آلودگی بی‌برنامه

وحید نوروزی/شهردار منطقه 18

نوشتن در مورد آلودگی هوای تهران بالاخص با موضوع بررسی روند کیفی هوای پایتخت در سال 92 بسیار سخت است چرا که در سال 92 استنباط من این است که موضوع آلودگی هوا و مهار آن به دلیل تغییرات سیاسی دولت عملاً تعطیل شد و امکان ورود به برنامه جدید عملاً وجود نداشت. ضمن آنکه کورسوی امیدی که از اواخر سال 90 روشن شده بود عملاً به دلیل ورود زودهنگام به امور انتخاباتی خاموش شده بود. می‌دانیم که برنامه جامع کاهش آلودگی هوا در سال 79 برای مدت‌زمان 10 سال تهیه و تنظیم شد و در پنج سال اول اجرای قانون جامع کاهش آلودگی هوا، طرح تا حدودی به صورت جدی پیگیری شد و در پنج سال دوم نیز با تغییر دولت رسماً برنامه رها شد، چرا که مدیریت وقت سازمان حفاظت از محیط زیست، اعتقادی به اجرای آن در سطح ملی نداشت و موضوع در حد تشکیل کارگروه کاهش آلودگی هوا تقلیل پیدا کرد.
با این حال، دولت با پی بردن به اشتباه خود در سال 90 طرح جامع دیگری را تهیه و تصویب کرد اما این طرح به هیچ عنوان جامع نبود، زیرا مهم‌ترین شاخص آن یعنی بودجه و مستندات قانونی و تکالیف دستگاه‌ها به هیچ عنوان به طور مشخص در آن قید نشده بود. با این حساب دو سال بعد از تصویب این طرح همان‌گونه که نگارنده قبلاً در رسانه‌های گروهی آن را پیش‌بینی کرده بود این طرح نیز نتوانست اقدامی هر‌چند کوچک را به سرانجام برساند که نتیجه‌اش سه روز پاک، 173 روز سالم، 122 روز ناسالم برای گروه‌های حساس جامعه و 10 روز ناسالم برای تمام افراد جامعه در سال 92 بوده است که منجر به تعطیلی چندباره مدارس شهر تهران در سال 92 شد.
به اعتقاد من اگر به موضوعات زیست‌محیطی اقتصادی نگاه نکنیم ضرر می‌کنیم. با توصیه، شعار و حرف و حدیث موضوع محیط زیست و آلودگی هوا حل نمی‌شود. این شعارهایی که آیا می‌دانید بچه‌های ما می‌میرند، فایده‌ای ندارد. موضوع از ترساندن مردم گذشته است. یک زمانی به ما می‌گفتند میزان مرگ و میر ناشی از آلودگی هوا را به مردم اعلام نکنید، مردم می‌ترسند. اما حالا مردم دیگر با مرگ و آلودگی هوا خو گرفته‌اند. می‌بینید که در این سه، چهار سالی که میزان مرگ و میر ناشی از آلودگی هوا را اعلام کردیم، اتفاق چندان وحشتناکی نیفتاد. مردم هوشیارتر شده‌اند. رسانه‌ها و مسوولان هم هوشیارتر شده‌اند. اما الان در مورد کارخانه‌ها و آلودگی هوا طرح فروش کوپن آلودگی هوا توسط ارگان دولتی و سازمان محیط زیست باید باب بشود و راه بیفتد. پالایش آنلاین واحدهای بزرگ را هم شروع کنیم که به 200 یا 300 واحد صنعتی هم نمی‌رسد. معنای پالایش آنلاین این است که کارخانه‌ها باید 24 ساعته بازرسی شوند و معلوم شود که چقدر آلودگی تولید می‌کنند. هر جایی که گزارش میزان آلودگی را بست ما در سازمان محیط زیست کشور می‌توانیم بفهمیم که این ارگان دارد برخلاف قانون عمل می‌کند.
