سرطان کبد و مرگ زودرس در انتظار نوشندگان

خدیجه رحمانی/متخصص تغذیه و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی

ترکیب اصلی مشروبات الکلی «الکل اتیلیک» است که عامل اختلال عصبی محسوب می‌شود. میزان این اختلال به غلظت الکل در خون بستگی دارد، اما به طور کلی مصرف مشروبات الکلی آثار سوء‌جسمی، روحی و روانی مختلفی در پی دارد.

مشروبات الکلی عامل سرطان کبد
از لحاظ پاتوبیولوژیک، وقتی الکل وارد بدن می‌شود، به هیچ هضمی نیاز ندارد، مستقیماً جذب می‌شود و در کبد متابولیزه می‌شود. افزایش مصرف الکل نیاز به ویتامین‌های گروه B و بعضی عناصر معدنی را افزایش می‌دهد. از سوی دیگر مطالعات انجام‌شده در ایران نشان داده مصرف ویتامین‌های گروه B در 80 درصد از مردم ایران کافی نیست و در معرض کمبود هستند. مصرف الکل با تشدید این کمبود، اثراتی سوء بر بدن می‌گذارد. در اولین مرحله بر اثر مصرف مشروبات الکلی «کبد چرب الکلی» ایجاد می‌شود که در ادامه به «سیروز» (التهاب شدید) تبدیل می‌شود، بافت کبد به صورت «نکروزه» (بافت مرده) درمی‌آید و دیگر فعالیت طبیعی خود را ندارد که به هپاتیت الکلی و در نهایت سرطان کبد منجر می‌شود که تنها راه درمانش پیوند کبد است، چون کبد را به طور کلی از بین می‌برد. اینها عوارض طولانی‌مدت مصرف الکل است و شدت آنها به ویژگی‌های جسمانی و وضعیت تغذیه افراد بستگی دارد. عوارض استفاده از الکل در افرادی که به آن اعتیاد پیدا می‌کنند بسیار شدیدتر و سریع‌تر رخ می‌دهد، اما حتی کسانی هم که به صورت تفننی از این مشروبات استفاده می‌کنند، چون معمولاً به صورت مداوم مصرف می‌کنند، در معرض همین مشکلات قرار دارند. در کشورهای غربی 32 تا 45 درصد ابتلا به سرطان کبد بر اثر مصرف مشروبات الکلی است. در آمریکا مصرف نوشابه‌های الکلی 50 درصد عواملِ سرطان کبد و همچنین سومین علت مرگ زودرس است. در کشورهای غربی امید به زندگی در افراد الکلی 10 سال کمتر از دیگران است.

مشروبات الکلی و قلب
مطالعات اولیه نشان داده مصرف مشروبات الکلی به اندازه خفیف می‌تواند بر قلب و عروق اثرات مفیدی داشته باشد. علت این موضوع این است که الکل عامل ضد‌ترومبوز یعنی ضد‌انعقاد است و در واقع یک ترکیب حلال چربی‌هاست. البته این تشخیص نتیجه مطالعات اپیدمیولوژیک است و بنابراین با تردید همراه است. در مطالعات اپیدمیولوژیک فقط مصرف‌کنندگان با کسانی که مصرف نمی‌کنند مقایسه می‌شوند. در این زمینه نمی‌توانند «کارآزمایی بالینی» انجام دهند چون به لحاظ اخلاقی نمی‌توانند به یک گروه الکل بدهند و به یک گروه ندهند تا تاثیر آن را به طور دقیق بررسی کنند. به هر حال مطالعات اپیدمیولوژیک می‌گوید شراب که از انگور سیاه تهیه می‌شود، روی قلب و عروق اثر مفید می‌گذارد. ممکن است به‌رغم حلال بودن الکل، این اثر ناشی از ترکیبات دیگر و به دلیل آنتوسیانین‌هایی باشد که در شراب وجود دارد. در این زمینه مطالعات اخیر نشان می‌دهد حتی درباره اینکه آیا خود الکل این اثر را می‌گذارد یا ترکیبات دیگر، تردید وجود دارد. به هر حال حتی اگر استفاده از الکل برای درمان باشد، باید با نظر پزشک مصرف شود و بیمار نباید به صورت خودسر آن را مصرف کند. ممکن است گاهی در کشورهای غربی مصرف این مشروبات به بیماران قلبی و عروقی تجویز شود که در این صورت مدت، میزان و دوز مصرفی کاملاً تحت کنترل است، اما در ایران درباره چنین تجویزهایی اطلاعاتی ثبت نمی‌شود. مصرف خودسرانه الکل توسط بیماران نیز ممکن است نه‌تنها اثر مثبتی نداشته باشد، بلکه حتی در طولانی‌مدت باعث اختلالات و مشکلات قلبی و عروقی شود.

