گفت‌وگو با مصطفی حسینی بنیانگذار سایت «مکتب‌خونه»
ماموریت عام‌المنفعه در آموزش آنلاین
ماموریت ما در سایت «مکتب‌خونه» ایجاب می‌کرد تا ویدئو درس‌ها رایگان در دسترس دانشجویان قرار گیرند. نگاه ما به آموزش و همگانی کردن آن، اجازه نمی‌داد تا وجهی برای در دسترس قرار دادن این ویدئوها دریافت کنیم.
مصطفی حسینی یکی از بنیانگذاران سایت «مکتب‌خونه» است که با اشاره به سابقه تقریباً چهارساله این سایت در ارائه برخی ویدئو درس‌ها معتقد است، با بودجه خودمان و رایگان ویدئوها را عرضه می‌کنیم و از دولت هیچ کمکی نگرفته‌ایم اما در عین کنار آمدن با سختی‌ها باید با اقتدار این تجربه را ادامه دهیم. باور دارد نیاز جامعه 70میلیونی ایران، آموزش آنلاین است و گلایه می‌کند که فقط «مکتب‌خونه» در این عرصه مشغول فعالیت است. امیدوار است و چشم‌انداز سایت را بازگو می‌کند. می‌گوید ابتدای انجام کار سختی وجود دارد اما باید امیدوار باشیم و با استقامت و پشتکار کارویژه‌های سایت را سرانجام دهیم. آدرس سایت مکتب‌خونه از این قرار است: www.maktabkhooneh.org
ایده سایت «مکتب‌خونه» از کجا و در چه زمانی ایجاد شد؟
در سال 2011 تعدادی استارت‌آپ در دنیا و در حوزه دانش راه‌اندازی شد، که این استارت‌آپ‌ها دروسی را که در بهترین دانشگاه‌ها ارائه می‌شد به‌صورت رایگان عرضه می‌کرد. اگرچه این کار نیاز به زیرساخت‌هایی داشت از جمله اینترنت پرسرعت یا موارد متعدد دیگر تا به‌طور مثال درسی را که در دانشگاه استنفورد ارائه می‌شود با قسمت بزرگ‌تری از دانشجویان به اشتراک بگذارد اما در سال 2011 با سختی و مبتنی بر تکنولوژی آن دوره، تعداد محدودی طرح درس‌های دانشگاه‌های بزرگ دنیا به سبک اینترنتی در اختیار دانشجویان قرار گرفت. البته دانشگاه ام‌آی‌تی تا پیش از این دوره‌هایی با نام اختصاری OCW راه‌اندازی کرده بود. بنابراین ساختاری به‌شکل امروزی برای عرضه طرح درس‌های مختلف وجود نداشت. خروجی آن اتفاقات و محصول استارت‌آپ‌های مختلف در سال 2011 به شکل EDX درآمد که در دانشگاه‌های ام‌آی‌تی و هاروارد تشکیل شد. همزمان با طرح این ایده‌ها ما هم با برخی از دانشجویان دانشگاه صنعتی شریف به تاسیس سایت «مکتب‌خونه» پرداختیم و دقیقاً همان پلت‌فرم را اجرایی کردیم. هدف‌مان این
بود که آن چیزی را که در بهترین دانشگاه‌ها ارائه می‌شود به دانشجویان به‌صورت آنلاین و رایگان ارائه دهیم. در واقع باز کردن درس‌ها و قابل استفاده کردن آنها برای استفاده تعداد بیشتری از دانشجویان کارویژه اساسی ما محسوب می‌شد.
چرا رایگان بودن عرضه این دروس در سایت به عنوان هدف شما تعریف شد؟
ماموریت ما در سایت «مکتب‌خونه» ایجاب می‌کرد تا ویدئو درس‌ها رایگان در دسترس دانشجویان قرار گیرند. نگاه ما به آموزش و همگانی کردن آن، اجازه نمی‌داد تا وجهی برای در دسترس قرار دادن این ویدئوها دریافت کنیم. تصور می‌کنیم اگر سطح بالای دانشی را که در دو یا سه دانشگاه کشور ارائه می‌شود در میان دانشجویان به اشتراک بگذاریم، باعث رشد جامعه خواهیم شد، اساساً با این ایده «مکتب‌خونه» راه‌اندازی شد.
