شلیک مرگبار

این روزها جهان به مکان خطرناک‌تری برای زندگی تبدیل شده است. جنگ و بمباران در خاورمیانه، آشوب‌های داخلی در آفریقا و حملات تروریستی در اروپا و سایر نقاط دنیا، بر میزان خشونت در جهان افزوده است. اما این همه خشونت موجود در جهان نیست، دسترسی به اسلحه در سراسر دنیا موجب می‌شود افراد به بدترین شکل خشم خود را بروز داده و ترس و وحشت را در جامعه افزایش می‌دهد. خشونت مسلحانه یک نگرانی جهانی محسوب می‌شود هرچند آمار دقیقی از میزان استفاده از اسلحه در درگیری‌های بین افراد وجود ندارد اما بررسی‌های انجام‌شده در خصوص قتل‌هایی که با استفاده از سلاح گرم در جهان صورت گرفته، می‌تواند نمایی کلی از روند خشونت مسلحانه در جهان را به تصویر بکشد. با وجود اینکه روند بلندمدت نشان می‌دهد جهان نسبت به قرن‌های گذشته بسیار صلح‌آمیزتر شده، شواهدی نیز وجود دارد که مشخص می‌کند خشونت در بسیاری از نقاط جهان به طرز فزاینده‌ای رشد داشته است. در 16 سال گذشته، 53 کشور دنیا تحت تاثیر خشونت‌های سیاسی بوده‌اند، نزدیک به نیمی از جمعیت دنیا (در حدود 34 /3 میلیارد نفر) در مجاورت خشونت سیاسی زندگی می‌کنند.
نرخ بالای قتل در آمریکای مرکزی، بحران و آشوب در بخش‌هایی از آفریقا، ناکامی دولت و ترافیک انسانی در آفریقای شمالی و موارد دیگر نشان می‌دهد که میزان خشونت در میان برخی جوامع بشری در حال افزایش است. در این میان دسترسی به سلاح‌های گرم در کشورهای مختلف به دلیل بحران‌های سیاسی یا مجاز بودن حمل اسلحه از لحاظ قانونی باعث شده نرخ قتل با سلاح گرم در سطح جهان روندی نگران‌کننده داشته باشد.
دستورالعمل 2030 برای توسعه پایدار به وضوح با سلاح گرم، خشونت و توسعه پایدار در ارتباط است. هدف توسعه پایدار 2016، شامل تعهدات جهانی برای کاهش تمامی حالات خشونت و مرگ‌های ناشی از آن و همچنین کم کردن جریان سلاح‌های غیرقانونی تا سال 2030 است. اقداماتی که استفاده، انتقال و مالکیت سلاح‌های گرم را هدف قرار دهد می‌تواند به کاهش مرگ‌های ناشی از سلاح‌های گرم کمک کند. چنین اقداماتی همچنین می‌تواند منجر به محدود شدن نرخ مجروحیت، معلولیت و آسیب‌های فیزیولوژیک ناشی از تیراندازی شود. بر اساس گزارش 2016 بار جهانی خشونت مسلحانه (Global burden of armed weapon) از سال 2010 تا 2015، سهم استفاده از سلاح‌های گرم در میان کل مرگ‌های خشن (violent death) 46 درصد بوده است. مرگ خشن به مرگ‌هایی گفته می‌شود که در نتیجه استفاده عمدی از نیرو یا قدرت فیزیکی به وسیله خود فرد یا فرد یا گروه دیگر صورت بگیرد (نظیر قتل یا خودکشی).