اثر الکل بر اعصاب و روان
شدت اثرات سوء الکل بر مبنای غلظت الکل در خون متفاوت است. الکل وارد خون می‌شود و از طریق خون وارد کبد می‌شود. بنابراین بر حسب غلظت الکل در خون، عوارض گوناگونی در مراحل مختلفی در پی دارد؛ از اختلال تعادل یا مستی تا بیهوشی، از دست دادن حافظه، ایجاد خلق و خوی ناپایدار، اختلال ریوی و حتی کما و مرگ. به طور کلی مصرف مشروبات الکلی اثرات کوتاه‌مدت و بلندمدت دارد که این عوارض بر اساس غلظت الکل در خون و فاصله زمانی مصرف متفاوت است؛ هر چه فاصله زمانی مصرف کوتاه‌تر باشد، اثرات تشدید می‌شود. الکل در کوتاه‌مدت ارتباط میان سلول‌های عصبی را که به وسیله انتقال‌دهنده‌های عصبی انجام می‌شود، مختل می‌کند؛ یعنی در ارتباط بین سلولی در سلول‌های عصبی اختلال ایجاد می‌کند و در نتیجه می‌تواند عوارضی مانند ‌افزایش ضربان قلب،‌ بی‌خوابی، تهوع، استفراغ، سرگیجه، احساس بی‌قراری، خستگی و اضطراب،‌ تعریق، کاهش جریان خون عضلانی و درد عضلانی، کاهش تعادل بدن، کاهش قوه تشخیص، واکنش کند به محرک‌ها، دفع آب بدن، ایجاد تشنگی، دفع ادرار، اتساع (گشاد شدن) مردمک چشم و نزدیک‌بینی را در پی داشته باشد. علاوه بر این مصرف الکل اعتماد به نفس و شجاعت را بالا می‌برد به همین دلیل مصرف‌کنندگان ریسک‌پذیرند و در معرض حوادث بسیاری قرار دارند، عوارض بلندمدت مصرف مشروبات الکلی نیز عبارتند از: اختلال در سیستم عصبی، از دست دادن حافظه، تغییر شخصیت، رفتار خشونت‌آمیز، ‌اضطراب، افسردگی شدید، سرطان سینه، آسیب به مغز، کبد، حنجره، حفره دهانی،‌ مری، زخم معده، ناباروری، پر‌فشاری خون و سکته‌های قلبی.

مسمومیت الکلی و مرگ
البته همه این عوارض با مطالعات کشورهای غربی مشخص شده‌اند. اثرات سوء مصرف الکل قطعاً در کشور ما تشدید می‌شود. به هر حال در کشور ما مصرف مشروبات الکلی تحت کنترل نیست. بنابراین عوارض آن می‌تواند به مراتب بیشتر و شدیدتر باشد و به مشکلات جدی کبدی و ریوی منجر شود. با اختلال ریوی، اکسیژن‌رسانی به سلول‌ها کاهش پیدا می‌کند و به مسمومیت الکلی منجر می‌شود. اگر این مسمومیت ادامه پیدا کند، به مرگ منجر می‌شود. علائم مسمومیت‌های الکلی نیز عبارتند از: گیجی شدید، رفتارهای احمقانه،‌ فراموشی ناگهانی، بی‌هوشی و بی‌حالی، تهوع، اختلال تنفسی، رنگ‌پریدگی، کاهش دمای بدن به‌ویژه دمای پوست بر اثر کمبود اکسیژن. در این وضعیت به‌ویژه اگر بدن فرد ضعیف باشد اختلال تنفسی در نهایت به مرگ منجر می‌شود.