نتیجه کار شما پس از طرح این ایده به‌کجا رسید و چگونه سازوکار تشکیل سایت را هماهنگ ساختید؟
این سایت در همان سال 2011 شکل گرفت. البته مدتی زمان لازم بود تا خودمان را پیدا کنیم تا به‌درستی به شرح وظیفه و انجام ماموریت‌مان بپردازیم. باید اشاره کنم در آن زمان حتی آپارات هم کیفیت حال حاضر را نداشت و ما باید سایتی را طراحی می‌کردیم که توان آپلود کردن ویدئو را داشته باشد. دانشکده ریاضی دانشگاه صنعتی شریف در آن زمان و از قبل ویدئوهایی از درس‌های مختلفی را که در آن دانشکده ارائه می‌شد در اختیار ما قرار داد. قدم اول ما گرفتن هاردی از این ویدئوهایی بود که دانشکده ریاضی ضبط کرده بود. به مرور زمان پس از انتشار این ویدئوها، متوجه شدیم که با استقبال مواجه شده است و اینکه مخاطبان زیادی را جذب کردیم. پس از این ماجرا چون خودمان برآمده از دانشگاه شریف بودیم، شروع به ضبط کلاس‌ها از دانشکده‌های مختلف کردیم که می‌توان تمامی این ویدئو درس‌ها را بر خروجی سایت «مکتب‌خونه» دید.
سایت شما در دسته‌بندی سایت‌هایی که با این محتوا سازمان داده شده‌اند چه نامی می‌گیرد؟
به این نوع از سایت‌ها OPENCOURSE WARE یا دوره‌های آموزشی آزاد و آنلاین اطلاق می‌شود. ابداع تمامی محتواهای این‌چنینی مربوط به سال 2002 است. در سال 2010 اصطلاح «موک» درباره این محتواها رایج شد که به‌شدت مورد استقبال قرار گرفت. دوره‌هایی که در دانشکده ریاضی صنعتی شریف آغاز شده بود بسیار شبیه به OCW است و باید توجه داشت که چنین رویه‌ای به نام‌های مختلفی مشهور شده است.
چگونه می‌شود که سایتی بابت خدمات خود پولی دریافت نکند و بتواند به کار خود ادامه دهد؟
به صورت کلی، اینکه فرضاً مکتب‌خونه چطوری بوده است و چطور سر پا مانده، این است که خودمان خرج کرده‌ایم. یعنی، در دو سطح کار انجام داده‌ایم. نخست تا جایی که توانستیم هزینه‌ها را پایین آورده‌ایم و این پایین آمدن هزینه‌ها باعث شد، بسیاری از مشکلات ما حل شود.
به عنوان مثال فرض کنید در ابتدا دیتا سنتری آمد و از این جهت باعث شد هزینه سرور نداشته باشیم. این یک نوع بود. از این جنس کارها زیاد انجام شد. استادان هم بودند، خصوصاً شرکت‌های مختلفی برای کمک پیش‌قدم شدند و به‌طور مثال میکروفن و برخی تجهیزات خریداری کردند. دانشجویان هم جاهایی کمک کردند. یعنی همه نوع کمکی انجام شد. به هر حال هزینه‌ها کم شد و با اینکه کم شد، اما خودمان نیز هزینه کردیم. با این دو نوع هزینه، سایت را سر پا نگه داشتیم و فکر می‌کنیم کار رضایت‌بخشی انجام دادیم.
چشم‌انداز شما به عنوان یکی از بنیانگذاران «مکتب‌خونه» چیست و چگونه به آینده آن نگاه می‌کنید؟
در دنیا این‌گونه از سایت‌ها که تولید محتوایی دروس مختلف را انجام می‌دهند، محتوای فارسی ندارند. یعنی به درد عموم جامعه ما نمی‌خورد. زبان آن انگلیسی است و در دسترس بودن آن به این جهت محل خدشه است. هر کسی نمی‌تواند استفاده کند. می‌خواهم بگویم با وجود این مسائل، ما اعتقادمان این است که 70 میلیون جمعیت کشور ما حداقل به یک پلت‌فرم آموزش آنلاین نیاز دارد. تا الان هم این کار را کرده‌ایم و در آینده می‌خواهیم پلت‌فرم آموزش آنلاین را ایجاد و گسترش دهیم، تا انسان‌های بیشتری بتوانند به آموزش باکیفیت دسترسی داشته باشند. سعی ما بر این است که اینها رایگان باشند. همه دسترسی داشته باشند و به همین شکلی که الان هست، بماند، باید بگویم، در حال حاضر اکنون در ایران، «مکتب‌خونه» بزرگ‌ترین پلت‌فرم آموزش آنلاین است.
