک تاریخ معین وارد سایر کشورهای خارجی شده گفته می‌شود.

بنا به گزارش سال 2015 آنکتاد حجم کل سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی کشورهای جهان در سال 2014 با 16 درصد کاهش نسبت به سال قبل به 1230 میلیارد دلار رسیده است. بی‌ثباتی و رکود کم‌سابقه اقتصاد جهانی، شرایط جنگی در برخی نقاط جهان و ریسک‌های ژئوپولتیک برای سرمایه‌گذاران را می‌توان از جمله دلایل مهم آن دانست.

مجموع سرمایه‌های ورودی به کشورهای در حال توسعه در سال مزبور با دو درصد افزایش به بیشترین حد خود یعنی 681 میلیارد دلار رسیده که نشان می‌دهد مجموعه این کشورها در زمینه جذب سرمایه‌گذاری خارجی پیشگام بوده‌اند. چین با 289 میلیارد دلار FDI inflow در صدر لیست کشورهای جهان قرار دارد. همچنین پنج کشور در حال توسعه چین، هنگ‌کنگ، برزیل، سنگاپور و هند، در بین 10 کشور بالاترین جذب‌کننده سرمایه خارجی، قرار دارند.

سطح پایین ورود سرمایه به کشورهای توسعه‌یافته همچنان در سال 2014 حفظ شده است. به‌رغم احیای مجدد ادغام و تملک شرکت‌های فرامرزی، مجموع FDI inflow به این کشورها با 28 درصد کاهش به 499 میلیارد دلار رسیده است.

بر اساس پیش‌بینی آنکتاد با توسعه فعالیت‌های شرکت‌های چندملیتی، مجموع سرمایه‌گذاری خارجی کشورهای جهان تا سال 2017 با 38 درصد افزایش به 1700 میلیارد دلار خواهد رسید.

نکته قابل توجه این مبحث، سرمایه‌پذیر نبودن یا به عبارت دیگر نبود زمینه برای سرمایه‌گذاری در عمده کشورهای توسعه‌یافته از جمله کشورهای آمریکا، آلمان و ژاپن یا به عبارت دیگر کم بودن شدید نسبت FDI inflow به FDI outflow در این کشورهاست. به عبارت دیگر در این کشورها جهت‌گیری سیاست‌های اقتصادی یا فراوانی سرمایه یا عدم بهره‌وری کافی، سرمایه‌گذاران را ترغیب به سرمایه‌گذاری در سایر کشورهای مستعد می‌کند. در جدول 1 خلاصه‌ای از داده‌های فوق برای چند کشور توسعه‌یافته و در حال توسعه آورده شده است.

کشورهایی مانند ایران و پاکستان نه‌تنها در جذب سرمایه خارجی ناموفق عمل کرده‌اند بلکه از تصاحب بازارهای سرمایه‌گذاری در سایر کشورها به شدت عقب افتاده‌اند. اگر FDI inflow ایران، پاکستان، ژاپن و آلمان را در نظر بگیریم، این شاخص برای هر چهار کشور در سال 2014 در حدود دو میلیارد دلار است. اما از طرف دیگر رقم FDI outflow دو کشور آلمان و ژاپن تقریباً 200 برابر رقم ایران و 1130 برابر پاکستان است. کشورهای ژاپن، آلمان و آمریکا حجم سرمایه‌گذاری خارجی FDI outflow فوق‌العاده بالایی نسبت به جذب سرمایه‌گذاری خارجی داشته‌اند. این می‌تواند به معنای بالا بودن هزینه سرمایه‌گذاری و عدم توجیه اقتصادی سرمایه‌گذاری در این کشورها باشد که در نتیجه باعث راه افتادن جریان سرمایه از این کشورها به سمت کشورهای سرمایه‌پذیر مانند چین، سنگاپور، هند، اندونزی، ترکیه، امارات و عربستان شده است.

بدیهی است درآمد ناشی از مجموع سرمایه‌گذاری‌های صورت‌گرفته در یک کشور و همچنین سرمایه‌گذاری‌های انجام‌شده در سایر کشورهای جهان بر شاخص درآمد ناخالص ملی (GNI) آن کشور تاثیر خواهد داشت. حال اگر نسبت FDI outflow بر GNI را به عنوان شاخصی برای نشان دادن میزان آینده‌نگری و بهره‌برداری بهینه از منابع و زیرساخت‌های سایر کشورها در نظر بگیریم، مشاهده خواهیم کرد سنگاپور معادل 2 /9 درصد از تولید ناخالص ملی خود را در سایر کشورها سرمایه‌گذاری کرده است که از این نظر بالاترین آینده‌نگری اقتصادی را داشته است. کشورهای آلمان، ژاپن و مالزی نیز به همین ترتیب در رده‌های بعدی قرار دارند. در حالی که این نسبت برای کشورهای ایران و پاکستان نزدیک به صفر است.

از طرف دیگر با نگاهی به میزان تجمعی سرمایه‌گذاری‌های خارجی (FDI inward stock) انجام‌شده در کشورهای مختلف جهان در سه مقطع سال‌های 1990، 2000 و 2014 (جدول 2)، رشد شتابان جذب سرمایه‌های خارجی در اکثر کشورهای در حال توسعه در دهه گذشته نشانگر تغییر پارادایم توسعه در اقتصادهای توسعه‌یافته و در حال توسعه است.

کلام آخر اینکه سهم ایران از این بازار پرسرمایه تاکنون متناسب با جایگاه مهم و ژئوپولتیک آن نبوده است. در شرایطی که کشور نیازمند توسعه اقتصادی و قطع وابستگی به منابع آسیب‌پذیر است، یکی از راه‌های عملی کردن دکترین اقتصاد مقاومتی و انجام اقدام جدی در آن جهت، استفاده از این فرصت است. فرصت بسیار عالی هدایت بخشی از این جریان سرمایه به داخل کشور در آستانه از دست رفتن است. چون سایر کشورهای در حال توسعه به شدت در حال برنامه‌ریزی و زمینه‌سازی برای جذب چندبرابری این سرمایه‌های سرگردان هستند. در نمودار مقایسه‌ای چند کشور منطقه به خوبی روند عمیق شدن فاصله این کشورها ملاحظه می‌شود.

اینکه استراتژی کشور در دهه پیش رو چه خواهد بود بستگی به نگرش و عزم حاکمیت و تلاش بخش خصوصی دارد. دولت و دستگاه‌های حاکمیتی بایستی در سیاستگذاری اقتصادی در حوزه‌های مالی، پولی، ارزی، بازرگانی و همچنین توسعه و کارآمدتر کردن زیرساخت‌ها و تاسیسات زیربنایی و تضمین امنیت و حمایت قانونی از سرمایه‌گذاران گام‌های جدی بردارند. فعالان اقتصادی بخش خصوصی نیز با آگاهی از پتانسیل‌های دانشی و تجربی، همچنین مزیت‌های نسبی و رقابتی، نیازمندی‌های منطقه‌ای و جغرافیایی در جهت همراهی و مشارکت با سرمایه‌گذاران خارجی تلاش کنند. اتاق‌های بازرگانی استانی هم‌راستا با اتاق بازرگانی ایران با توجه به واقعیت‌های موجود سعی در معرفی فرصت‌های سرمایه‌گذاری با اعداد و ارقام قابل حصول و واقع‌بینانه کرده و همچنین میزبانی آن دسته از هیات‌های خارجی را که زمینه فعالیت آنها در استان مربوطه وجود دارد بر عهده گرفته و با یک برنامه‌ریزی دقیق از حضور آنها در استان مربوطه بهره‌برداری کافی را بکنند.