عوارض مشروبات غیراستاندارد
مشروبات الکلی باید ترکیبات استانداردی داشته باشند. این استاندارد در کشورهای مختلف متفاوت است. ممکن است آمریکا، چین و حتی کشورهای مسلمان مانند مالزی هر کدام استانداردهای خود را داشته باشند. هر کشوری بر اساس معیارهای اداره استاندارد خود تصمیم می‌گیرد که استاندارد مشروبات الکلی چه باشد، میزان الکل موجود در مشروبات چند درصد باشد و حتی میزان مصرف در افراد مختلف چقدر باشد. چون در کشورهای غربی مشروبات الکلی به عنوان یک نوشیدنی رایج البته در اندازه بسیار خفیف مصرف می‌شود و حتی توصیه برای میزان مصرف روزانه آن وجود دارد. آنها درباره اینکه خانم‌ها و آقایان هر کدام چقدر می‌توانند مصرف کنند،‌ توصیه دارند. در این زمینه قانون دارند. حتی برای مصرف این نوشابه‌ها در سنین مختلف هم قانون دارند. مثلاً در بعضی کشورها مصرف این مشروبات را برای افراد زیر 18 سال و در بعضی کشورها برای افراد زیر 25 سال منع می‌کنند به دلیل اینکه این افراد هنوز در حال رشد هستند و در این دوران، الکل اثرات سوئی روی سلول‌های بدن می‌گذارد. در این کشورها چون نوشابه‌های الکلی عمدتاً به عنوان نوشیدنی رایج شناخته می‌شود، استاندارد دارد، ولی در کشور ما چنین استانداردهایی وجود ندارد و به همین دلیل مشروبات به صورت غیراستاندارد مصرف می‌شود. باید توجه کرد که همه آثار سوئی که ذکر شد، مربوط به نوشیدنی‌های استاندارد است. این عوارض در مصرف مشروبات غیراستاندارد به مراتب افزایش پیدا می‌کند. در فرآیند تولید مشروبات الکلی، تخمیر انجام می‌شود. وقتی این تخمیر قابل کنترل نباشد، میزان مخمرها و باکتری‌هایی که مورد استفاده قرار می‌گیرد، از حد خارج است و تحت کنترل نیست، بنابراین کاملاً آلوده است و چون بار میکروبی دارد، فشار کار کبد و کلیه را نسبت به مشروبات استاندارد که آنها هم اثرات سوء دارند، دو برابر می‌کند. مشروباتی که به صورت خانگی تهیه می‌شوند، به دلیل بار میکروبی فراوان، علاوه بر کبد، بر سیستم ایمنی نیز آثار مخربی دارند. به همین دلیل اثرات سوء مصرف مشروبات الکلی وقتی به صورت غیراستاندارد تولید شده باشند، به مراتب بیشتر می‌شود. بنابراین اگر هم کسی می‌خواهد از این مشروبات استفاده کند، حداقل باید از انواع استاندارد مصرف کند تا شدت عوارضش کمتر شود. البته ما به هیچ عنوان نمی‌توانیم در این زمینه توصیه‌ای داشته باشیم چون در کشور ما در این زمینه منع مذهبی هم وجود دارد. بنابراین ما نمی‌توانیم استانداردی برای خودمان داشته باشیم، ولی به هر صورت باید تاکید کرد که به هیچ عنوان و تحت هیچ شرایطی نباید از مشروبات غیراستاندارد دست‌ساز استفاده شود.