مثل آب خوردن

جواد حیدریان: چند سال پیش از اینکه حاتم‌بخشی سازمان اوقاف در منطقه ملار دماوند برملا شود و جنجال واگذاری منابع ملی و نماد طبیعی ملی ایران انگشت حیرت در دهان همگان بگذارد، معدن پوکه دماوند در ارتفاع دو هزار و 600‌متری دماوند با استمداد سازمان‌های گردشگری و محیط زیست و برای ثبت ملی و ثبت جهانی یونسکو متوقف شده بود. طبق قانون البته بهره‌برداری از معادن در ارتفاع 2200 متر به بالا ممنوع است و آسیب‌های جبران‌ناپذیر به این اثر ملی خواهد رساند. در کنار آن ساخت‌وساز در ارتفاع 1800‌متری نیز پیش از آن ممنوع بوده اگرچه راه به جایی نبرده و هیچ‌کدام از این قوانین در ایران رعایت نشده است و معادن بسیاری همین اکنون برای نمونه در ارتفاع 3500‌متری نیز برداشت می‌شود. عواقب تخریب کوهستان بی‌شمار است اگرچه بهانه‌هایی مثل رفع معضل بیکاری به عنوان یکی از مهم‌ترین دلایل مخالفت با توقف بهره‌برداری عنوان می‌شود حال آنکه از بین رفتن منابع آبی ایران که سرچشمه اصلی آنها کوهستان‌هاست، اتفاقی به مراتب خسارت‌بارتر و ویرانگرتر از بیکاری است که می‌توان با تغییر روش‌های مدیریتی و با فعال کردن ساختارهای دیگر، آن را در بخش‌های دیگری جبران کرد. از سال‌ها پیش محدودیت توسعه معدنی در مناطق کوهستانی توسط کارشناسان و فعالان محیط زیست کشور پیگیری شده اما آن‌طور که رسانه‌ها نوشته‌اند ایده تدوین شیوه‌نامه و آیین‌نامه اجرایی حفاظت از کوهستان‌ها به عنوان منابع تامین آب در کشور خشک و نیمه‌خشک ایران به‌رغم گذشت چند دهه تلاش، هنوز به نتیجه‌ای نرسیده است. این در حالی است که به گفته کارشناسان قانون منع ساخت‌وساز در ارتفاعات بیش از ۱۸۰۰ متر وجود دارد اما این کافی نیست و لازم است یک قانون در سطح ملی تغییر کاربری و دست‌اندازی به ارتفاعات را محدود کند. در چنین شرایطی بر اساس آمایش سرزمین می‌توان از پتانسیل‌های بی‌بدیل مناطق کوهستانی و کاربری‌های اصلی کوهستان‌ها مانند گردشگری پایدار،‌ مرتع‌داری و بهره‌برداری پایدار از گیاهان دارویی بهره‌مند شد.

یکی از رویکردهایی که متخصصان محیط زیست پیشنهاد داده و البته چندان مورد توجه واقع نشده است، رفتن به سمت معادن سبز و بهره‌برداری پایدار است. معدن‌کاری سبز بدین معناست که چگونه و تا چه میزان ملاحظات حفظ طبیعت در بهره‌برداری از معادن رعایت می‌شود. برخی معتقدند که این مبحث با حفظ مناطق کوهستانی و محیط زیست در تضاد است و نمی‌توان به‌هیچ‌وجه بهره‌برداری از معادن و معدن‌کاوی را با حفاظت سازگار کرد اما شاید با نگاهی مبتنی بر ارزیابی توان سرزمین و چیدمان درست صنایع و معادن در کشور، در مناطقی که کمترین آسیب را به‌دنبال دارد و خارج از محدوده مناطق با ارتفاع ۲۰۰۰ متر بتوان به یک راه‌حل پایدار رسید. ازاین‌رو رویکرد معدن‌کاری و توسعه زیرساخت‌های سبز، در زمینه اصلاح ساخت‌وساز و بهره‌برداری از معادن می‌تواند راهگشا باشد.