شبح شبه‌علم
چرا صدای شبه‌علم بلندتر است؟
آیسان تنها: شیوع گسترده ویروس کرونا در سراسر جهان، توجه افراد جوامع مختلف را به اخبار و اطلاعات محافل دانشگاهی و پژوهشی حوزه بهداشت و درمان جلب کرد. راه‌های کاهش ریسک ابتلا به بیماری، نحوه حضور کم‌خطر در اماکن عمومی و همچنین امکان رسیدن به درمان احتمالی برای بیماری کرونا از جمله موضوعات مورد پرسش افکار عمومی بوده که مراکز تحقیقاتی بهداشتی و پزشکی مختلف در دنیا تلاش کردند به آن پاسخ بگویند. پاسخ‌هایی که خود را از جمله در قالب تدوین پروتکل‌های بهداشتی و تلاش برای تهیه واکسن ضدکرونا نشان داد.
در برخی از کشورها اما به موازات علم، همواره صدای شبه‌علم هم بلند بوده است. آنچه در ایران درباره خواص ضدکرونای برخی گیاهان می‌شنویم از این طیف است. شبه‌علم شامل مجموعه‌ای از نظریه‌ها و روش‌هایی است که برای توصیف موضوعات طبیعی به‌کار می‌رود، اما از روش علمی بهره نمی‌برند.
زنگ خطر اما زمانی به صدا درآمد که مشخص شد بر اثر اظهاراتی در خصوص خواص ضدکرونایی لیموترش، این میوه در بازار شهرهای بزرگ ایران کمیاب و گران شده است. همچنین مورد اسفناک دیگری هم وجود داشت و آن درگذشت تعدادی از هم‌وطنان در اثر مصرف الکل صنعتی بود به سودای آنکه الکل در بدن مانع از ابتلا به بیماری کرونا شود.
سوال این است که چرا شبه‌علم در ایران تا این اندازه طرفدار دارد؟ نکته مهم این است که در مواردی صدای شبه‌علم از حنجره تصمیم‌گیران چهره‌های علمی و دانشگاهی می‌رسد. آنچه هفته گذشته در نامه استعفای معاون وزیر بهداشت مطرح شده بود موید این ادعاست. در این نامه بالاترین مقام بهداشتی کشور به بی‌توجهی به توصیه‌ها و هشدارهای متخصصان و محققان نظام سلامت متهم شده است.
در متن نامه رضا ملک‌زاده، معاون تحقیقات و فناوری وزیر بهداشت، یکی از دلایل استعفای وی، اقدام و دفاع وزیر بهداشت از ادغام طب سنتی در نظام شبکه بهداشت و درمان کشور عنوان شده که «می‌تواند شبکه بهداشت و درمان ایران را تضعیف کرده و مردم را از حقوق خود در بهره‌مندی از درمان‌های پیشرفته پزشکی مدرن محروم سازد».
ساعاتی بعد از انتشار این نامه، کیانوش جهان‌پور، سخنگوی معزول وزارت بهداشت، در توئیتی که واکنش وی به این استعفا قلمداد می‌شود، نوشت: «نوآوری، علم و فناوری، طب سنتی و مکمل، سلامت، مقابله مبتنی بر شواهد با کرونا، جملگی میان دولبه مقراض افراط و تفریط، نفی و انکار، خصلت‌ها و منیت‌ها گرفتار است، اما بر سبیل اعتدال می‌مانیم و به یک‌سو کشانده نخواهیم شد و... .» این نوشته حاکی از آن است که جهان‌پور هم به عنوان یکی از مسوولان نظام بهداشت و درمان کشور در ایام درگیری با کرونا، در رغبت به طب سنتی تا حدودی با وزیر بهداشت هم‌‌نظر است.
با این تفاسیر اگر استدلال معاون مستعفی درباره عوامل گسترش تلفات انسانی بیماری کرونا را بپذیریم، تکثر مدافعان شبه‌علم در میان تصمیم‌گیران را باید نگران‌کننده تلقی کنیم.
