ابتکار در سرمنزل خطر

اسماعیل کهرم/مشاور رئیس سازمان محیط زیست

هشت سال از اولین دوره حضور خانم معصومه ابتکار در سازمان حفاظت از محیط زیست می‌گذرد. خانم مارگارت تاچر، نخست‌وزیر اسبق انگلستان در مصاحبه‌ای گفته بود «یک هفته در سیاست زمان طولانی است». به عبارتی ظرف یک هفته ممکن است شاهد تغییراتی همچون کودتا، تغییر حاکمیت و روی کار آمدن رئیس‌جمهور جدید یا نخست‌وزیری جدید باشیم. پس شرایط در یک بازه زمانی کوتاه قابل تغییر است. حال این نکته را مورد توجه قرار بدهید که خانم ابتکار به سازمان محیط زیست در حالی پا گذاشته است که این سازمان هشت سال شیوه جدیدی را تجربه کرده و در این مدت تغییرات زیادی رخ داده است.
با رفتن خانم ابتکار از ریاست سازمان محیط زیست، خانم جوادی و پس از آن آقای محمدی‌زاده به ریاست این سازمان منصوب شدند. در این هشت سال جامعه ما به ویژه در حوزه محیط زیست رو به انحطاط رفت. در دوره خانم جوادی ما با توان مدیریتی‌ ضعیفی رو‌به‌رو بودیم که شاید توان اداره یک مدرسه را هم نداشت. با این حال قرار بود این خانم سازمان عریض و طویل محیط زیست را با هشت هزار نفر نیروی کاملاً دانش‌بنیان اداره کند البته به این نیروها باید 2500 نفر نیروی مسلح هم اضافه کنید.
در این دوران به راستی لطمه شدیدی به سازمان وارد شد. در این مدت چون رئیس سازمان سابقه مدیریتی نداشت فضا به سمتی متمایل شد که سازمان سقوط کند و به همین دلیل محیط زیست کشور در مسیری ناهنجار و ناهموار قرار گرفت.
پس از ریاست خانم جوادی در سازمان حفاظت محیط زیست، نوبت به آقای محمدی‌زاده رسید. دوران تصدی او هم در این سمت، بهتر از دوره پیش از آن نبود. تمام امید ما این بود که تغییری در مدیریت حاصل شود اما این امید خیلی زود رنگ باخت. با مروری کوتاه بر کارنامه کاری آقای محمدی‌زاده با قاطعیت می‌توان گفت سیاست ایشان پوپولیستی بوده است. برای نمونه تلاش می‌کرد شیر را از هندوستان و ببر را از سیبری بیاورد که خوشبختانه چنین امکانی فراهم نشد. در برابر تنها اقدامی که در دوران مدیریت خود انجام داد این بود که مجوز بهره‌برداری از مناطق حفاظت‌شده را به صورت هکتاری به وزارت نفت داد. به دنبال این اقدام، شرایط زیست‌محیطی منطقه بمور فارس به عنوان قطب گردشگری نمونه، به دلیل بهره‌برداری وزارت نفت به مرز فاجعه رسید اما ایشان به این مساله بسنده نکرد و این منطقه را برای خانه‌سازی در اختیار وزارتخانه‌ها نیز قرار داد!
با مروری کوتاه می‌توان دریافت که در فاصله دو دوره حضور خانم ابتکار که برابر با هشت سال است، سازمان محیط زیست تغییرات بسیار زیادی را تجربه کرد و در این بازه زمانی به سوی انحراف از اهدافش کشیده شد. در این مدت بارها و بارها فعالان محیط زیست نامه‌های سرگشاده به این سازمان فرستاده و بارها و بارها استادان دانشگاه، متخصصان و فعالان محیط زیست به رئیس‌جمهور وقت نامه نوشتند. تنها نتیجه‌ای که داشت این بود که آقای احمدی‌نژاد خانم جوادی را برداشت و مدیری مشابه روی کار آورد. به عبارتی ما در این هشت سال مناطق حفاظت‌شده را از دست دادیم. از لحاظ شهری هم کمیته پالایش هوای تهران شش سال فعالیتش متوقف شد و البته در حال حاضر بار دیگر فعال شده است.
