زورآزمایی ابرقدرت‌ها

حدود یک ماه پیش بود که دولت عراق اعلام کرد همکاری اطلاعاتی و امنیتی با روسیه، ایران و سوریه را برای مقابله با تهدید گروه خودخوانده دولت اسلامی (داعش) آغاز کرده است. همکاری‌ای که بنا بر بیانیه فرماندهی عملیات مشترک ارتش عراق به دلیل «افزایش نگرانی‌های روسیه از حضور هزاران تروریست روس که با پیوستن به داعش مرتکب جنایت می‌شوند» صورت گرفته است. ابراز نگرانی نسبت به تحرکات گروه‌های تروریستی چون داعش در منطقه علاوه بر روس‌ها، چینی‌ها را نیز در برگرفته است و با وجودی که مقامات سازمان ملل از چین خواسته‌اند که در خاورمیانه حاضر نشود، پکن اعلام کرده است که به ائتلاف چهارگانه تهران، مسکو، دمشق و بغداد می‌پیوندد. البته در این میان مواضع جدید کشورهای غربی نیز بسیار حائز اهمیت است. این کشورها که تا چندی پیش بر لزوم کنار گذاشته شدن اسد از قدرت تاکید می‌کردند با اعمال اندکی نرمش در اعلام مواضع پیشین خود از لزوم مشارکت تمامی گروه‌های سوری بر تعیین سرنوشت این کشور سخن می‌گویند. حتی باراک اوباما رئیس‌جمهور آمریکا نیز در سخنرانی اخیر خود در مجمع عمومی سازمان ملل تاکید می‌کند «آمریکا قادر نبوده یک استراتژی پیروزمندانه را برای مقابله با داعش سازماندهی کند. شاید ما باید به روسیه اجازه بدهیم تا در این مسیر قدم بردارد.» مسیری که قطعاً منتهی به سقوط دولت فعلی سوریه نخواهد شد.
این اعلام موضع که پس از مذاکرات دوجانبه روسای‌جمهور آمریکا و روسیه در حاشیه نشست مجمع عمومی سازمان ملل ابراز شده است می‌تواند نشان از موافقت ضمنی واشنگتن نسبت به ورود مسکو به پروسه مبارزه با گروه‌های تروریستی منطقه به ویژه داعش داشته باشد. روزنامه واشنگتن‌پست در تحلیلی به قلم دیوید ایناتیوس در این باره می‌نویسد: «سخنرانی باراک اوباما، رئیس‌جمهوری آمریکا در مجمع عمومی سازمان ملل دو نکته کلیدی داشت. ایالات متحده در یک دهه گذشته متوجه شده که خودش به‌تنهایی نمی‌تواند در منطقه‌ای بیگانه به اعمال ثبات بپردازد و دیگر اینکه در باتلاق سوریه هم آماده همکاری با هر کشوری شامل ایران و روسیه است تا به حل این درگیری بپردازد.» رایان کروکر، یکی از دیپلمات‌های بازنشسته آمریکایی که بیشتر دوران خدمت خود را در مناطق درگیر در خاورمیانه سپری کرده، نیز معتقد است: روسیه ظاهراً به موفقیت‌های نظامی در سوریه و عراق بیش از آمریکا نخواهد رسید اما در حال حاضر، پوتین مطمئناً در این بازی فرضی در حال پیروزی است. خطر این است که قدرت‌های منطقه این رخدادهای اخیر را یک ضربه و شکست کامل برای آمریکا می‌دانند نظیر خروج بریتانیا از مقرهای نظامی خود در سوئز شرقی به سال 1971 که آخرین نفس‌های امپراتوری بریتانیا محسوب می‌شد.
هر چند شاید قیاس شرایط آمریکایی‌ها با انگلیسی‌ها در شرایط فعلی منطقه خاورمیانه چندان منطقی نباشد چرا که اوباما هنوز گزینه‌های دیگری هم دارد؛ گزینه‌های کم‌خطری که معلوم نیست از آنها استفاده کند. آمریکا و متحدانش می‌توانند از «مناطق امن» در شمال و جنوب سوریه برای اجازه دادن به ورود کمک‌های بشردوستانه و امنیتی بیشتر استفاده کنند. ولید الزوبی، رهبر مخالفان سوری تاکید می‌کند: اگر این مناطق امن ایجاد شوند،‌ اپوزیسیون با سازمان‌های دولتی سوری برای احیای خدمات اولیه همکاری می‌کنند. این مناطق امن تضمین‌کننده این می‌شوند که اسد نمی‌تواند کنترل بیش از نیمی از سوریه را داشته باشد حتی با وجود بمب‌های روسی.

تاکتیک‌های روسیه در سوریه

با وجود حملات بی‌امان روس‌ها علیه مواضع گروه‌های تروریستی سوریه، یک منبع آگاه روسی در رابطه با نحوه عملکرد مسکو در ائتلاف ضد‌داعشی«تماس» می‌گوید: این توافق بر اساس پیمانی شکل گرفته که شامل عملیات اجرایی در سطح همکاری‌های سیاسی و امنیتی و نظامی میدانی در چندین منطقه خاورمیانه است که در درجه اول شامل سوریه و عراق می‌شود؛ طرف‌های این پیمان روسیه و ایران و سوریه و عراق هستند و طرف پنجم آن حزب‌الله لبنان است. این پیمان شامل مناقشه و تجدید نظر در اقدامات عملی برای رویارویی با وضعیت پیچیده در منطقه در قبال جنگ سختی است که در سوریه و عراق از سوی جریان‌های تکفیری وابسته به القاعده و دو برادر آن «داعش» و «جبهه النصره» جریان دارد. البته این حملات پس از آن آغاز شد که مسکو از 17 ژوئن تا 15 آگوست سال جاری تماس‌های مستقیم و فراوانی را با رهبران عربستان و سپس دمشق و آنکارا انجام داد و بنا بر گفته‌های مقامات روسی احساس کرد همکاری با سوریه در این سطح از سوی عربستان و ترکیه وجود ندارد.

همزمان با این مذاکرات پیمان عربستان-ترکیه- قطر- اردن با حمایت آمریکا، فرانسه و بریتانیا شانس دیگری را می‌آزمود. آنها عملیات نظامی بزرگی را در جنوب، مرکز، شمال و شرق سوریه آغاز کرده و امیدوار بودند با موفقیت‌هایی که با این کار به دست می‌آورند بتوانند دمشق و تهران را وادار کنند که امتیازهای سیاسی بدهند و از مواضع‌شان کوتاه بیایند. اما برای چندمین بار نتیجه تلاش‌های آنها در جنوب سوریه به شکست انجامید.

حالا اتاق عملیات جدیدی تشکیل شده است که در آن روسیه، ایران، سوریه، عراق و حزب‌الله حضور دارند. اما این بار از ایران خواسته شده که نقشی کاملاً متفاوت از گذشته در سوریه داشته باشد، و با حزب‌الله که برای ارسال تعداد پرشماری نیروی تازه‌نفس به سوریه برای ممانعت از ایجاد هرگونه تهدیدی علیه دمشق اعلام آمادگی کرده است، همراه شود. همراهی که شاید بتواند وضعیت امنیتی منطقه را از حیث پایان دادن به موجودیت گروه‌های تروریستی چون داعش یا جبهه النصره ختم به خیر کند. هر چند به گفته حسن کاظمی‌قمی، سفیر سابق ایران در عراق اقداماتی این‌چنین نیازمند ارائه برنامه‌ای راهبردی و صبر و حوصله فراوان در تحقق هدف است و نباید موفقیت آن را در آینده نزدیک جست‌وجو کرد.