سلاح‌های گرم و مرگ‌های خشن در 2010 تا 2015

از سال 2010 تا 2015، به طور تقریبی 46 درصد از مرگ‌های خشن در سراسر دنیا (به طور متوسط 214 هزار قتل در سال) به دلیل استفاده از سلاح گرم بوده است. به طوری که در 50 درصد از قتل‌ها از اسلحه‌های گرم استفاده شده است. استفاده از سلاح گرم در قاره آمریکا (آمریکای شمالی و مرکزی و حوزه دریای کارائیب و آمریکای جنوبی)، جنوب آفریقا و جنوب اروپا متداول است. آمار نشان می‌دهد در پنج سال منتهی به سال 2015 سهم سلاح‌های گرم در جنوب آفریقا افزایش و در حوزه دریای کارائیب کاهش یافته است. در مقایسه با این دو منطقه،‌ آمریکای شمالی و جنوب اروپا با کاهش مرگ‌های خشن مواجه شدند اما استفاده از سلاح گرم در قتل‌ها در مقایسه با ابزارهای دیگر همچنان بالاست.
نمودار 1، نسبت مرگ‌های ناشی از استفاده از سلاح‌های گرم را در 20 کشوری که بیشترین نرخ مرگ خشن در آنها به ثبت رسیده است در سال 2015 نشان می‌دهد. سهم استفاده از سلاح گرم در اغلب این 20 کشور بسیار بالاست. به جز کشورهایی که در معرض جنگ قرار داشته‌اند (نظیر سوریه، عراق و سومالی) بیشترین میزان قتل ناشی از سلاح گرم در کشورهای منطقه آمریکا صورت گرفته است. در کشورهایی که درگیر جنگ مسلحانه نبودند، سلاح گرم علت اصلی مرگ‌های خشونت‌بار به حساب می‌آید. نمودار 2 نشان‌دهنده 19 کشوری است که درگیر جنگ نبوده و با جمعیتی بالای 100 هزار نفر، دست‌کم 50 درصد از کشتارهای 2015 در آنها با سلاح گرم صورت گرفته است.
در این کشورها برنامه‌های کاهش خشونت به منظور حل نقش سلاح گرم به‌شدت مورد نیاز است. با توجه به روندهای منطقه‌ای، 14 کشور از این جدول در منطقه آمریکای لاتین و حوزه دریای کارائیب واقع شده‌اند. در قاره آمریکا برخلاف مناطق دیگر، درصد مرگ‌های خشونت‌بار با اسلحه به نرخ مرگ خشن کلی وابسته است. در نتیجه، نرخ مرگ خشونت‌بار بالاتر منجر به نسبت بالاتر قتل مسلحانه می‌شود. نکته جالب در این خصوص ایالات متحده است، جایی که 70 درصد از مرگ‌های خشونت‌بار در سال‌های 2010 تا 2015 به وسیله سلاح گرم صورت گرفته است به طوری که نرخ مرگ خشن در این مدت در حدود چهار، پنج نفر به ازای هر 100 هزار نفر بوده است. چهار کشور دیگر از جنوب اروپا بوده است. این کشورها در بالکان غربی واقع شده‌اند.

مقایسه آمریکا با سایر نقاط جهان

تیراندازی مرگبار در اورلاندو آخرین نمونه از خشونت اسلحه در مقیاس بزرگ در ایالات متحده بود. 49 نفر در یک حمله کشته شدند. اما این موضوع برای آمریکایی‌ها چندان غیرعادی نبود. قتل با اسلحه یکی از دلایل شایع مرگ در آمریکا به حساب می‌آید، تعداد افرادی که با اسلحه کشته می‌شوند تقریباً با افرادی که در تصادفات اتومبیل‌های شخصی (اگر تصادفات موتورسیکلت، کامیون و اتوبوس را لحاظ نکنیم) کشته می‌شوند برابری می‌کند. تیراندازی‌های مرگبار که منجر به کشته شدن چندین نفر در آن واحد شده، بارها سرخط خبرهای آمریکا قرار گرفته است، بر اساس آمار FBI تعداد قتل با گلوله در سال 2014 به 8124 مورد رسید. این سطح از خشونت، آمریکا را در مقایسه با کشورهای پیشرفته دیگر به‌شدت جلو می‌اندازد. کشورهای توسعه‌یافته دنیا، نرخ قتل با اسلحه بسیار پایین‌تری نسبت به آمریکا دارند. در آلمان قتل با اسلحه به اندازه کشته شدن براثر سقوط یک شی‌ء بر سر فرد در آمریکا غیرمعمول است. در این کشور تنها دو نفر در هر یک میلیون نفر به وسیله اسلحه کشته می‌شوند. در بسیاری از کشورهای اروپایی دیگر نیز اوضاع به همین منوال است، خشونت اسلحه به ندرت در هلند و اتریش رخ می‌دهد. در ایالات متحده، حوادث نادری چون سرمازدگی یا تصادف هواپیما مرگی معادل دو نفر در هر یک میلیون را با خود به همراه دارد. در لهستان و نیوزیلند،‌ تنها به ازای هر یک میلیون نفر،‌ نزدیک به یک نفر بر اثر شلیک گلوله در هر سال به قتل می‌رسد که چیزی معادل مرگ آمریکایی‌ها در حوادث کشاورزی با سقوط از نردبان است. در ژاپن مرگ با اسلحه حتی نادرتر است و نرخ آن تقریباً مشابه با مرگ به وسیله برخورد صاعقه است، تقریباً یک نفر به ازای هر 10 میلیون نفر.

