ردپای سم خطرناک
کاوه زرگران از اثرات منفی طرح موضوع وجود آفلاتوکسین در صنایع لبنی بر اعتماد عمومی می‌گوید
سم آفلاتوکسین؛ نامی که این روزها با صنعت لبنی ایران گره خورده است. داستان هم از گفته‌های یک کارشناس در مورد تولیدات لبنی و به‌خصوص شیرهای پاستوریزه موجود در بازار ایران شروع شد. او گفت که این شیرها آلوده به سم آفلاتوکسین بوده و مصرف آن برای خانوارها مضر است.
سم آفلاتوکسین؛ نامی که این روزها با صنعت لبنی ایران گره خورده است. داستان هم از گفته‌های یک کارشناس در مورد تولیدات لبنی و به‌خصوص شیرهای پاستوریزه موجود در بازار ایران شروع شد. او گفت که این شیرها آلوده به سم آفلاتوکسین بوده و مصرف آن برای خانوارها مضر است. موضوعی که جنجال‌های بسیاری به پا کرد و بسیاری از مسوولان دست‌اندرکار در این بخش از وزارت صنعت گرفته تا وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و سازمان غذا و دارو را به واکنش وا داشته است. اما سوی دیگر ماجرا، صنایع لبنی کشور بودند. صنایعی که معتقدند تولیداتشان کاملاً منطبق بر استانداردهای جهانی است و جای هیچ‌گونه شک و شبهه‌ای را باقی نمی‌گذارد. در این میان دفاعی که آنها از تولیدات خود دارند، به صادرات محموله‌های محصولات لبنی از شیر و ماست گرفته تا سایر تولیدات برمی‌گردد که روانه بازارهایی همچون آمریکا و کشورهای اروپایی می‌شود و سختگیرانه‌ترین استانداردها را در واردات مواد غذایی در دنیا به خود اختصاص می‌دهند؛ پس اگر سم آفلاتوکسین در این صنایع بالا بود، به‌طور قطع پای آنها به بازارهای صادراتی باز نمی‌شد. کاوه زرگران، دبیرکل کانون انجمن‌های صنایع غذایی ایران از تاثیر انتشار خبر وجود سم آفلاتوکسین در صنایع لبنی کشور می‌گوید.
♦♦♦
صنایع غذایی ایران مدت‌هاست که با خبرهای آزاردهنده وجود سموم و قرص‌ها در انواع تولیدات خود مواجه است. گویا هجمه سنگینی علیه این صنعت به پا شده که نه‌تنها مردم را نااطمینان به مصرف برخی اقلام کرده، بلکه صنایع کشور را آن هم در شرایط سختی که این روزها به دلیل تحریم‌ها و کاهش قدرت خرید مردم با آن مواجه هستند، قرار داده است. انتشار خبر وجود سم آفلاتوکسین در صنایع لبنی چه تاثیری بر بازار مصرف دارد؟
واقعیت آن است که اطلاعات جامعه ایران نسبت به وضعیت بهداشتی مواد غذایی کامل و دقیق نیست و عموماً در فضای مجازی و شاید برخی جراید زرد، اقداماتی انجام شده است که باعث شده اطمینان مصرف‌کنندگان نسبت به مواد غذایی تولیدی در داخل کشور دچار شک و تردید شود. این موضوع باعث شده بازار شایعه‌سازی در این زمینه داغ شده و هرچند وقت یک‌بار هم برخی افراد به دلیل رقابت‌های درونی یا سیاسی سعی می‌کنند برای جلب توجه و جذب مخاطب حتی در رسانه‌ها، پیام‌های این‌چنینی را در فضای مجازی انتشار دهند و احیاناً اسم خودشان را روی موج رسانه‌ای قرار دهند و از آن بهره‌برداری‌های لازم را صورت دهند. تمام اینها در شرایطی است که اکنون صنایع غذایی کشور در موقعیت بسیار حساسی قرار داشته و باید بار اصلی تامین مایحتاج روزانه مورد نیاز مردم را به دوش بکشند. اما اگر بخواهیم مشخصاً در رابطه با آنچه طی روزهای گذشته در رسانه‌ها حول محور وجود سم آفلاتوکسین در صنایع لبنی کشور و به‌خصوص شیر پاستوریزه مطرح شده صحبت کرده و موضوع را واکاوی کنیم، باید