افسانه‌ای به نام تهران

روزهای پایانی پاییز، کوهنوردانی که بر بلندای توچال می‌ایستادند، ناخواسته برای ساکنان باقی‌مانده در شهر فاتحه می‌فرستادند. چتری از آلودگی و ذرات معلق و آزبست، از غرب و شرق، تهران را در چنبره خود گرفته بود و با عجله و شتاب در ریه و مغز و قلب ساکنان شهر رخنه می‌کرد. رسانه ملی، فقط خواهش می‌کرد لطفاً از خانه خارج نشوید.

آنهایی که از پدیده ال‌نینو خوشحال بودند تا ایران فصلی پربارش و شاید هوایی پاک را برای شهرهای بزرگ و آلوده خود تجربه خواهد کرد، خیلی زود با اطلاعیه سازمان هواشناسی، خوشحالی‌شان به پایان رسید. «احد وظیفه» مدیرکل پیش‌بینی و هشدار سریع سازمان هواشناسی کشور در واکنش به اظهارات مدیران وزارت نیرو گفته بود «فصل پاییز و ماه‌های ابتدایی زمستان نه‌تنها هوا سردتر نخواهد بود، بلکه دمای هوا، گرم‌تر از حد نرمال پیش‌بینی شده است.» پس نه بارشی در کار خواهد بود و نه هوایی سالم. تهرانی‌ها دوباره و دوباره به ابتدای جاده «زیستن در زمستان آلوده» رسیدند. برای چند‌صدمین بار انگشت اشاره به سمت 22 میلیون جابه‌جایی توسط خودروهایی گرفته شد که مقصر 80 درصد آلودگی هوای تهران بودند.

چرا تهران آلوده است؟

موقعیت جغرافیایی تهران خاص است. وزش باد از جنوب و جنوب غربی و غرب است و با دیواره بلند کوه‌های شمالی تهران برخورد کرده و متوقف می‌شود. متوسط دما در شهر تهران به صورت سالانه حدود 18 درجه سانتیگراد است که در فصل سرما به دلیل کاهش رطوبت و کاهش دما، افزایش آلودگی هوا اتفاق می‌افتد. وجود شهرک‌های صنعتی در منطقه غرب و جنوب غربی و کارخانه سیمان و بهره‌گیری از سوخت‌های فسیلی و 22 میلیون جابه‌جایی در شهر تهران و شهرهای پیرامون، همگی منجر شد تا تهران از سیستم خودپالایشی‌اش خارج شود. 20 سال پیش هم شهرک اکباتان مقصر آلودگی هوای تهران معرفی شد. در همان سال‌ها عده‌ای با جدیت موافق تخریب بخشی از شهرک اکباتان بودند. این موافقت در حالی بود که گروهی پیشنهاد داده بودند تونلی در میانه کوه‌های البرز ایجاد و کریدوری از باد و رطوبت فراهم شده و بعد از تخریب بخشی از اکباتان بتوان رطوبت را به شهر تهران منتقل کرد. از دیدگاه آنها تنها راه موجود برای نجات تهران انتقال رطوبت بود. منطقه 22 شکل گرفت. به عنوان نخستین منطقه شهر تهران که داری نظام مدیریت شهری بوده که برای 50 سال آینده آن برنامه و طرح اندیشیده شده است. بنا بود تا ساختمان‌هایی فقط سه‌طبقه، شیروانی‌دار با فضای سبز مناسب احداث شود تا آرام‌آرام بتوان با انتقال جمعیت به این بخش جدید شهر، تهران را بازسازی و نوسازی کرد. اما بحران مسکن و افزایش قیمت ساختمان و تورم و انتقال تورم به اجاره‌بها، به تعاونی‌های مسکن جانی دوباره داد تا دولت با دستکاری در آنچه طرح منطقه 22 بود، بتواند از بحران مسکن در شهر تهران رهایی یابد و حالا برج‌های بی‌قواره و خشک و بی‌روح منطقه 22 مقصر آلودگی هوای شهر شناخته شدند. این طرح تقصیر در حالی رسانه‌ای شد که بسیاری از طراحان آن فراموش کردند که میدان باد در شهری همچون تهران بسیار قوی است و یک نسیم بسیار ملایم دو متر بر ثانیه در ارتفاع هزارمتری و در وسعت ۷۶۰کیلومتری تهران، تبدیل به انرژی بسیار بزرگی می‌شود که هیچ ساختمان و برجی توانایی جلوگیری آن را ندارد و شاید فقط رشته‌کوه‌های البرز قادر باشد، جلوی چنین انرژی بزرگی را بگیرد نه برج‌های منطقه22. این زمستان هم خودروسازان مجال یافتند تا برای خود زمان بخرند. تا پاییز دیگر و آلودگی دیگر. مشکل تشدید و تمدید آلودگی هوای تهران همچون دانه‌های یک تسبیح به هم متصل است. تسبیح که پاره شود، به اجبار نخستین مهاجرت زیست‌محیطی در این عصر اتفاق خواهد افتاد. تهران امروز که خانه‌های متری 25 میلیون‌تومانی آن پیش‌خرید می‌شود، شاید روزی خالی از سکنه شود. هر چند که بیشتر شبیه یک افسانه است.