در ایالات متحده آمریکا، نرخ مرگ با شلیک گلوله حدود 31 نفر به ازای هر یک میلیون نفر است که این رقم معادل کشته شدن روزانه 27 نفر به ضرب گلوله در هر سال خواهد بود. این قتل‌ها شامل تیراندازی‌های دسته‌جمعی نظیر حمله اورلاندو یا تیراندازی سن‌برناردینو که به نوعی حملات تروریستی به شمار می‌آیند، نیز می‌شود. این رقم همچنین قتل‌های تک‌قربانی رایج در این کشور را نیز در خود لحاظ می‌کند. برای اینکه متوجه شوید، مساله خشونت اسلحه در آمریکا تا چه حد غیرعادی است، تلفات روزانه مرگ از این طریق را با دموکراسی‌های غربی دیگر مقایسه کنید. نمودار 3 با این فرض رسم شده که کشورهای توسعه‌یافته دیگر جمعیتی برابر با ایالات متحده داشته باشند.

مقایسه بین‌المللی نشان می‌دهد آمار ایالات متحده تا چه حد شگفت‌انگیز است: در کشوری که حمل سلاح گرم برای اکثر مردم قانونی تلقی می‌شود، قتل به وسیله اسلحه یک نگرانی قابل‌ توجه برای سلامت عمومی به شمار می‌آید. برای مردان 19 تا 25 سال، قتل به وسیله شلیک گلوله پس از تصادفات و خودکشی سومین عامل مرگ محسوب می‌شود. در کشورهای با درآمد بالای دیگر قتل با سلاح گرم یک رویداد غیرمعمول است. حمله تروریستی پاریس که موجب کشته شدن 130 نفر شد، به اندازه کل مرگ‌های ناشی از شلیک گلوله در یک سال معمولی فرانسه قربانی داشت. با وجود این، حتی اگر فرانسه هر ماه یک حمله مرگبار مشابه با تیراندازی دسته‌جمعی پاریس داشته باشد، نرخ قتل با سلاح گرم این کشور بازهم پایین‌تر از ایالات متحده خواهد بود. جدول شماره 1 نشان می‌دهد که نرخ مرگ‌ومیر به وسیله قتل با سلاح گرم در کشورهای مختلف، معادل چه علت مرگی در آمریکا خواهد بود.

موسسه مطالعات بین‌المللی گروه غیرانتفاعی سوئیسی گزارش سلاح‌های کوچک (small arms survey) ارقام قتل با سلاح گرم را با توجه به نرخ مرگ ناشی از شلیک گلوله با استفاده از اطلاعات موجود در این کشورها بین سال‌های 2007 تا 2014 نشان می‌دهد (البته آمار موجود برای برخی کشورها برای بازه زمانی متفاوتی بوده است). نرخ مرگ ایالات متحده از مرکز کنترل و پیشگیری فجایع در همین مدت استخراج شده است. با توجه به اینکه آمارهای متفاوتی در سال‌های اخیر در خصوص مرگ به وسیله سلاح گرم در آمریکا وجود دارد در این جدول یک بازه چندساله برای به دست آوردن آمار در نظر گرفته شده است. در این جدول نرخ قتل به وسیله سلاح گرم مورد بررسی قرار گرفته چراکه مرگ ناشی از اسلحه، به دلیل آمار بالای خودکشی، بسیار بیشتر از اینها خواهد شد. خودکشی با سلاح گرم در آمریکا از هر کشور توسعه‌یافته دیگری در جهان بالاتر است. جدول یک نشان می‌دهد که نرخ قتل به وسیله سلاح گرم در کشورهای دیگر تا چه حد با آمریکا متفاوت است.

با وجود این، نرخ خشونت اسلحه در ایالات متحده در کل جهان بیشترین مقدار نیست. در بخش‌هایی از آمریکای مرکزی، آفریقا و خاورمیانه نرخ مرگ ناشی از سلاح گرم حتی بالاتر از این بوده و معادل مرگ ناشی از حملات قبلی و سرطان ریه در آمریکاست. در مکزیک، کشور همسایه آمریکا که جنگ بر سر مواد مخدر در آن همواره به خشونت‌های مرگبار می‌انجامد، به ازای هر یک میلیون نفر، 122 نفر به خاطر شلیک گلوله جان خود را از دست می‌دهند، نرخی معادل مرگ آمریکایی‌ها بر اثر سرطان پانکراس. اما کشورهایی با چنین سطحی از خشونت اسلحه از هیچ لحاظی با آمریکا قابل قیاس نیستند، نرخ GDP، امید به زندگی و تحصیلات در این کشورها به مراتب از آمریکا پایین‌تر است. در میان دموکراسی‌های توسعه‌یافته آمریکا با اختلاف در صدر بیشترین خشونت اسلحه قرار دارد.