به این نکته اشاره کرد که به‌طور طبیعی، تمامی توکسین‌ها ممکن است در فرآورده‌های مختلف غذایی وجود داشته باشند، پس این موضوع جای هیچ‌گونه نگرانی ندارد؛ اما نکته حائز اهمیت آن است که میزان این توکسین‌ها، نباید از حد مجاز تعیین‌شده در استانداردهای جهانی، بالاتر باشد؛ این در حالی است که در محصولات غذایی که در کشور تولید می‌شود، این اتفاق نمی‌افتد و عملاً در کارخانه‌های مواد غذایی کشور، قبل از اینکه شیر وارد پروسه تولید شود، حتماً مورد پایش قرار می‌گیرد؛ به نحوی که قبل از اینکه محموله شیری که از دامداری‌ها به سمت کارخانه‌های لبنی حمل شود و بخواهد تخلیه شود، حتماً و حتماً بار میکروبی آن مورد اندازه‌گیری قرار می‌گیرد و اینجاست که طبیعتاً در صورتی که هر دغدغه و نگرانی در رابطه با این بار میکروبی وجود داشته باشد، آن محصول تخلیه می‌شود و روانه خطوط تولید نمی‌شود؛ بلکه بر اساس دستورات بهداشتی و آیین‌نامه‌هایی که وجود دارد، شیری که دچار چنین مشکلی باشد، باید به دامداری‌ها عودت داده شود، از این‌رو از حیث وجود نکاتی همچون بار میکروبی و آفلاتوکسین بالا در صنایع لبنی که به صورت کارخانه‌ای تولید شده و در بازار وجود دارند و توزیع می‌شوند، با اطمینان می‌توان گفت هیچ‌گونه دغدغه‌ای وجود ندارد و مردم می‌توانند به راحتی این کالاها را استفاده کنند و از این بابت نگران نباشند؛ چراکه تمامی کنترل‌های بهداشتی حتماً و حتماً انجام خواهد شد و در این رابطه مراجع نظارتی نیز در صحنه حضور داشته و تولیدات را به شدت مراقبت می‌کنند. بر این اساس اگر بخواهم نسبت به آنچه در ماه‌های گذشته، در صنعت غذا و صنایع غذایی ایران گذشته است، جمع‌بندی ارائه کنم؛ باید بگویم که وجود چنین شایعاتی، نه‌تنها مردم را نگران کرده و نسبت به تولیدات داخلی بی‌اعتماد می‌کند، حتماً تاثیر زیادی در میزان فروش دارد. به‌خصوص اینکه با توجه به سرانه مصرف شیر در ایران که از طرف سازمان‌های بین‌المللی ناظر حدود 66 کیلوگرم عنوان شده و متوسط جهانی آن حدود 165 کیلوگرم است؛ سرانه مصرف در ایران پایین بوده و این در حالی است که بسیاری از کشورها بالغ بر 300 کیلوگرم مصرف شیر در طول سال دارند، پس همین میزان مصرفی که اکنون وجود دارد، خود عدد بسیار خطرناکی است. نکته حائز اهمیت آن است که میزان مصرف شیر در هر کشوری، می‌تواند نشانگر سلامتی و تغذیه مناسب مردم آن کشور باشد؛ به‌خصوص اینکه با توجه به اینکه شیر فرآورده‌ای است که تامین‌کننده قسمت اعظم مواد مغذی مورد نیاز بدن و یکی از منابع مناسب برای تامین پروتئین است و نوع پروتئین مناسبی دارد، مصرف آن باید ترویج و افزایش پیدا کند. با توجه به کارخانه‌های پیشرفته‌ای که در کشور وجود دارد و نظارت‌هایی که صورت می‌گیرد، هیچ دغدغه‌ای از این حیث وجود ندارد. همین‌طور از نظر قوانین بازرسی کشور ما، سازمان غذا و دارو و سازمان ملی استاندارد موظف هستند همه واحدهای تولیدی صنایع لبنی را بازرسی کنند و نمایندگان آنها به عنوان مسوول فنی و مسوول کنترل کیفیت در کارخانه‌ها مستقر هستند و هر فرآیندی در آنجا انجام شود، گزارش‌های آن در دفاتری ثبت می‌شود که به صورت دوره‌ای بازرس‌های سازمان علاوه بر نماینده مستقر در آن کارخانه، دفاتر را نظارت و بررسی می‌کنند، از این‌رو از این حیث هیچ نگرانی وجود ندارد.
