تلاش برای حمایت از دهندگان عضو
نظام پیوند عضو از افراد زنده در ایران چگونه کار می‌کند؟
سازوکار پیوند کلیه در کشور ما در حال حاضر به این صورت است که فرد متقاضی دریافت کلیه با نامه پزشک مربوطه، به انجمن مراجعه و ثبت نام می‌کند، متخصصان انجمن یکسری آزمایش پزشکی، سونوگرافی، آنژیوگرافی و مشاوره را برای بیمار انجام می‌دهند تا اطمینان حاصل شود فرد از هر لحاظ آمادگی پیوند را دارد. سمت دیگر این سازوکار افراد دهنده کلیه هستند. در حال حاضر ما سیستمی تحت عنوان خرید و فروش کلیه نداریم. در واقع افرادی هستند که تمایل دارند کلیه خود را به بیماران بدهند؛ این تمایل ممکن است به خاطر خویشاوندی با بیمار یا با هدف ایثار انجام شود. اگر هم انگیزه دهنده کلیه مباحث دیگری باشد، ما نمی‌توانیم در خواسته فکری فرد دقیق شویم. فرد دهنده با ثبت نام در انجمن اعلام می‌کند که متقاضی است یک کلیه‌اش را اهدا کند. در این مرحله از این فرد هم آزمایش‌های لازم گرفته می‌شود، فرد از روانشناس و روانپزشک مشاوره دریافت می‌کند تا ما مطمئن شویم از سلامت کامل فکری برخوردار است، همچنین مشاوره‌ای با پزشکی قانونی خواهیم داشت تا مطمئن شویم فرد دهنده کلیه از نظر مسائل قانونی مشکلی نداشته باشد و در نهایت این فرد در لیست مربوطه قرار می‌گیرد. در مرحله بعدی، یک تیم پیوند در وزارت بهداشت آزمایش‌های فرد را تطابق می‌دهند تا ببینند فرد گیرنده با کدام فرد دهنده از نظر سازگاری بافتی کاملاً مطابق است. پس از آن، فرد دهنده کلیه در کنار یک فرد گیرنده قرار می‌گیرد و پیوند انجام می‌شود بدون اینکه این افراد همدیگر را بشناسند. پس از انجام پیوند به دلیل هزینه‌هایی که به خاطر جدا شدن عضوی از بدن به فرد دهنده وارد می‌شود، مبلغی به عنوان هدیه ایثار در اختیار او قرار می‌گیرد.
تاکید ما بر اینکه خرید و فروشی در کار نیست از این بابت است که دو فرد گیرنده و دهنده عضو به هیچ‌وجه همدیگر را نمی‌شناسند و هیچ تبادل مالی‌ای با هم ندارند. در واقع آنچه به فرد دهنده عضو داده می‌شود مبلغی است که بخشی از آن از طرف گیرنده و قسمتی از طرف انجمن‌های مربوطه و در بعضی استان‌ها از طرف استانداری تامین می‌شود و به عنوان هدیه ایثار در اختیار دهنده عضو قرار می‌گیرد. ما با این هدف که پیوند عضو حالت تجاری پیدا نکند، تلاش می‌کنیم مبلغی را که اهدا می‌شود در حد متعادلی نگه داریم. در غیر این صورت ممکن است با رها کردن مساله، این مبلغ به قیمت‌های نجومی و سرسام‌آوری برسد که اصلاً توجیه نداشته باشد. هدف این است که اصل موضوع ایثار و کمک به همنوع همچنان پایدار بماند. به همین دلیل تلاش ما پایین نگه داشتن مبلغ است.
در عین حال اذعان می‌کنیم که پایین بودن این مبلغ خود ممکن است انگیزه‌ها را برای دادن کلیه کم کند. البته افزایش لجام‌گسیخته مبلغ هدیه ایثار هم ممکن است مفسده داشته باشد.
هدف ما این است که دهنده کلیه با رضایت خاطر این کار را انجام دهد و با این هدف تلاش می‌کنیم با استفاده از منابعی غیر از آنچه گاهی خود بیمار می‌پردازد، از طریق کمک استانداری‌ها و انجمن‌ها تا حد زیادی فرد دهنده کلیه را راضی کنیم. با توجه به اینکه در حال حاضر این مبلغ مدت زیادی است ثابت مانده، تمایل داریم با یک تصمیم‌گیری بر اساس واقعیت‌ها و شواهد، مبلغی معقولانه و منطقی برای این کار در نظر بگیریم.
فعلاً دولت مبلغ یک میلیون تومان حق ایثار را می‌پردازد که متاسفانه سال‌هاست ثابت مانده است. مبلغی هم که ما به عنوان ودیعه انجمن در نظر می‌گیریم 18 میلیون تومان است. هدف اصلی ما این است که به‌جای افزایش بیش از اندازه مبلغ، خدمات دیگری برای افراد دهنده کلیه در نظر بگیریم که مشوقی برای آنها باشد. بعضی کارشناسان معتقدند تامین برخی هزینه‌ها برای دهنده کلیه می‌تواند کمک‌کننده باشد یا مثلاً ارائه بیمه پایدار تامین اجتماعی به دهنده کلیه می‌تواند نسبت به افزایش مبلغ هدیه مالی، مشوق بهتری باشد. با این حال از یک‌سو ثابت ماندن این مبلغ درست نیست و از سوی دیگر رها کردن این قضیه ممکن است به تعیین مبالغ بسیار بالا منجر شود که آن هم درست نیست.