«مکتب‌خونه» اولین سایتی بود که وارد شد و در حال حاضر هم بزرگ‌ترین و پرمخاطب‌ترین هستیم. یعنی این واقعیت که، الان مکتب‌خونه پرمخاطب‌ترین و بزرگ‌ترین رسانه آموزش دیجیتال کشور است. در زمینه رشد «مکتب‌خونه» ما در حال حاضر در ترم پاییز سال 94 علاوه بر دانشگاه شریف، با دانشگاه تهران و دانشگاه امیرکبیر هم وارد تفاهم شده‌ایم. از یکی دو هفته آینده درس‌های دانشگاه این ترم، روی سایت قرار می‌گیرد. حالا «مکتب‌خونه» به محلی تبدیل شده است که دانشگاه‌های برتر در کشور، از آن استفاده می‌کنند و درس روی آن قرار می‌دهند. چشم‌اندازی هم که برای آن متصوریم این است که رشد کند و تبدیل به بزرگ‌ترین رسانه آموزش دیجیتال کشور شود. تا الان محتوا، عمدتاً در زمینه‌های فنی بوده است. حالا اما از حوزه‌های جدید، مثل پزشکی و علوم انسانی و هنر و اینها نیز در دسترس قرار گرفته است.
ناگزیریم برای توسعه خود، وارد حوزه‌های محتوایی جدیدی شویم. یعنی علاوه بر درس‌های دانشگاه بتوانیم محتواهایی ارائه کنیم که افراد تصور کنند، چیزی بیشتر از حتی این مباحث آکادمیکی که آموزش می‌بینند، یاد بگیرند. مثلاً مهارت‌هایی که به درد بازار کار بخورد.
در چشم‌انداز، خارج از کشور را هم برنامه‌ریزی کرده‌اید؟ به نظر می‌رسد یک دغدغه دانشجویان ایرانی این باشد که به طرح درس‌هایی که خارج از کشور، مثل دانشگاه‌های ام‌آی‌تی یا استنفورد، یا دانشگاه‌های مطرح دنیا ارائه می‌شود، دسترسی داشته باشند. چنین برنامه‌ای در آینده دارید؟
در حال حاضر، تعدادی از مخاطبان مکتب‌خونه، ایرانی‌های خارج از کشور هستند. بچه‌هایی که از دانشگاه‌ها به خارج رفتند، با یک درصد خوبی از مخاطبان سایت هستند.
در حال حاضر تیم 15نفره از بچه‌های فارغ‌التحصیلان دانشکده شریف و فنی هستیم و پتانسیل‌اش را داریم تا با رقبای خارجی رقابت کنیم. تکنیکال خوبی داریم که می‌توانیم بر اساس آن برنامه‌ریزی کنیم. ولی نکته‌ای که وجود دارد این است که اگر کسی بخواهد در حوزه اینترنشنال رقابت کند، فقط این چیزها کافی نیست. یعنی اگر بخواهیم در بازار اینترنشنال کار کنیم و کار جهانی کنیم، باید چیز جدیدی به عنوان محتوا ارائه کنیم. در حال حاضر تمرکز ما روی این کار نیست. تمرکزمان فعلاً روی مخاطبان فارسی‌زبان است و افغانستان و تاجیکستان هم جزو کشورهایی هستند که مخاطب همین سایت «مکتب‌خونه» هستند. ولی این نگاه را داریم و دنبال فرصت هستیم که بتوانیم تغییراتی اعمال کنیم و وارد بازارهای جهانی شویم. در حقیقت ایده‌هایی در این خصوص داریم و روی آن کار می‌کنیم.
دانشجویان چقدر منتظر باشند که مثلاً شما طرح درس یکی از استادان بزرگ جهان را روی خروجی سایت خودتان قرار دهید؟
واقعیت این است که دسترسی به همه چیز آسان است. یعنی یک نفر بخواهد می‌رود و از خود «ام‌آی‌تی» طرح درس را دریافت می‌کند. الان برنامه مشخصی برای این جنس کار نداریم که دقیقاً آن چیزی که دانشگاه‌های برتر ارائه می‌دهند را بخواهیم دوبله کنیم و زیرنویس کنیم و بگذاریم روی سایت.
