محیط ایست

جواد حیدریان: حکمرانی محیط زیست در حیطه فعالیت صنایع، تابع چه مولفه‌هایی است؟ چرا صاحبان صنایع که البته غالباً دولتی هستند، از قوانین سفت و سخت محیط‌زیستی گلایه می‌کنند و از سوی دیگر شاهد آلودگی بیش از پیش شهرهای در مجاورت صنایع آلاینده هستیم؟ مشکل از کجاست؟ آیا محیط زیست بر صنعت‌گران و تولیدکنندگان سخت می‌گیرد یا اینکه در غلبه لابی‌های قدرتمند، این نهاد نظارتی و غیراجرایی تسلیم محض است؟ امسال تابستان، کلانشهر تهران و تعدادی از شهرهای بزرگ و صنعتی کشور آلودگی تازه‌ای را تجربه کردند که البته در تحقیقات و بررسی‌ها پیرامون آلودگی کلانشهرها پیش‌بینی شده بود؛ آلودگی ازون! فصول سرد سال به‌خصوص زمستان که حالت وارونگی هوا اتفاق می‌افتد، آلودگی ناشی از سوخت خودروها و کارخانه‌ها و صنایع در مجاورت شهرهای بزرگ همزمان با حالت ایستایی و بی‌تحرکی هوا، آلودگی کشنده‌ای را به شهروندان تحمیل می‌کرد. برای برطرف شدن این مشکل هرگز راه‌حل قطعی و اجرایی ارائه نشد. اجرای طرح‌های زوج و فرد یا تشویق شهروندان به استفاده کمتر از وسایل گرمایشی، قطع دستوری مصرف مازوت و سوخت‌های آلاینده دیگر به کارخانه‌ها و صنایع هم نتوانست در زمستان‌های بی‌تحرک و سرد شهرهای بزرگ، معضل آلودگی را مرتفع کند. در کنار آلودگی هوا مشکل آلودگی آب و خاک نیز به طور مستمر مطرح بوده است. بسیاری از صنایع به‌رغم تعهدات اجتماعی و ضوابط سفت‌ و سخت قانونی هرگز آنچه حفاظت از محیط‌ زیست در ایجاد آلایندگی بوده را رعایت نکرده‌اند. اگرچه غالب صنایع در پوسته ظاهری تعهدات اجتماعی در قبال محیط ‌زیست مثل کاشت چند درخت و فعالیت‌هایی از این دست را اجرا کرده‌اند. اخیراً به‌رغم تلاش‌های سازمان محیط زیست برای مدیریت بهتر فعالیت برخی صنایع آلاینده مثل پتروشیمی‌ها و... طرحی در دست استانداری شهرهایی مثل تهران و وزارت صنایع و معادن است که می‌خواهد قانون استقرار صنایع در مجاورت شهرها را اصلاح کند. به نظر می‌رسد فشار تحریم‌ها و سوءمدیریت داخلی دست به دست هم داده‌اند تا مساله آلایندگی صنایع در ایران وارد مرحله تازه‌تری شود. با نزدیک‌تر شدن استقرار صنایع برای کاهش هزینه‌های آب و برق و گاز و همین‌طور کاهش هزینه حمل‌ونقل برای توزیع تولیدات، به شهرها و مراکز جمعیتی باید منتظر افزایش میزان آلایندگی در تمامی فصول سال و در نتیجه کاهش کیفیت سامانه سلامتی شهروندان و افزایش بیماری و مرگ‌ومیر ناشی از تاثیر مستقیم و غیرمستقیم آلودگی باشیم. اما به راستی حکمرانی محیط ‌زیست در مدیریت آلایندگی به‌خصوص آلودگی صنایع چگونه می‌تواند به دولت‌ها در مدیریت چنین وضعیتی کمک کند؟ برای پاسخ به این پرسش نیازمند واکاوی نظام آموزشی به‌خصوص آموزش محیط زیست و توسعه پایدار نیز هستیم. اگرچه قوانین بازدارنده و حافظ محیط زیست در ایران، قوانین محکم و دارای کیفیت ارزیابی بالایی هستند اما مهم‌ترین مشکل در مساله مدیریت آلودگی محیط ‌زیست به‌خصوص در مواجهه با صنایع آلاینده اجرا یا چگونگی اجرای قوانین است که بیشتر از سوی صنایع دولتی مورد بی‌توجهی قرار می‌گیرد. برای پاسخ به پرسش‌های این پرونده نیازمند تحلیل و کارشناسی بیشتر هستیم.