درباره صحبتی که از استاد ملک‌حسینی درباره پیوند کلیه و توقف وضعیت فعلی نقل شده باید نکته‌ای را مطرح کنم. من در عین احترام به آقای دکتر ملک‌حسینی که مدتی استاد خود من بوده‌اند و شخصیت علمی بسیار ارزنده‌ای چه در جامعه علمی ایران و چه در سطح بین‌المللی دارند، باید این موضوع را مطرح کنم که اولاً تعداد پیوند از جسد کافی نیست و دوم اینکه پیوند از زنده بقای بیشتر و سازگاری بیشتری دارد و گیرنده با این پیوند سال‌های بیشتری از شر دیالیز رهایی پیدا می‌کند. در بسیاری از کشورهای دیگر از جمله در ترکیه در حال حاضر الگویی مشابه ما را پیاده می‌کنند. علاوه بر اینکه آمار پیوند از جسد خیلی زیاد نیست، گاهی اوقات تطابق بافتی بین دهنده و گیرنده هم دشوار است. به هر حال عضو پیوندی یک جسم خارجی است که می‌خواهد وارد بدن بیمار دیگر شود. ما در پیوند زنده آزمایش‌های کامل را انجام می‌دهیم تا تطابق بافتی نزدیک‌ترین تطابق باشد و بقای پیوند از 15 سال و 20 سال طولانی‌تر شود؛ همان‌طور که در حال حاضر در دنیا این تجربه را داریم و تحقق آن چندان دور از ذهن نیست، اما در پیوند از جسد محدودیت تطابق بافتی داریم.
از سوی دیگر در حال حاضر با سامانه موجود، گاهی بین فردی از خراسان شمالی با فردی در خوزستان به دلیل تطابق بافتی پیوند انجام می‌شود ولی در پیوند از جسد ما شرایط انجام چنین پیوندهایی را نداریم.
به دلیل ناکافی بودن متریال یا کلیه جسد و عدم تطابق بافتی و بقای ناکافی پیوند از جسد، در حال حاضر در تمام دنیا پیوند به دو نوع انجام می‌شود؛ یکی پیوند از جسد و دیگری پیوند از فرد زنده. تا زمانی که شرایط علمی در دنیا این‌طور است ما هم ناچاریم پیوند عضو از زنده هم داشته باشیم تا قسمتی از نیاز بیماران را از این طریق تامین کنیم.
در کشورهایی مثل آمریکا مخالفت با خرید و فروش عضو به این دلیل است که احتمال مفسده آن وجود دارد. ما تلاش می‌کنیم با سازوکاری که طراحی کرده‌ایم جلو خرید و فروش به این معنا را بگیریم. اما نکته دیگر درباره این کشورها این است که طبق قوانین آنها می‌توان از هر فرد مرگ مغزی بدون نیاز به کسب رضایت خانواده، عضو پیوند زد.
همچنین سیستم انتقال عضو و بانک اطلاعاتی آنها بسیار قوی است به‌طوری که افراد زیادی با سازگاری بافت شناسایی می‌شوند. از زمانی که فردی فوت می‌کند، بلافاصله نمونه بافتی‌اش را آزمایش می‌کنند و با استفاده از بانک اطلاعاتی قوی که دارند به‌سرعت گیرنده مناسب را در هر نقطه از کشورشان شناسایی می‌کنند، به‌سرعت اندام‌ها را خارج می‌کنند و با وسایل سریع‌السیری مثل هواپیما در کمترین زمان عضو را به فرد محتاج می‌رسانند. در واقع آنها مشکلات بیماران را با بهبود سیستم ارائه خدمات و آزادسازی پیوند از جسد تا حد زیادی حل کرده‌اند. ضمن اینکه الان در آمریکا هم پیوند از فرد زنده در حال انجام است ولی مبادله پول اتفاق نمی‌افتد. در ضمن احتمالاً سازمان‌های بیمه‌گر یا سیستم بهداشتی و درمانی مسائل و مشکلات اهداکنندگان را با حمایت‌های دیگر جبران می‌کنند. به هر حال باید توجه کرد که نسخه‌ای که در آمریکا وجود دارد ممکن است در جای دیگری از دنیا قابل اجرا نباشد و هر کشور باید با توجه به شرایط قانونی و امکانات خود در این زمینه تصمیم بگیرد.
در حال حاضر با توجه به اینکه در کشور ما پیوند از جسد نیازمند طی یکسری مراحل قانونی و جلب رضایت خانواده متوفی است، متریال یا اعضای قابل پیوند از جسد شامل کلیه، کبد، قلب، ریه و... به تعداد کمی در اختیار اتاق‌های عمل پیوند قرار می‌گیرد. در نتیجه ما بخشی از نیاز بیماران را با پیوند از زنده حل می‌کنیم.