شما هم به درستی اشاره کردید که انتشار چنین شایعاتی در مورد سالم نبودن صنایع غذایی مشکلات زیادی را نه‌تنها در فروش واحدهای تولیدی بلکه در سرانه مصرف به وجود آورده است. اما نکته حائز اهمیت رکودی است که اکنون در بسیاری از بخش‌های صنایع غذایی به دلیل کاهش قدرت خرید مردم وجود دارد. در واقع، انتشار این شایعات توامان با شرایط رکودی، چه تاثیری بر این صنعت دارد؟
همان‌طور که در رسانه‌ها نیز مواردی مطرح شد، چند وقت پیش مشاهده کردیم که شایعه وجود قرص در کیک‌ها دردسرساز شده بود؛ در حالی که از همان ابتدا هم عنوان شده بود که این یک اقدام ثانویه است که در خارج از کارخانه‌ها صورت گرفته و شرایط را به گونه‌ای پیش برده که فضا برای تخریب تولیدکنندگان داخلی فراهم شود. در این میان، با توجه به اینکه در مورد آن داستان، نمونه‌های مشابه بین‌المللی را هم داشته‌ایم و در ترکیه هم، چنین موضوعی رخ داده بود، می‌توان گفت شاید یک کپی‌برداری ابلهانه از ترکیه صورت گرفته بود که برخی افراد آن را انجام داده بودند؛ اما اینکه منشأ این تصمیم و شکل‌گیری چنین فرآیندی در حوزه صنایع غذایی و کیک و کلوچه، تاثیر منفی و مستقیم زیادی روی فروش صنایع بزرگی مانند صنایع شیرینی و شکلات داشت، بر هیچ کس پوشیده نیست. در این میان، با توجه به اینکه حقیقتاً ما در صنعت غذا و دارو، دو حوزه پویا را پیش‌رو داریم که بیشترین سهم صادراتی را دارند، صنعت لبنیات به عنوان اولین صادرکننده کشور، نزدیک به یک میلیارد دلار و صنعت شیرینی و شکلات نزدیک به 800 میلیون دلار صادرات داشته‌اند و می‌بینیم در یک بازه زمانی کوتاه، هر دو مورد هجمه قرار می‌گیرند؛ چراکه هر دو سهم بالایی در ارزآوری برای کشور دارند و اکنون هم شرایط کشور به این جهت بسیار خاص است. حال این نکته جای سوال دارد و باید بررسی بیشتری روی آنها انجام شود، که چرا این دو صنعتی که ارزآوری بالایی برای کشور دارند، دستخوش این شایعات شده‌اند. در حالی که باید گفت شاید عوامل اقتصادی هم در این مورد برای تخریب صنایع غذایی کشور فعال هستند، اما به هر حال صنایع غذایی پتانسیل زیادی دارند؛ پس انتشار چنین شایعات و انجام این اقدامات، بیشتر از آنکه لطمه اقتصادی داشته باشند، فکر می‌کنم افکار عمومی را دچار تشویش می‌کند و فضای امن جامعه را به هم می‌زند.