ساز و کار تصمیم‌گیری در سایت شما به چه نحوی است؟
ما کارهایمان تیمی و گروهی است. یعنی گروهی تصمیم می‌گیریم. یک ایده می‌آید، روی آن فکر می‌کنیم و با هم پیاده‌سازی می‌کنیم. یک کار کاملاً تیمی انجام می‌شود.
هدف‌تان تا آنجا که من متوجه شدم حرکتی است که معتقد هستید جامعه را می‌خواهید رشد بدهید. یعنی عملاً ماموریت‌تان را عام‌المنفعه تصور می‌کنید. در این مدت سه سال فعالیت خودتان را موفق ارزیابی کرده‌اید؟
با لحاظ ترم جدید، هفتمین ترمی است که درس ضبط می‌کنیم. به صورت کلی حرف شما درست است یعنی نگاهمان بیشتر نگاه عام‌المنفعه است و اینکه در آموزش واقعاً باید همین‌طور باشد. یعنی من اعتقادم این است اگر کسی وارد نظام آموزشی می‌شود باید رسالت خودش را همین بداند. چه یک وب‌سایت، چه دانشگاه و چه مدرسه.
رسالت یک سیستم آموزشی این است که بتواند این آموزش را تا جایی که میتواند در جامعه گسترش دهد و این خروجی به خود آن موسسه هم می‌رسد. یعنی وقتی جامعه رشد کند، تبعات مفیدی دارد. نگاهمان بیشتر از این جنس است. ولی این کار هم باید سرپا بماند، این نکته هم وجود دارد. «مکتب‌خونه» باید بماند و بتواند با استمرار به فعالیت‌های خود ادامه دهد. «مکتب‌خونه» هیچ‌گونه حمایت دولتی نداشته است و در حال حاضر هم ندارد. با این اوصاف، به نظر من با جمیع شرایط کار موفقی انجام شده است.
الان می‌توانید بگویید چه میزان مخاطب دارید و تعداد مخاطب‌تان چقدر است؟
در ماه «مکتب‌خونه» بالای 100 هزار کاربر دارد. که البته روزبه‌روز رشد می‌کند.
به این سمت حرکت کرده‌اید که درس‌های استادان برجسته از دیگر دانشگاه‌های کشور را پوشش دهید؟
بله، ما این نگاه را داریم. الان شما نگاه کنید از تعدادی دانشگاه‌های دیگر هم درس روی سایت است.
اصفهان، صنعتی اصفهان، صنعتی همدان، پژوهشگاه رویان اینها هستند. ما خیلی علاقه داریم که استادانی که برجسته هستند درس‌شان ماندگار شود و بتواند ضبط بشود و روی مکتب‌خونه قرار بگیرد. ظرفیت خودمان برای ضبط کردن درس محدود است. یعنی تا یک جایی ما خودمان می‌توانیم وارد عمل شویم. ولی اتفاقی که افتاده این است که دانشجوهای یک استادی که دوست داشتند و فکر می‌کردند مفید است که ضبط شود، ضبط کردند و برای ما سی‌دی یا دی‌وی‌دی را آپلود کردند یا فرستادند و ما هم یک بررسی کردیم و روی سایت گذاشتیم. از این جهت خیلی علاقه‌مند هستیم که هر فردی که دانشجو است و دوست دارد این کار را انجام دهد، با یک دوربین هندی‌کم ساده که فایل HP هم بگیرد، میتواند این کار را انجام دهد. تجهیزات خاصی نیاز نیست.
دوستانی که ایده اولیه این سایت را طراحی کردند اکنون مشغول چه کاری هستند؟
باید تشکر کنم از بنیانگذاران مکتب‌خونه، آقای حامد طباطبایی که فارغ‌التحصیل دانشکده برق شریف است و الان در تورنتو زندگی می‌کند و همچنین آقای محسن هجرتی که فارغ‌التحصیل دانشکده ریاضی شریف بوده و دکترای خودش را هم از دانشگاه کالیفرنیا گرفته و در آمریکا زندگی می‌کند. البته دوستان هنوز هم در مکتب‌خونه مسوولیت دارند و به‌صورت روزانه کمک می‌کنند.
دیدگاه تان را بنویسید