مقصر عوضی

رضا طهماسبی: دما رو به تزاید گذاشته است و یخچال‌های عظیم قطبی به تدریج آب می‌شوند؛ سطح آب دریاها بالاتر می‌آید و در عین حال سطح وسیع‌تری از خشکی، گرفتار کم‌آبی و خشکسالی می‌شوند؛ بشر در وضعیتی متناقض گرفتار شده است و دائم درگیر اکسترنالیتی فعالیت‌هایی است که اگرچه برای تامین معیشت و حفظ رفاه انسان‌ها انجام می‌شود اما محیط زیست و اکوسیستم‌ها را تحت تاثیر قرار می‌دهد. اکنون سوالات و ابهامات زیادی پیش‌روی مردم و حتی دانشمندان قرار گرفته است که کدام فعالیت‌ها می‌تواند ادامه یابد و کدام فعالیت‌ها باید به خاطر تاثیر بدشان روی طبیعت متوقف شود؛ و حتی این سوال که فعالیت‌های مضر را باید چگونه و برای کدام مناطق ممنوع کرد؟ آیا مثلاً می‌توان پرورش دام سنگین را که غذای میلیون‌ها نفر را تامین می‌کند به خاطر انتشار گازهای زیان‌آور تعطیل کرد؟

گرتا تونبرگ، اکنون دیگر یک چهره شناخته‌شده است؛ نوجوان 16ساله‌ای که به‌جای رفتن به مدرسه روزها در برابر مجلس سوئد پلاکارد به دست اعتراض کرد و بعد رهبر جنبشی دانش‌آموزی شد و حالا در برابر رهبران کشورهای جهان با شور و حرارت سخن می‌گوید و از خطراتی که تغییرات اقلیمی برای نسل‌های آینده و حتی خود او ایجاد کرده سخن می‌راند؛ دغدغه‌ای درست و بجا. با این حال آنجا که انگشت اتهامش را به سمت توسعه اقتصادی و تخریب محیط زیست به خاطر چند سکه بیشتر و ثروت‌اندوزی می‌گیرد کمی جای تامل دارد، آیا این توسعه اقتصادی است که به محیط زیست ضربه زده است؟

پرده بعدی اشاره به نظام سرمایه‌داری، به معنای غلط مصطلحش، به عنوان متهم ردیف اول مشکلات زیست‌محیطی است. سخنانی که خریدار زیاد دارد و می‌توان به راحتی در بازار مکاره فضای مجازی و سخن‌پراکنی آن را فروخت. اینکه نظام سرمایه‌داری و نئولیبرالیسم، گزاره مبهم و حتی موهوم دیگر، مقصران وضعیت کنونی محیط زیست بشر هستند. احتمالاً در اینکه توسعه صنعتی و آزمون و خطاهای بشر در راه دستیابی به رفاه بیشینه و تامین زندگی چند میلیارد نفر، اثرات جانبی متفاوتی بر زمین و دریاها گذاشته است اما بعید بتوان این اثرات را صرفاً در دامان بازار آزاد گذاشت و هزینه‌اش را بر دوش او نوشت. تخریب‌های بزرگ زیست‌محیطی را به پای این نظام اقتصادی گذاشت که از قضا بهره‌کشی از طبیعت در کشورهایی که جایی برای بازار آزاد نداشتند هم کم که نبوده، از قضا بیشتر و مخرب‌تر هم بوده است.

گذشته از این باید چشم تیزبینی در برابر آنانی داشت که به‌جای اصلاح روندهای موجود در پی وضع محدودیت‌ها و ممنوعیت‌ها هستند و در نهایت بدشان نمی‌آید دکانی در حوزه حفظ محیط زیست برپا کنند. مساله محیط زیست در همه جای دنیا جدی و در برخی کشورها مانند ایران بحرانی است، لااقل نمونه ایران همین مثال نقض انداختن تمام مشکلات بر گردن بازار آزاد است؛ کشوری با بالاترین سطح مداخله دولت، گرفتار شدیدترین خشکسالی، گرما و آلوده شدن رودخانه‌ها و برکه‌ها و تالاب‌ها و دریاچه‌ها. حداقل این فرضیه را مطرح می‌کند که دولت برای محیط زیست بسیار خطرناک‌تر است تا بازار.