شعاع برجام

با رفع تحریم‌ها فصل جدیدی از رشد اقتصادی کشور آغاز می‌شود. این را محمد نهاوندیان می‌گوید. رئیس دفتر رئیس‌جمهور که برای تشریح دستاوردهای اقتصادی برجام به مجلس رفته بود و سعی داشت اعضای کمیسیون برجام را که طی روزهای اخیر وزیر امور خارجه و دیگر اعضای تیم هسته‌ای را نقره‌داغ کرده بودند اندکی آرام کند. او که زمانی در قامت رئیس بزرگ‌ترین پارلمان بخش خصوصی پیگیر مشکلات تجار و بازرگانان ایرانی با بخش‌های حاکمیتی بود حالا خود به عنوان یکی از اعضای دولت به دیدار نمایندگان می‌رود تا با طرح نکات مثبت برجام، مجلس را وارد مسیری کند که مجدداً گره از کار همان تجار باز کند. هر چند شاید تلاش‌های او تنها قطعه کوچکی از پازل دولت برای سرو سامان دادن به مشکلات و محدودیت‌های اقتصادی کشور طی سال‌های اخیر باشد. محدودیت‌هایی که به گفته نهاوندیان فشاری جدی بر صادرات ما داشت و منجر شد در کل تجارتمان، حدود ۱۵ درصد هزینه بیشتر بر مبادلات را تجربه کنیم و علاوه بر این واردات، دسترسی به ارز، حمل مجدد برخی کالاها از جانب واردکنندگان و عدم استفاده از شبکه بانکی در صادرات ما را ناگزیر به استفاده از واسطه‌ها کرده بود که درنهایت گاهی به مالباختگی در حوزه صادرات هم منجر می‌شد. اشاره رئیس دفتر رئیس‌جمهور به حضور قوی و منسجم کاسبان تحریم است که از قبل اعمال تحریم‌های ایران پول‌های گزافی را به جیب زدند و یک‌شبه ره صد‌ساله را رفتند. او با تاکید بر این مطلب که با رفع تحریم‌ها همه این اضافه‌هزینه‌ها (هزینه‌های واسطه‌گری) برداشته می‌شود، خاطرنشان می‌کند: با اجرای برجام دسترسی به منابع مالی و کاهش هزینه مبادله امکان‌پذیر می‌شود.

برجام و تعطیلی یک بازار

تجارت غیررسمی به شکل رسمی در شرایط تحریم سبب شد برخی فرصت کاسبی و کسب سودهای کلان پیدا کنند از این‌رو اکنون‌ که با لغو تحریم‌های اقتصادی این فرصت را از دست خواهند داد، از توافق هسته‌ای ناخشنود و به قول رئیس‌جمهور عصبانی هستند. این ناخشنودی علاوه بر کاسبان تحریم داخلی به برخی از همسایگان ما نیز سرایت کرده است. کشورهایی نظیر ترکیه و امارات که از جهت تحریم‌های چندگانه ایران به سودهای سرشاری دست یافته‌اند و حالا با تعطیلی بساط و بازار کاسبی‌شان، با بهانه‌های واهی تجار و بازرگانان ما را مورد هجمه قرار می‌دهند. یک روز از افزایش هزینه مبادلات تجاری سخن می‌گویند و روز دیگر حساب‌های بازرگانان ایرانی را مسدود می‌کنند.

البته علاوه بر این کاسبان تحریم کشورهای دیگری نیز هستند که به واسطه بهبود مناسبات جهانی ایران و ارتقای جایگاه منطقه‌ای آن تمایلی به اجرای برجام ندارند. کشورهایی نظیر عربستان که با تهدید خرید جنگ‌افزار هسته‌ای از پاکستان، بیشترین نارضایتی خود را از دپیلماسی آمریکا در قبال ایران، نشان داد. هر چند عادل الجبیر وزیر خارجه این کشور می‌گوید ملک سلمان پس از شنیدن سخنان اوباما تن به رضایت نسبت به توافق هسته‌ای ایران داده است اما با این حال به نظر می‌رسد سعودی‌ها حضور یک ایران پرقدرت را تهدیدی برای جایگاه منطقه‌ای خود می‌دانند. آنچنان که شش میلیون دلار را به گروه ابتکار امنیتی آمریکا که وابسته به لابی عربستان است اختصاص می‌دهند تا در موج تبلیغات تلویزیونی از مردم آمریکا دعوت کند از سناتورهای آمریکایی بخواهند با توافق هسته‌ای ایران مخالفت کنند. هرچند که خوشبختانه این ترفند با تاکتیک دموکرات‌ها و کاخ سفید راهی از پیش نبرد و توافق هسته‌ای ایران از سد کنگره هم عبور کرد. توافقی که از همین حالا موجب ارائه رویکرد جدیدی از سوی کشورهایی نظیر قطر به ایران شده است. تشکیل گروهی چون G7 با مشارکت ایران و شش کشور حاشیه خلیج فارس نشان‌دهنده درک اعراب نسبت به لزوم به بازی گرفتن ایران در ترسیم معادلات منطقه‌ای است.