تبلیغات منفی علیه سلامت صنایع لبنی در تلویزیون به کاهش شدید فروش این صنایع منجر شده است، چه کسانی از این پروپاگاندا سود می‌برند و آیا ممکن است این تبلیغات نوعی تلاش برای کنترل قیمت محصولات لبنی باشد؟
من فکر می‌کنم ایراد بزرگی که وجود دارد، نقص در مورد تبعات منطقه‌ای صنایع لبنی با توجه به شرایط فروش است؛ در واقع ایراد بزرگ نقصی است که در وزارت بهداشت ایران حاکم است. وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ایران، به عنوان متولی نظارت بر سلامت محصولات خوراکی و آشامیدنی، باید اولاً وظیفه خود را به نحو احسن انجام دهد و دوم اینکه اجازه ندهد کسی در مورد حوزه تحت نظر آنها، اظهارنظر کند و این‌طور در یک برنامه زنده تلویزیونی در رسانه ملی، اذهان عمومی را دچار تشویش کند. حال نکته این است که اینکه هر فردی به خودش اجازه می‌دهد در جراید و تلویزیون، راجع به صنعت غذا اظهارنظر کند و سلامت آن را زیر سوال ببرد، به نظر می‌رسد که از کوتاهی و کم‌کاری وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی است. چه خود وزارت بهداشت را در نظر بگیریم و چه سازمان غذا و دارو را به عنوان متولی نظارت بر مواد غذایی، این کم‌کاری کاملاً در این دوره از زمان که اتفاقاً صنایع غذایی کشور باید اعتماد عمومی بیشتری را به خود جلب کرده و اقبال مردم را به تولیداتشان داشته باشند و بتوانند نیازهای مردم را تامین کنند، کاملاً مشهود است. در این رابطه، من فکر می‌کنم نقشی که باید دولت در این حوزه ایفا کند، به‌طور مناسب اجرایی نمی‌شود و از این نقصان و کوتاهی که آنها دارند، سوءاستفاده شده و برخی با تکیه بر بعضی موضوعات بی‌پایه، در فضای عمومی روندی را باب کرده‌اند که مردم را دچار تشویش کنند؛ یعنی هر کسی می‌خواهد خودش را مطرح کند، در فضای انتخاباتی قرار می‌گیرد، یا حتی بسیاری از آنها بدون داشتن هرگونه مطلب یا سند معتبری یا بدون داشتن اطلاعات و تحصیلات مرتبطی، این اجازه را می‌یابند که در این حوزه‌های سلامت‌محور اظهارنظر کنند، اتفاق خاصی هم نمی‌افتد و برخورد جدی هم با آنها صورت نمی‌گیرد. پس به صراحت می‌توان گفت همه اینها به خاطر این است که وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی نتوانسته نقش نظارتی خودش را به درستی ایفا کند و در این رابطه آنقدر قوی عمل کند که کسی به خود اجازه ندهد که در حوزه محصولات سلامت‌محور، حرف و نقلی را مطرح کند.
نکته حائز اهمیت آن است که به هر حال این جملات، موجی از عدم اطمینان در جامعه ایجاد کرده و تا مدت‌ها نیز اثر آن باقی است، حتی اگر شرایط به گونه‌ای پیش رود که با سند و مدرک، درست نبودن این ادعا تحت‌الشعاع قرار گیرد. سوال اینجاست که تبلیغات منفی چه تاثیری بر اعتماد و سلامت و روان مردم آن هم در این مقطع از زمان دارد؟
