بحران مطالبات غیرجاری

بر مبنای طبقه‌بندی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، مطالبات غیرجاری نظام بانکی کشور به سه دسته طبقه‌بندی می‌شوند. طبقه اول تسهیلاتی هستند که دو تا شش ماه از موعد پرداخت‌شان گذشته است و مطالبات سررسید گذشته نام دارند. دسته دوم مطالبات معوق هستند که بین 6 تا 18 ماه از موعد اولین سررسید آنها گذشته است. در سومین طبقه‌بندی که مطالبات مشکوک‌الوصول است، مطالبات تاریخ گذشته از 18 ماه پس از اولین سررسید در نظر گرفته می‌شود که به مراتب حساسیت بالاتری دارد. گفتنی است در ادبیات بانکی مجموع مطالبات غیر‌جاری را مطالبات معوق می‌گویند.

گزارش‌های آماری حاکی از این است که میزان مطالبات غیرجاری از سال 1380 تا 1391، 45 برابر شده است. بررسی نسبت تسهیلات غیرجاری یا مطالبات سررسید گذشته، معوق و مشکوک‌الوصول به کل تسهیلات در دهه اخیر نشان می‌دهد روند کلی این شاخص مسیری صعودی را طی کرده است و از پنج درصد به 15 درصد رسیده است. نکته قابل توجه آنکه افزایش شدید این نسبت مخصوصاً طی سال‌های 1384 تا 1388 در ارتباط با رکود نبوده است و عواملی همچون افزایش حجم تسهیلات تکلیفی، دستوری و... باعث رشد شدید آن شده است.
از سوی دیگر با توجه به تغییر ساختار بانک‌ها در سال 1391، مطالبات سررسید گذشته، معوق و مشکوک‌الوصول بانک‌های خصوصی در مقایسه با بانک‌های دولتی افزایش یافته است. در روزهای پایانی سال 1392 میزان کل مطالبات غیرجاری با افزایش 15 هزار میلیارد تومان نسبت به سال قبل، به حوالی 80 هزار میلیارد و نسبت به کل تسهیلات به 18 درصد رسید که در حدود 60 درصد این مطالبات را مطالبات مشکوک‌الوصول شامل می‌شد، در واقع مطالباتی که حداقل 18‌ماه هیچ پرداختی نداشتند و احتمال بازگشتی کمتر از 50 درصد دارند. جدیدترین بررسی‌های انجام‌شده نشان می‌دهد رقم مطالبات معوق بانکی با احتساب سود تا پایان سال 1393 به 93 هزار میلیارد رسیده است. بدین ترتیب مطالبات معوق نظام بانکی ایران تقریباً چهار برابر مطالبات معوق بر اساس استانداردهای بین‌المللی است.

همچنین بانک مرکزی در گزارش چند ماه گذشته، سهم بخش‌های مختلف در نسبت مطالبات غیرجاری به کل خالص مانده تسهیلات را در سه سال گذشته منتشر کرد. بر اساس اعلام بانک مرکزی در اسفند سال 1393 «نسبت خالص مانده مطالبات غیرجاری به مانده خالص تسهیلات» غیردولتی بانک‌ها در بخش بازرگانی، خدمات و متفرقه 4 /13 درصد، در بخش کشاورزی 2 /10 درصد، در بخش صنعت و معدن 9 /13 درصد و در بخش مسکن و ساختمان 9 /4 درصد بوده است، همچنین نسبت مطالبات غیرجاری در سال گذشته به 1 /12 درصد رسیده بود. در کنار این آمار بانک مرکزی، در هر یک از چهار بخش مذکور نسبت مطالبات غیرجاری در سال 1392 را نیز مشخص کرده است. بر این اساس در پایان اسفند سال 1392 این نسبت در بخش بازرگانی، خدمات و متفرقه 6 /14 درصد، کشاورزی 1 /12 درصد، صنعت و معدن 9 /13 درصد و مسکن و ساختمان 9 /4 درصد بوده است. طبق آمار دو سال گذشته می‌توان دریافت که در سال قبل نسبت مطالبات معوق به تسهیلات در سه بخش بازرگانی، خدمات و متفرقه، کشاورزی و صنعت و معدن روند کاهشی داشته است. همچنین این نسبت در بخش مسکن و ساختمان تغییر نکرده است.