کاستی‌های ترجمه

اتفاقی معمول به ویژه برای دانشجویان ارشد و دکترا که حالا کسر قابل توجهی از شاغلان در حوزه آموزش عالی کشور را تشکیل می‌دهند؛ معرفی کتاب‌هایی به عنوان منبع درسی یا مطالعه آزاد که در خوش‌بینانه‌ترین حالت، متعلق به اوایل قرن 21 هستند و «به تازگی» به زیور ترجمه و طبع آراسته شده‌اند! آن هم در دنیای علم از مدیریت و اقتصاد گرفته تا مهندسی و پزشکی و البته سایر شاخه‌های علوم انسانی، که حتی یک سال فاصله از یک یافته راهگشا، می‌تواند مسیر توسعه را طولانی‌تر کند و حتی به اختراع دوباره چرخ بینجامد! این مساله امروز و دیروز نیست و البته گاهی با کنایه افراد مواجه می‌شود که حتی اگر این ترجمه به روز صورت گیرد، چقدر می‌تواند در ساختار فعلی در حوزه‌های مختلف، کاربردی شود آن هم در شرایطی که بسیاری بدیهیات و بسترهای طبیعی توسعه، هنوز مهیا نیست و در گام‌های نخستین مانده‌ایم. در این میان به لطف گستردگی غیر‌قابل تصور دنیای ارتباطات، به دست آوردن نسخه پی‌دی‌اف یک کتاب شاخص نگارش‌شده در سال‌های اخیر -‌ به زبان اصلی- دشوار نیست اما این نوع دسترسی که به مدد علاقه و جهد علاقه‌مندان ایجاد می‌شود، مسوولیت بخش ترجمه و چاپ در ایران را رفع نخواهد کرد. می‌دانیم کتاب‌های تالیف‌شده در حوزه‌های مختلف علمی شاخص مناسبی برای برآورد نرخ رشد و توسعه یک شاخه از علم به شکل کاربردی و محض آن است. تنوع در پیشخوان منابع علمی و آموزشی‌-‌پژوهشی، اطلاعات به‌روز با توجه به شرایط بومی و منطقه‌ای و با در نظر گرفتن پیشرفت‌های علمی جهان در قالب کتاب‌ها و سایر منابع مکتوب می‌تواند گامی مثبت در جهت ارتقای سطح علمی حوزه خاصی از علم باشد. علاوه بر آن ترجمه آثار سایر اندیشمندان و متخصصان پل ارتباطی مهمی جهت تبادل اطلاعات و اندیشه‌های مطرح‌شده در فرآیند تولید و توسعه دانش است. این در حالی است که پژوهش‌های راهبردی یا نظریه‌های جدید و حتی یافته‌های فنی و مهندسی بسیاری وجود دارند که می‌توانند به یاری مشکلات روز کشورها آمده و مسیر توسعه طی شده از سوی سایر کشورها، در ایران نیز دنبال شود. اما به عقیده بسیاری از دانشجویان و برخی از استادان با وجود پذیرش دانشجو در مقطع دکترا و ارتقای جایگاه علمی رشته‌های مختلف در دانشگاه‌های کشور، از منظر منابع علمی در دسترس و به روز، مشکلات همچنان جدی است. به این موارد می‌توان عدم همگونی در ترجمه برخی از واژه‌ها و عبارات تخصصی را افزود، زیرا با وجود اینکه این کتاب‌ها بیشتر از سوی استادان متخصص حوزه‌های مختلف علم و فن ترجمه می‌شوند برخی از واژه‌ها دارای چندین ترجمه متفاوت هستند که هرکدام متعلق به یک استاد است و به نوعی زمینه سردرگمی مخاطبان را فراهم می‌آورد. در این میان با توجه به روند سریع رشد علم، روند کهنه شدن اطلاعات نیز موضوعی جدی است و همین مساله بعضاً باعث می‌شود حتی ترجمه برخی آثار پنج سال قبل نیز، امروز دیگر کهنه به نظر برسد. به عبارتی این منابع قدیمی و کهنه شده‌اند و دیگر با فضای کنونی تطبیق‌پذیر نیستند. عقب‌ماندگی نسبی از گردونه پرشتاب علم، باعث کاستی‌هایی در حوزه تالیف و ترجمه نیز شده است؛ تا جایی که اختلاف زمانی میان زمان تالیف و ترجمه یک اثر در این رشته به‌طور میانگین به 5 تا 10 سال می‌رسد. البته برخی موسسات آموزش عالی، مراکز مطالعاتی و پژوهشی تلاش‌هایی در جهت کاهش این فاصله کرده‌اند اما این حوزه همچنان دچار آسیب است زیرا باید به مطالعه منابعی بپردازند که سال تالیف آنها گاهی به دهه 50 نیز می‌رسد.