خیر، به هر حال دولت به عنوان متولی که کنترل قیمت محصولات لبنی را برعهده دارد، خودش می‌داند که عدم مصرف لبنیات و کاهش مصرف لبنیات، در بلندمدت اثرات اقتصادی سنگین‌تری برای دولت دارد و بیماری‌هایی که می‌تواند در آینده به کشور تحمیل کند، از لحاظ اقتصادی هزینه بیشتری را برعهده دولت خواهد گذاشت. اما باید گفت دقیقاً نکته‌ای که وجود دارد، این است که هیچ نهادی، نگران سلامت روان مردم نیست و عملاً تشویش اذهان توسط هیچ سازمانی پیگیری نمی‌شود. به‌خصوص اینکه می‌توان گفت در این خبر جدید، شاید تا حدودی شخص وزیر بهداشت اقداماتی را انجام داد که شاید این اقدامات را بتوان مثبت فرض کرد، به این معنا که چه در مورد پیگیری از رسانه ملی و چه در مورد برخورد با آن فرد خاطی که در تلویزیون اظهارنظر غیرواقعی انجام داده بود؛ ورود وزیر بهداشت موثر بود؛ اما وقتی این خبر خیلی رسانه‌ای نمی‌شود عوام مردم متوجه نمی‌شوند که کسی که آمده چنین اطلاعات غلطی را در رسانه ملی عنوان کرده، بعداً باید پاسخگو باشد. به هر حال به خاطر این اقدام غیرقانونی خود این فرد هم دچار مشکلاتی شده است، اما می‌شود پیش‌بینی کرد که شاید باز هم در آینده چنین اتفاقاتی رخ دهد. در واقع نکته من این است که متاسفانه مردم ایران، مورد توجه بودن در فضای رسانه را دوست دارند یا به تعبیر عوام، لایک شدن را می‌پسندند و دلیل آن هم این است که خودشان را مورد توجه قرار دهند، پس به رسانه آمده و چنین اظهارنظرهایی می‌کنند، در حالی که ممکن است از آن اظهارنظر صرفاً جنبه سوار شدن بر موج مطبوعاتی آن یا شهرت مرتبط با فرد باشد یا برخی مواقع شاهد آن بوده‌ایم که در فضاهای انتخاباتی افرادی که هیچ صلاحیتی نداشته‌اند، راجع به صنایع مختلف از جمله صنایع غذایی در تلویزیون اظهارنظر کرده‌اند، در حالی که این موضوع عملاً باعث شده که اسم آن فرد در فضای مجازی و در فضای رسانه‌ای مرتباً تکرار شود. در نهایت اگر بخواهیم جمع‌بندی نسبت به این موضوع داشته باشیم، می‌توان گفت جلب توجه و جذب مخاطب است که پای چنین اظهارنظرهایی را به رسانه‌ها باز می‌کند و با کمال تاسف می‌توان گفت که هیچ سازمانی هم با آن برخورد نمی‌کند. نکته حائز اهمیت آن است که عملاً در حوزه قانونگذاری ما تعریف نشده که کسی که این‌گونه با امنیت و سلامت روانی جامعه بازی می‌کند و سلامت روانی جامعه را به خطر می‌اندازد، چه کسی متولی برخورد با او است و چه جزایی در انتظار آن فرد است. آمارهای منتشرشده مرکز آمار ایران نشان می‌دهند گروه خوراکی و آشامیدنی‌ها در 12ماهه منتهی به دی‌ماه امسال تورم بیش از 50درصدی را تجربه کرده‌اند در حالی که تورم کل در این دوره حدود 40 درصد بوده است که نشان‌دهنده تورم بالاتر از میانگین خوراکی‌ها و آشامیدنی‌هاست. افزایش آمار بازگشت محصولات از فروشگاه‌ها به کارخانه‌های غذایی نیز به روشنی بیانگر کاهش قدرت خرید مردم و تقاضا برای این محصولات است به‌طوری که فروش محصولات لبنی را به‌طور چشمگیری کاهش داده است، آن هم تحت شرایطی که این صنایع پس از تحریم‌های سخت اقتصادی با چالش‌های بسیاری برای تامین نهاده‌های تولیدی که به دنبال شروع تحریم‌های اقتصادی با افزایش قیمت ناگهانی مواجه شده‌اند روبه‌رو هستند. توجه داشته باشید که این تنها شیر نیست که ماده اولیه تولیدی این صنایع را تشکیل می‌دهد بلکه برای تولید یک بطری شیر پاستوریزه نهاده‌های متعدد تولیدی دخیل هستند که در نتیجه تحریم‌های اقتصادی با افزایش قیمت مواجه بوده‌اند، قیمت شیر خام نیز از 1600 تومان به حدود 2400 رسیده است که البته در عمل صنایع لبنی شیر را تا 2700 تومان نیز از دامداران خریداری می‌کنند چراکه آنها نیز با نوسانات قیمت نهاده‌های تولیدی در بازار مواجه هستند و در مقاطعی قیمت مصوب دولتی برایشان قابل قبول نیست.
