فرار گردشگری از پستوی اقتصاد

با اندک تاملی در اقتصاد کشور و واکاوی بخش‌های مختلف آن به روشنی استنباط می‌شود که صنعت گردشگری در اقتصاد ایران ناشناخته بوده و حتی می‌توان گفت فراموش شده بوده است. دلیل این غفلت از صنعت گردشگری هرچند می‌تواند تا حدودی ناآگاهانه ارزیابی شود اما با دقت بیشتر می‌توان عواملی را برای این غفلت یافت. مهم‌ترین عامل موثر بر این غفلت را بایستی طرز تلقی غلط و غیرواقع‌بینانه اصحاب فرهنگ کشور از این صنعت نام برد که کوشیده‌اند یا سکوت کرده‌اند تا در افکار عمومی جامعه و از نظر برنامه‌ریزها صنعت گردشگری به عنوان یک صنعت هنجارگریز و حتی هنجارستیز معرفی شود.

متاسفانه این باور نامناسب در جامعه شکل گرفته که توسعه صنعت گردشگری ارزش‌های پذیرفته‌شده نظام را به چالش می‌کشد. پس بی‌توجهی به این صنعت موجب صیانت از ارزش‌های پذیرفته‌شده از سوی نظام جمهوری اسلامی و مردم مسلمان ایران است.

مهم‌ترین پاسخی که می‌توان به این باور غلط داد این است که گردشگری مانند هر صنعت مدرن دنیا تنوع و گونه‌های مختلفی دارد که هر کشور و نظام فرهنگی مطابق اولویت‌های خود می‌تواند از آن بهره‌مند شود و این صنعت را در پیشبرد توسعه در کشور همراه کند.

بوم‌گردی، گردشگری مذهبی، گردشگری سلامت، گردشگری فرهنگی-تاریخی برجسته‌ترین گونه‌های این صنعت هستند که به‌خوبی در ایران می‌توان از آنها استفاده کرد. این گونه‌های گردشگری نه‌تنها با ارزش‌های پذیرفته‌شده مغایرت ندارد بلکه حتی می‌تواند مقدم بر هر نوع صنعت دیگر قرار گیرد. امروزه در کشورهای مختلف دنیا از وجود چشمه‌های آب گرم، غارهای نمکی، دریاچه‌های لجن و... برای جذب گردشگری‌های سلامت استفاده می‌کنند، اما در ایران هنوز برنامه‌ریزی مناسب در این مورد انجام نشده و ظرفیت بزرگ این بخش از گردشگری مانند دیگر بخش‌های این صنعت نادیده گرفته شده است.

در کنار این عامل که از نگاه من یکی از مهم‌ترین نشانه‌های غفلت در این سال‌ها نسبت به صنعت گردشگری است متاسفانه باید به منابع پر‌خیر نفتی و درآمدهای نفتی کشور اشاره کرد. ایران یکی از ثروتمندترین کشورها که از این نعمت طبیعت برخوردار است نتوانسته این پتانسیل را به‌خوبی مدیریت و هدایت کند. تامین هزینه‌های دولت و پاسخگویی به سایر نیازها و ضرورت‌های اقتصاد کشور به وسیله درآمدهای نفتی به نوعی دولت را از توجه به صنعت گردشگری غافل کرده است. در حالی که صنعت گردشگری می‌تواند در هر کشوری که از پتانسیل‌های لازم برای توسعه گردشگری برخوردار باشد آسان‌ترین و موفق‌ترین صنعت به حساب آید.

اگر نگاهی به کشورهایی که همانند ایران ذخایر نفت دارند بیندازیم، خیلی ساده متوجه می‌شویم که اتفاقاً در چنین کشورهایی دولت‌ها تلاش کرده‌اند تمام توان خود را صرف ایجاد زیرساخت‌ها و سرمایه‌گذاری برای تامین امکانات صنایع پیشتاز در توسعه کنند. مثلاً خیلی ساده اجازه می‌دهند تا سرمایه‌گذاری دیگر بخش‌ها در جریان مبادلات گردشگری و برای ایجاد خدمات و محصولات جدید توریستی هزینه شود. از نگاه سیاستگذاران این کشورها توسعه این صنعت سطح بهره‌وری و سرمایه‌گذاری خارجی در داخل را هم بالا می‌برد.

این برنامه و اجرای آن در اولین قدم بزرگ‌ترین نگرانی اقتصادی کشور را تغییر می‌دهد. توسعه این صنعت یکی از واضح‌ترین راه‌های ایجاد شغل در کشور است. توزیع متناسب شغل پس از توسعه صنعت گردشگری نه فقط در شهرهای بزرگ بلکه اتفاقاً در شهرهای کوچک یا حتی مناطق بکر دورافتاده ساختار نگران‌کننده بیکاری در ایران را درهم می‌شکند. اشتغال‌زایی و جذب سرمایه‌های متفاوت در این زمینه در گام دوم از خروج ارز از کشور جلوگیری می‌کند و در مقابل ارزآوری را تقویت می‌کند و این یعنی گام درستی در تغییر شرایط اقتصادی هر کشور توسعه‌طلب.

