فرصت یک نشست

اهمیت حضور نمایندگان کشورهای مختلف در نشست سالانه مجمع عمومی سازمان ملل متحد بیش از همه تاکیدی بر لزوم سود جستن از ابزارهای سیاسی و دیپلماتیک در حل و فصل منازعات و اختلافات بین‌المللی است. این نشست‌ها که بیش از همه حالتی نمادین و عادی داشته تنها در مواردی خاص و خارق‌العاده موجب تمرکز افکار عمومی جهان بر مباحث و موارد مطروحه آن شده است. مانند آنچه در سخنرانی سال‌های گذشته نخست‌وزیر اسرائیل در ترسیم دروغین خطر ایران هسته‌ای به وقوع پیوست یا اظهارات برخی از روسای جمهور ما که با واکنش نمایندگان حاضر در آن نشست‌ها مواجه شد. هرچند شاید بتوان نشست سال 2015 را از این قاعده مستثنی دانست. این نشست که امسال با شعار «سازمان ملل در 70سالگی، تعهد تازه‌ای برای اقدام» برگزار شد، میزبان سران کشورهای متعددی از جمله آقای دکتر روحانی، رئیس‌جمهور ایران بود. هفتادمین نشست سالانه مجمع عمومی به واسطه حضور سران کشورهایی چون چین و روسیه و همزمانی سخنرانی آنها با سخنرانی رئیس‌جمهور آمریکا و ایران، از سوی بسیاری از رسانه‌ها، یکی از خاص‌ترین نشست‌های مجمع عمومی در یک دهه گذشته توصیف شد. نشستی که عمده سخنرانی‌های آن به طرح موضوعاتی پیرامون توافق هسته‌ای ایران یا وضعیت گروه‌های تروریستی در منطقه خاورمیانه اختصاص داشت.
این نشست اولین گردهمایی سران کشورها پس از اعلام جمع‌بندی مذاکرات هسته‌ای ایران و گروه موسوم به 1+5 بود و به همین جهت سخنرانی‌های نمایندگان کشورهای صاحب نفوذ جهان عمدتاً به این موضوع تعلق گرفت؛ دستیابی به توافق هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران با قدرت‌های جهانی تجربه‌ای موفق در عملی ساختن این ایده است که اختلافات جهانی را می‌توان با شیوه‌های کم‌هزینه‌تر حل و فصل کرد و در واقع به جای اقدام به عملیات نظامی و رفتارهای خشونت‌آمیز با گفت‌وگو‌های دامنه‌دار بر پایه صبر و حوصله بسیار می‌توان برای حل و فصل اختلافات گام برداشت. علاوه بر این، تحولات هفته‌های گذشته سوریه، از جمله گسترش حضور نظامی روسیه در این کشور که با واکنش آمریکا مواجه شده، مجمع عمومی را به فرصتی برای اظهارنظر نمایندگان کشورهای مورد نظر پیرامون این موضوع بدل کرده بود. به غیر از سخنرانی رئیس‌جمهور ایران، از جمله مهم‌ترین سخنرانی‌ها در نشست امسال مجمع عمومی، مربوط به ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه بود. این اولین بار در یک دهه گذشته است که پوتین شخصاً در مجمع عمومی حاضر می‌شود. پیش از آغاز نشست‌های این دوره پیش‌بینی می‌شد که رئیس‌جمهور روسیه از طرح این کشور برای ایجاد ائتلافی جدید نسبت به پایان دادن به بحران سوریه پرده بردارد که البته این طور هم شد.

سران شرکت‌کننده در نشست هفتادم علاوه بر «برجام» و مناقشات سوریه به مباحث دیگری نظیر وضعیت عراق و یمن و همچنین موضوعات زیست‌محیطی، تغییرات جوی کره زمین، امنیت سایبری، بحران اوکراین و حتی فاجعه اخیر منا که موجب کشته شدن تعدادی از حجاج خانه خدا شد نیز توجه داشتند. به نظر می‌رسید با توجه به ابعاد این واقعه اسفناک و دربرگیری آن در بیشتر کشورهای مسلمان درخواستی مبنی بر انتقال مدیریت اداره مراسم حج از مقامات سعودی به نمایندگانی از سازمان کنفرانس اسلامی مطرح شود اما در عمل دیدیم که سران این کشورها تنها به تذکراتی نسبت به لزوم تغییر در شیوه مدیریتی مقامات عربستان و افزایش نظارت بر مناسک این مراسم بسنده کردند و اهتمامی در طرح موضوع انتقال که از دیدگاه بنده امری غیرمحتمل بود، نداشتند. سفر روسای جمهور جهان به نیویورک و شرکت در جمع سران کشورها علاوه بر دستاوردهای مذکور مزایای دیگری نیز داشت. یکی از این مزایا را می‌توان جلوگیری از اتلاف زمان و منابع مالی هیات‌های شرکت‌کننده در دیدار با مقامات سایر کشورهای جهان دانست. قطعاً دیدارهای دوجانبه یا چندجانبه مقامات این کشورها فرصت مناسبی را برای پیگیری مطالبات و طرح موضوعاتی در مورد مناسبات فی‌مابین فراهم خواهد کرد.
با وجود آنکه امکان شنود از این دست دیدارها بسیار بالاست و هیات‌های شرکت‌کننده در نشست‌های سازمان ملل می‌کوشند تا در نشست‌ها و مذاکرات خود از طرح مسائل و موضوعات محرمانه و سری خودداری کنند با این حال می‌توان مباحثی را که حساسیت چندانی برای طرح آنها وجود ندارد در این دیدارها مطرح کرد. نشست سالانه مجمع عمومی سازمان ملل فرصت مغتنمی بود تا در حاشیه آن موضوعاتی نظیر نحوه اجرای توافق هسته‌ای ایران و نحوه ورود تیم‌های مذاکره‌کننده به این موضوع با حضور تمامی اعضا مورد بررسی و اتفاق‌نظر قرار گیرد. امری که هفته گذشته و با حضور وزرای خارجه ایران و اعضای گروه 1+5 محقق شد؛ در شرایطی که برجام شکل گرفته است حضور ایران و نمایندگان قدرت‌های جهانی در نشست سالانه مجمع عمومی سازمان ملل متحد درواقع شاهد مثال‌زدنی از موفقیت این رویکرد در عرصه بین‌المللی بود که از یک سو استحکام دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران و از سوی دیگر تقویت این رویکرد از سوی قدرت‌های جهانی به ویژه آمریکا را با توجه به مناسبات درونی آن به دنبال داشت. در صورت تقویت این رویکرد از سوی قدرت‌های جهانی و ترغیب کشورهای دیگر برای ورود به آن ما می‌توانیم شاهد بهبود روابط منطقه‌ای و جهانی ایران نیز باشیم.

قطعاً پرداختن به شیوه‌های خشونت‌آمیز و پر‌هزینه که مصائب و آلام گسترده‌ای را برای جوامع بشری به دنبال دارد تنها منتج به خسران‌های بیشتر برای هر دو سوی این مذاکرات می‌شود و باید به شدت از آن دوری کرد. رویکردی که قطعاً در سیاست‌ها و برنامه‌های هیچ یک از طرف‌های مذاکره‌کننده پرونده هسته‌ای ایران جای ندارد. فرصت مغتنمی که زمینه‌های آن در نخستین دیدارهای دولتمردان تدبیر و امید با اعضای گروه 1+5 دو سال پیش و در حاشیه همین نشست مجمع عمومی سازمان ملل کلید خورد و در تیرماه سال جاری به بار نشست.