آقای احمدی‌نژاد در روزهای آغازین ریاست‌جمهوری‌اش اعلام کرد رئیس کمیته شورای عالی محیط زیست می‌شود. پس از آن در اولین گام این شورا را منحل کرد و کمیسیون صنعت و محیط زیست را راه‌اندازی کرد که این کمیسیون از وزارت‌های راه، صنایع و معادن، کشاورزی، نفت و سازمان محیط زیست تشکیل شده بود که هر یک نماینده‌ای در این کمیسیون داشتند و برنامه‌ها را به رای می‌گذاشتند و سازمان محیط زیست تنها یک رای داشت که معمولاً بی‌تاثیر بود؛ لذا این برداشت دور از باور نیست که دو دولت پیشین یعنی دولت نهم و دهم، اساساً با این نهاد و فعالیت‌های آن مشکل داشتند و برای تایید آن حتماً به یاد دارید که آقای احمدی‌نژاد روزی در استان خراسان اعلام کرد محیط زیست مانع توسعه است و هر جا که قرار است کاری انجام شود، محیط زیست مانع آن می‌شود.
مد نظر قرار دادن این سخنان انسان را به این نتیجه می‌رساند که حضور فردی چون محمدی‌زاده در راس این سازمان بی‌دلیل نیست زیرا با سخنان و ایده‌های رئیس‌جمهور قرابت زیادی دارد. وصف حال محمدی‌زاده شعر گرچه تیر از کمان همی گذرد/ از کماندار بیند اهل خرد، است. اگر آقای محمدی‌زاده توانست مناطق محیط زیستی را بذل و بخشش کند علتش پشت‌گرمی به آقای احمدی‌نژاد بوده است وگرنه جرات انجام این کار را نداشت.
در حال حاضر خانم ابتکار با تجربه بیشتر و با مدیریت بهتر بار دیگر سکان این سازمان را در اختیار گرفته است اما باید توجه داشت که شرایط محیط زیست و سازمان مربوط به آن وخیم است. این سازمان ریالی پول در بساط ندارد و همچون استخوانی لیسیده شده است که هیچ گوشتی به آن نیست. در چنین شرایطی امکان اینکه فعالیت‌های درآمدزا انجام گیرد نیز بسیار ضعیف است. این روزها خانم ابتکار از یک سو با مناطق حفاظت‌شده تخریب‌شده و از سوی دیگر با حیوانات از بین رفته رو‌به‌رو است.
یکی از مشکلات موجود در سازمان محیط زیست این است که 5/1 میلیون تفنگ در میان شکارچیان وجود داشته و در برابر تنها 8 تا ۱۰ هزار جانور قابل شکار وجود دارد. مروری کوتاه بر این آمار، وخامت اوضاع را به تصویر می‌کشد. به همین دلیل بر این باورم که خانم ابتکار در یک شرایط آچمز شده قرار گرفته است و سازمانی در شرایط زیر صفر در اختیار اوست هر چند من مطمئن هستم که ایشان با تکیه بر توان مدیریتی خود موفق می‌شود.
خانم ابتکار با جذبه خاص و سابقه مدیریتی هشت‌ساله در این سمت در دوران ریاست‌جمهوری آقای خاتمی امیدی را در میان فعالان محیط زیست و محیط زیست‌دوستان زنده کرده است. شاید بتوان با قاطعیت گفت او مناسب‌ترین فرد برای قرار گرفتن در راس این سازمان است.
مهم‌ترین ویژگی خانم ابتکار که این قاطعیت را در اظهار نظرها ایجاد می‌کند، این است که در طول سال‌های فعالیت ایشان همواره شهرت او به فعالیت‌های محیط زیستی بوده است و سابقه مدیریتی او در همین حوزه به اشکال گوناگون بوده است. نه در یک دوره مدیر اوقاف بوده و نه مدیری در وزارت ارشاد بلکه همیشه و همیشه فعال محیط زیست بوده است و نسبت به این عرصه اشراف کافی دارد. خانم ابتکار در حال حاضر هم با تیم بسیار حاذقی فعالیت دوباره خود را در این سازمان شروع کرده است. او این بار علاوه بر تجربیات سابق خود در این سازمان، شش سال فعالیت در شورای شهر (در همین حوزه) را بر کارنامه موفق خود افزوده است. به عبارتی آن زمان که خانم ابتکار با رای مردم وارد شورای شهر تهران شد و به مدت شش سال نماینده مردم در این شورا بود علاوه بر اینکه یکی از فعال‌ترین نمایندگان این شورا محسوب می‌شد، با تشکیل کمیته محیط زیست شورا به فعالیت در حوزه مورد علاقه‌اش ادامه داد. کمیسیونی که تاکنون باقی مانده است و در حال حاضر آقای حقانی از فعالان شورای شهر تهران مسیر او را ادامه می‌دهد.