آخرین بررسی‌های مجمع جهانی اقتصاد (The World Economic Forum) نشان می‌دهد ایران در 10 مقصد اول و ارزان گردشگری جهان قرار دارد. این نهاد در گزارشی با بررسی وضعیت صنعت گردشگری ۱۴۰ کشور، ایران را ارزان‌ترین مقصد گردشگری جهان معرفی و رتبه ایران از نظر قدرت رقابت صنعت گردشگری خود را ۹۸ اعلام کرد.

در گزارشی با عنوان «گزارش رقابت‌پذیری مسافرت و گردشگری» ایران ارزان‌ترین مقصد مسافران جهان در حال حاضر است. هزینه پرواز به ایران در سومین رتبه ارزان‌ترین‌های جهان است.

این نکات قابل توجه را کنار وضعیت ثبت آثار تاریخی و فرهنگی در سازمان جهانی یونسکو هم قرار دهید، مشخص می‌شود که این نادیده گرفتن صنعت چه بلایی بر سر اقتصاد کشور آورده است.

ایران در میان کشورهای منطقه رتبه اول بیشترین آثار تاریخی ثبت‌شده در یونسکو و رتبه 13 را در میان 15 کشور اول جهان دارد. همه این گزارش‌ها سالانه منتشر می‌شود تا تلنگری باشد برای آینده‌نگری اقتصادی در ایران که متاسفانه هر بار هم نادیده گرفته می‌شود.

طبیعتاً اگر واقع‌بینانه به این توانایی‌ها و امکانات کشور نگاه شود، می‌توان به بسیاری از نیازهای داخلی پاسخ داد. پاسخی که ابتدا باید با حمایت و هدایت دولت برای آنها برنامه‌ریزی شود. خوشبختانه در دولت تدبیر و امید رویکرد سیاستگذاران و برنامه‌ریزها برای آینده کشور رویکردی توسعه‌محور است به همین دلیل رئیس‌جمهور توسعه گردشگری را از اولویت‌های اقتصاد نام برد و رسماً خطاب به همه مدیران و نهادها اعلام کرده «گردشگری» باید از پستوی فکر و برنامه‌ریزی کشور خارج شود و در معرض دید همگان قرار گیرد.

این نگاه یعنی کمک به فراگیر شدن امکان‌سنجی همه نهادها، سازمان‌ها و حتی بخش خصوصی برای جذب آنها در توسعه گردشگری در ایران. گفته‌های رئیس‌جمهور و تغییر نگاه این کابینه نسبت به شرایط گردشگری در ایران باعث شد که امسال نسبت به 10 سال گذشته رشد چشمگیر صنعت را در آمار ببینیم. رشدی که در این دو سال سخت اقتصادی کاملاً چشمگیر و قابل بحث و بررسی بوده است. همین قدم‌های آرام که در میان سختی‌ها محکم و استوار برداشته شده است نویدبخش تلاش برای رشد صنعت گردشگری در ایران است.

اما این رشد که در دو سال گذشته چشم‌ها را خیره کرد، اگر فقط مایه ارائه در آمارها و اعداد باشد نمی‌تواند تغییری در شرایط ایران ایجاد کند و به زودی طعم شیرین این خوشحالی فراموش می‌شود. باید در نظر داشته باشیم که تاسیسات امروز گردشگری، برای جذب گردشگر خارجی در ایران کافی نیست و در روزهایی که در منطقه ناامن خاورمیانه همه علاقه‌مندان به طبیعت و تاریخ و فرهنگ این منطقه در ایران برنامه‌ریزی می‌کنند باید بیش از پیش اسب جذب سرمایه از بخش خصوصی را زین کرد و مطابق آنچه پیش از این هم در سند چشم‌انداز 1404 دیده شده، سرعت پیشرفت پروژه‌های این صنعت را بیشتر کرد.

صنعت گردشگری فقط با ایده و نوآوری بخش خصوصی و حمایت و همراهی بی‌چون و چرای بخش خصوصی رشد می‌کند و قدرت می‌گیرد. قدرتی غیرقابل انکار که هر کشوری را نگین منطقه می‌کند. سرزمین پهناور ایران که گردشگر در یک روز هم می‌تواند کوه را ببیند و هم در ساحل دریای آن آرام بگیرد، قطعاً یکی از جذاب‌ترین نقاط جهان است که اگر توانایی‌ها و امکاناتش با خلاقیت و نوآوری متخصصان و کارشناس‌های ایرانی درآمیزد می‌تواند به رتبه‌ای بالاتر از برخی کشورهای منطقه که حالا گردشگری به دومین منبع تامین اقتصاد آنها تبدیل شده بنشیند.

افزایش خطوط هوایی ایمن، توسعه امکانات رفاهی و گردشگری مناطق بکر و فرهنگی، در کنار معرفی دقیق توانایی پزشکی و سلامتی ایران، اولویت‌های اصلی برنامه‌ریزی برای این صنعت است که به وضوح در خط به خط سیاست‌های آینده ایران باید به چشم بخورد. فراموش نکنیم تعامل و دوستی ایران با دنیا، حالا همه داشته‌های ایران را روی میز شرکت‌های توریستی در دنیا گذاشته است.