ضربه به اقتصاد با مصرف خودسرانه

مصرف خودسرانه دارو معمولاً به اصرار بیمار و بدون صلاحدید پزشک و وادار کردن پزشک برای نوشتن دارو در دفترچه بیمه انجام می‌شود و این مطلب سلامت خود شخص را به خطر می‌اندازد، چرا که این دارو ممکن است برای طول مدت درمان فرد تجویز شده و تجدید درمان برای فرد مضر باشد. از سوی دیگر، شاید این دارو برای بیماری قبلی فرد تجویز شده باشد در نتیجه استفاده نسخه بی‌ربط باعث ایجاد عوارض می‌شود. در خصوص تاثیر اقتصادی مصرف خودسرانه دارو باید تاکید کرد که وقتی دارویی تهیه می‌شود، فرانشیزی را به سبد خانوار تحمیل می‌کند. مطلب مهم‌تر این است که هر دارویی بیش از دو برابر فرانشیز پرداخت‌شده، هزینه برای شرکت‌های بیمه‌گر دارد. همین مساله در بعد کلان‌تر ۴۰ درصد هزینه‌های شرکت‌های بیمه‌ای را از آن خود می‌کند. از سوی دیگر، صنعت بیمه، صندوق عمومی است یعنی تعداد زیادی از افراد هزینه پرداخت می‌کنند و از همین هزینه برای بیماران استفاده می‌شود و وقتی این صندوق خالی شود، افرادی که واقعاً به آن نیازمند هستند نمی‌توانند خدمات درستی در زمینه سلامت دریافت کنند. نباید فراموش کرد که تجویز بیش از حد دارو نفعی برای پزشک ندارد اما معمولاً هنگام مراجعه بیمار، این امکان وجود ندارد که پزشک بیمار را توجیه کند.

به طور مثال برای یک بیماری ویروسی نیاز به تجویز آنتی‌بیوتیک نیست ولی اگر بیماری با سرماخوردگی مراجعه کند و پزشک بگوید نیاز به آنتی‌بیوتیک ندارید، بیمار فکر می‌کند پزشک کوتاهی می‌کند. این تصور وجود دارد که هزینه ویزیت پزشک پرداخت شده و باید دارویی برای بیمار تجویز شود. به نوعی عدم رضایتمندی برای بیمار ایجاد می‌شود که «پول می‌دهم ولی خدماتی نگرفته‌ام». برخی بیماران معتقدند «هرچه دارو بیشتر، خدمات بیشتر!». بیشتر مردم خدمات درمانی را دریافت دارو می‌دانند! مطلب بعدی این است که متاسفانه در فرهنگ ما این‌گونه جا افتاده است که هرچه نسخه گران‌تر باشد یعنی دکتر بهتری بوده است. از این نظر این افکار و تقاضای اجتماعی است که پزشکان و تجویز دارو را تحت تاثیر قرار داده است. در مورد تاثیر مصرف خودسرانه دارو بر اقتصاد نیز باید توجه داشت که در ایران دولت سوبسید زیادی روی تولید داروها پرداخت می‌کند. بر همین اساس، هر چه بیشتر دارو مصرف می‌کنید انگار از یارانه بیشتری مصرف می‌کنید. به همین دلیل در نگاه کلان مبلغ بسیار زیادی که می‌شود صرف موارد دیگر شود، خرج دارو می‌شود. عمدتاً بسیاری از داروها از قرص استامینوفن گرفته تا داروهای گران‌قیمت، شامل سوبسید دولتی می‌شوند. همین مساله باعث می‌شود عرضه دچار مشکل شود. در عین حال، بودجه‌ای که صرف سوبسید شده بودجه مشخصی است که هرساله مجلس شورای اسلامی تصویب می‌کند. بر همین اساس هرچقدر مصرف خودسرانه دارو بیشتر شود، از بودجه مختص سلامت کاسته می‌شود. در تمام دانشگاه‌های علوم پزشکی کمیته‌ای وجود دارد به نام تجدید مصرف دارو که وظیفه نظارت بر کار پزشکان را بر عهده دارد. در نگاه کلان واقعیت این است که باید در زمینه مصرف خودسرانه دارو فرهنگ‌سازی شود اما با نگاه قهری این موضوع به نتیجه نمی‌رسد چون مصرف زیاد و خودسرانه دارو توسط خود مردم انجام می‌شود و در نهایت به جامعه ضرر می‌زند.

برای فرهنگ‌سازی در زمینه استفاده خودسرانه دارو تنها بخش اطلاع‌رسانی کمک نمی‌کند. مساله این است که تا وقتی جریمه‌ها جدی نشود این فرهنگ نهادینه نمی‌شود. واقعیت این است که دارو به دلیل سهم بالای سوبسید، ارزان به دست مردم می‌رسد. به‌رغم اینکه منافع زیاد برای سلامت مردم دارد ولی چون آسان و ارزان به دست مردم می‌رسد راحت مصرف می‌شود. از سوی دیگر، در داروخانه‌ها سختگیری لازم برای دادن داروی بدون نسخه وجود ندارد، مخصوصاً در شهرستان‌ها که بیشتر از روی آشنایی داروخانه‌ها داروی بدون نسخه به دست مردم داده می‌شود. در کشورهای پیشرفته این اتفاق نمی‌افتد و دارو بدون نسخه به مریض داده نمی‌شود و اگر این اتفاق بیفتد مسوول فنی داروخانه و آن داروخانه از نظر قانونی جریمه می‌شوند. ولی در ایران این قضیه کمتر مورد بررسی قرار می‌گیرد.