خودروسازان و تولید‌کنندگان خودرو از فضای انتخاباتی سال 91 و نیمه اول سال 92 نهایت استفاده را برده و نیل به استانداردهای یورو‌4 آلایندگی را به تاخیر انداختند. موضوع معاینه فنی خودروها و نیز طرح تبدیل به احسن کردن خودروها و موتورسیکلت‌های فرسوده نیز در سال 92 تقریباً به حال خود رها شد تا با استقرار دولت جدید و انتصاب رئیس‌ جدید سازمان محیط زیست نگاه‌ها مجدداً به این سازمان معطوف شود. به نظر می‌رسد مقصر اصلی عدم اجرای دقیق طرح جامع کاهش آلودگی هوا و تشدید آلودگی در اکثر کلانشهرها، سازمان محیط زیست باشد که طبق قانون اساسی مسوولیت حفظ محیط زیست بالاخص هوای تنفسی را به نمایندگی از دولت جمهوری اسلامی ایران بر عهده دارد. جالب است به نخستین سخنان معصومه ابتکار رئیس‌ سازمان محیط زیست دولت جدید در مورد آلودگی هوا نگاهی بیندازیم که ایشان گفته‌اند شش سال برنامه جامع کاهش آلودگی هوا تعطیل بود و استارت کار در دولت تدبیر و امید زده شده است. هر چند حدود هفت ماه از استقرار دولت جدید گذشته است هیچ برنامه عملی در خصوص بهبود کیفیت هوا از سوی دولت مشاهده نشده است و صرفاً طرح جامع کاهش آلودگی هوا در اسفند 92 به هیات دولت ارائه شده ولی تاکنون جزییات آن منتشر نشده است. شاید چهار موضوع مهم، قابل توجه‌ترین مطالب در خصوص آلودگی هوای تهران در سال 92 باشد. نخستین مطلب اعلام آمادگی محمدباقر قالیباف شهردار تهران برای پذیرفتن مسوولیت مهار آلودگی هوای تهران به شرط تفویض اختیارات مندرج در قانون بود که بازتاب گسترده‌ای در افکار عمومی داشت و همین امر نشانگر آن بود که آلودگی هوای تهران موضوع غیرقابل حلی نیست و چنان‌که مدیریتی مقتدر، علمی و جهادی در آن حکمفرما باشد قطعاً قابل حل خواهد بود. دومین موضوع مهم اظهارات وزیر نفت کشورمان در واپسین روزهای سال 92 در جلسه شورای اسلامی شهر تهران بود که با آن همه کارشکنی‌های دولت قبل در گسترش حمل و نقل عمومی بالاخص مترو در نوع خود بی‌سابقه و امیدوارکننده به نظر می‌رسید. زنگنه وعده داده از گسترش حمل و نقل عمومی از جمله مترو و اتوبوس حمایت می‌کند و وزارتخانه‌اش هزینه‌های آن را پرداخت می‌کند که با سیاست دولت قبلی در مخالفت صریح با اجرای قانون مصوب مجلس در پرداخت دو میلیارد دلار از محل ذخیره ارزی کاملاً در تضاد بود. اظهارات زنگنه مهر تاییدی بر صحبت‌های کارشناسانی بود که به کیفیت بخشی از بنزین موجود ایراد می‌گرفتند چرا که در همین جلسه وزیر نفت به صراحت گفتند: مطمئناً بنزین تولیدی پتروشیمی آلاینده و خارج از استاندارد است.
بنزین تولیدی در پتروشیمی‌ها یکی از عواملی بود که بر آلایندگی هوا افزود. در آن زمان به واسطه فضایی که از سوی مقامات وقت وزارت نفت ایجاد شد امکان نقد کارشناسی از سوی اهالی فن فراهم نبود. اما سخن مهندس بیژن زنگنه وزیر نفت نشان می‌دهد نقد آن روز که با هزینه‌های زیادی صورت گرفت بیراه نبوده است و تولید بنزین به شیوه‌های غیراستاندارد ادامه نخواهد یافت.
سومین نکته مهم در پرونده آلودگی هوای تهران در سال 92 خوش‌بین بودن به تعیین تکلیف استانداردهای آلایندگی یورو‌4 توسط تولید‌کنندگان سوخت و خودرو بود که امید می‌رود آن بخش از خودروهایی که هنوز با استانداردهای یورو‌2 تولید می‌شوند در سال 93 امکان شماره‌گذاری را نداشته و ان‌شاءالله توزیع سوخت یورو‌4 به تمام کشور تعمیم داده شود. آخرین نکته اظهارات رئیس‌ سازمان محیط زیست در روزهای پایانی سال 92 است که ایشان خبر از تصویب طرح جامع کاهش آلودگی هوای تهران و کلانشهرهای دیگر کشور را داده‌اند که نشانگر عزم جدی دولت برای مهار آلودگی هواست. نکته بسیار مهمی که در خصوص این طرح باید گوشزد کرد مدت‌زمان اجرای طرح و بودجه آن است که با نگاهی به طرح جامع 10ساله قبلی که از قضا در زمان تصدی‌گری معصومه ابتکار در دولت اصلاحات به تصویب رسید می‌توان نتیجه گرفت این دو پاشنه‌آشیل طرح مذکور بودند که منجر به شکست آن شد و آمدن دولت محمود احمدی‌نژاد و یک بانوی دیگر به نام فاطمه واعظ‌جوادی‌آملی در سازمان محیط زیست موجب شد طرح 10ساله از ریل خارج شود و هیچ تضمینی نیست اگر این طرح جدید چنان که برای مدت‌زمان طولانی‌تری طراحی شود به سرنوشت طرح قبلی مبتلا نشود. در سال 93 بی‌صبرانه منتظر خواهیم نشست تا برنامه‌های دولت تدبیر و امید را در خصوص مهار آلودگی هوا به نظاره بنشینیم.