مهاجرت اقلیمی

جواد حیدریان: خشکسالی اگرچه در سال جدید شمسی، گویی ویروس جهش‌یافته‌ای است که در کمتر از یک سال آبی خود را به سراسر سرزمین گسترانیده اما به راستی یک عارضه تاریخی و جغرافیایی در ایران است.

کشوری با بارش میانگین حدود 230 میلی‌متر در سال که برخی از کارشناسان اقلیم‌شناس حتی این بارش میانگین سالانه را اخیراً زیر 200 میلی‌متر می‌دانند، در چند دهه اخیر بنا به استناد اطلاعات سازمان‌های بین‌المللی دو درجه گرم‌تر هم شده است. ایران گرم و کم‌بارش اما همیشه در تهاجم توفنده خشکسالی بوده است. آنچه اکنون نگرانی‌ها درباره خشکسالی بیش از پیش مناطق مختلف در ایران را افزایش داده، تاثیر خشکسالی و کم‌آبی بر پدیده مهاجرت و جابه‌جایی جمعیتی است که می‌تواند تبعات امنیتی و اجتماعی بسیاری به بار بیاورد.

خشکسالی به خودی خود متغیر موثری بر روندهای اقتصادی و معیشتی بوده است. کاهش کیفی و کمی کشاورزی به دلیل نبود آب توانسته اشتغال در حوزه کشاورزی را با چالش مواجه کند. اینکه چرا در سرزمینی که با کمبود آب مواجه است کشاورزی باید گسترش یابد البته مساله قابل نقدی است که در جای خود مورد بررسی قرار گرفته و می‌گیرد اما آنچه اکنون خشکسالی و کم‌آبی را به ابرچالشی بغرنج تبدیل کرده، تاثیر آن در سال‌های پیش‌رو بر روندهای مهاجرت از روستاها به حاشیه شهرها و از شهرهای کوچک به شهرهای بزرگ است.

اینکه مهاجرت از روستاها به شهرها رخ می‌دهد به این معنی است که مناطق مختلفی از کشور از سکنه خالی می‌شوند و انباشت جمعیتی در حاشیه شهرهایی به وجود می‌آید که نه به اندازه کافی پررونق هستند و نه مهاجران توانایی آنچنانی برای هضم خود در اقتصاد شهرها را دارند. بنابراین با گسترش حلبی‌آبادها تکدی‌گری و آسیب‌های اجتماعی پیرامون افزایش می‌یابد و از سویی زمینه‌ای برای بروز تنش‌های شهری و شورش‌های اجتماعی است.

تابستان گذشته عبدالرضا رحمانی‌فضلی وزیر کشور با تاکید بر اینکه زمینه‌های تبدیل بحران آب به یک «بحران اجتماعی بزرگ» فراهم است، هشدار داده بود که تا پنج سال دیگر مهاجرت اقلیمی چهره ایران را تغییر می‌دهد. او تاکید داشته که کمبود آب هنوز به یک «بحران اجتماعی بزرگ» تبدیل نشده، اما زمینه‌های این اتفاق «خیلی فراهم است». وی تاکید کرده بود که بر اساس آماری که در دست دارد، «مهاجرت‌های وسیعی» به مرکز و شمال ایران از مناطقی که با خشکسالی درگیرند، «در حال شکل‌گیری است».

همچنین پیشتر عیسی کلانتری رئیس سازمان محیط زیست هشدار داده بود که در صورت ادامه وضعیت فعلی «مصرف آب در بخش کشاورزی» ۲۵ سال دیگر شرق و جنوب کشور «کاملاً خالی از سکنه خواهد شد». وی همچنین گفته بود که این بحران ممکن است به مهاجرت ۵۰ میلیون نفر از ایران منجر شود، «تا جایی که شاید چیزی به نام ایران دیگر وجود نداشته باشد».