افق‌هایی در تیررس

توافقنامه وین افق‌های جدیدی را در روند همکاری‌های منطقه‌ای ایران نیز ایجاد کرد و حتی به سایر کشورها و بلوک‌های قدرت نیز تسری یافت. با وجود آنکه در حال حاضر مناسبات ایران با برخی از کشورهای فرامنطقه‌ای در سطوح بالاتری در جریان است اما با این حال ما برای حضور قوی و منسجم در معادلات جهانی ناگزیر به بهبود روابط با همسایگان‌مان هستیم. خوشبختانه توافق وین رسماً بایکوت مناسبات سطح بالای دیپلماتیک و همکاری‌های گسترده اقتصادی-‌تجاری با ایران را تمام‌شده اعلام می‌کرد و به نظر می‌رسد هم‌اکنون زمان برای تعاملات گسترده سیاسی و همکاری‌های همه‌جانبه اقتصادی تجاری میان ایران با تمامی کشورهای جهان فرا رسیده باشد. طی دو سال گذشته ما شاهد سفرهای مکرر سیاسی، اقتصادی، تجاری و پارلمانی از کشورهای مختلف جهان به کشورمان بودیم. توافقنامه نهایی حاصل از مذاکرات چشم‌انداز جدیدی در سیاست خارجی کشور به وجود آورد و به منزله نقطه عطفی در روابط خارجی ایران و جهان بود. نقطه عطفی که آثار و نتایج آن در گزارش‌های بیشتر سازمان‌ها و نهادهای رسمی جهان به چشم می‌خورد. بانک جهانی در جدیدترین تحلیل خود از این روند، همکاری‌های اقتصادی ایران با برخی از کشورهای جهان را در سه گروه مورد ارزیابی قرار داده است که با اجرای برجام بیشترین افزایش حجم تجارت با ایران را تجربه خواهند کرد. کشورهایی چون بریتانیا، چین، هند، ترکیه و عربستان سعودی که شامل گروه یک این تحلیل هستند و در واقع یک درصد افزایش درآمد ملی، صادرات به این کشورها را بیش از یک درصد توسعه خواهد داد. به احتمال زیاد این توسعه شامل افزایش قابل توجه صادرات نفت و گاز به هند و چین نیز خواهد بود، زیرا آنها پیش از توقف اعمال تحریم‌ها نیز سرمایه‌گذاری‌های عمده‌ای در ایران داشته‌اند. ازسرگیری تجارت با بریتانیا نیز شامل برقراری دوباره صادرات نفت و گاز خواهد بود که قبلاً متوقف شده بود. در این تحلیل به نام کشورهای دیگری نیز اشاره شده است که در گروه دوم این همکاری‌ها جای می‌گیرند. کشورهایی چون روسیه، کره جنوبی، تاجیکستان، پاکستان و هنگ‌کنگ که تجارت با آنها پس از لغو تحریم‌ها افزایش خواهد یافت، ولی نه به اندازه گروه اول، چون کشش صادرات آنها بین 7 /0 تا 8 /0 است. بانک جهانی در این تحلیل از کشورهای گروه سومی نیز نام می‌برد، کشورهایی چون فرانسه، آلمان، ایتالیا و امارات متحده عربی که حجم تجارت خارجی ایران با آنها در محدوده 2 /‌0 تا 6 /‌0 است، به این مفهوم که تجارت با آن کشورها پس از لغو تحریم‌ها افزایش خواهد یافت ولی با حجم کمتر از دو گروه دیگر. برداشته شدن تحریم‌ها در کنار تعدیل شدن فشار سیاسی و روانی ناشی از آن، فرصت‌های زیادی را به روی تمامی کشورهای جهان بالاخص همسایگان بازار 80‌میلیونی ایران گشوده است که می‌تواند زمینه‌ساز تعاملات جدید در حوزه‌های سیاسی، اقتصادی، تجاری، منطقه‌ای و بین‌المللی باشد. تعاملاتی که نشانه‌های آن از همین حالا در افزایش رفت و آمدهای هیات‌های سیاسی و اقتصادی کشورهای جهان عیان و قابل مشاهده است.