گفت‌وگو با محمدرضا توکل صدیقی مدیر کمیته ناشران داخلی نمایشگاه کتاب تهران
مردم بیشتر آمدند ولی کتاب کمتر فروخته شد
محمدرضا توکل‌صدیقی مدیر انتشارات صابرین و مدیر کمیته ناشران داخلی بیست و نهمین نمایشگاه کتاب تهران است.
محمدرضا توکل‌صدیقی مدیر انتشارات صابرین و مدیر کمیته ناشران داخلی بیست و نهمین نمایشگاه کتاب تهران است. کمیته‌ای که می‌توان به دلیل حضور ناشران عمومی در آن به عنوان قلب تپنده نمایشگاه کتاب از آن یاد کرد. صدیقی که همچنین به عنوان نایب رئیس اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران نیز به فعالیت مشغول است در گفت‌وگو با تجارت فردا نه‌تنها آمارهای اعلام‌شده از سوی وزارت ارشاد برای فروش کتاب را زیر سوال می‌برد بلکه اعلام می‌کند با توجه به قیمت کتاب و مبلغ ریالی تخمینی برای قیمت هر کتاب، تعداد کتاب‌های فروخته‌شده نسبت به سال قبل با کاهش همراه بوده است. این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانیم.
نمایشگاه کتاب امسال با یک موج جمعیتی روبه‌رو بود و استقبال از آن به بیان بسیاری از مدیران وزارت ارشاد غافلگیر‌کننده بوددرحالی‌که مدیران دولتی نیز در تدارک برگزاری نمایشگاهی با 30 درصد کاهش جمعیت بوده‌اند. استقبال قابل توجه از نمایشگاه کتاب امسال را باید به معنی رد این نظرات دانست یا اینکه این استقبال نتیجه دلایل دیگری است؟
البته برای پاسخ به سوال شما به آمارهای خرید کتاب در سال‌های گذشته کاری ندارم و نمی‌گویم که می‌گفتند 60 درصد خرید کتاب در سال‌های قبل از نمایشگاه کتاب با بن‌های خرید کتاب و دستگاه‌های کارت‌خوان و 40 درصد با خرید نقدی بازدید‌کنندگان بوده است و در نمایشگاه امسال من با ناشران زیادی صحبت کردم و برآیند همه آنها این بود که 10 درصد فروش‌شان در نمایشگاه نقدی و 90 درصد آن ازطریق کارت‌های اعتباری بوده است که البته همه‌اش بن‌کارت نبوده و کارت‌های شخصی هم در میان آنها بوده است. بر این اساس شنیده‌های ما حاکی از این است که رقمی نزدیک به 63 میلیارد تومان ظاهراً در نمایشگاه امسال از طریق دستگاه‌های کارت‌خوان بخش داخلی کتاب فروخته شده است که اگر 10 درصد مبلغ خرید نقدی را نیز به آن
بیفزاییم، به رقم تقریبی 70 میلیارد تومان می‌رسیم. البته در سال‌های قبل ادعا می‌شد رقمی معادل با 100 میلیارد تومان خرید از نمایشگاه انجام می‌شده است که به نظرم با همان منطق 60 به 40 بود که عرض کردم و چندان دقتی نداشت. با این حساب معتقدم ما با وجود حضور مردمی بسیار بیشتر از سال‌های قبل در بحث فروش، به رقمی بالاتر از سال‌های قبل دست پیدا نکردیم.
پس رقم 115 میلیارد تومان اعلام‌شده از سوی مدیران وزارت ارشاد برای فروش کتاب در نمایشگاه امسال را نمی‌پذیرید؟
به نظرم این رقم بر اساس منطق 60 درصد فروش کارت‌خوان و 40 درصد نقدی محاسبه شده است. یعنی حدود 63 میلیارد فروش با کارت‌خوان و 40 درصد این رقم به صورت فروش نقدی را محاسبه و به آن بر اساس شنیده‌ها حدود 14 میلیارد فروش بخش بین‌الملل نیز اضافه شده است که فکر نمی‌کنم صحیح باشد. رقم فروش نقدی در بخش داخلی بر اساس آنچه من از ناشران کسب کرده‌ام حدود 10 درصد است. پس اگر رقم فروش کتاب از طریق کارت اعتباری در همه بخش‌ها را حدود 76 میلیارد در نظر بگیریم در نهایت با محاسبه رقم نقدی به عددی حدود 82 تا 83 میلیارد تومان می‌رسیم و در حالتی بسیار خوشبینانه به رقم نهایی 85 میلیارد تومان. این رقم فروش چیزی بیشتر از رقم سال قبل نیست و تقریباً در همان اندازه است. نکته دیگر اما مساله بن‌کارت‌هاست. یعنی چیزی حدود 25 میلیارد تومان پول وارد‌شده در چرخه نشر کشور برای خرید کتاب را دولت تقبل کرده و در این کارت‌ها به بدنه نشر تزریق کرده است. این یعنی خرید واقعی مردم به رقمی حداکثر معادل 60 میلیارد تومان می‌رسد
که در سال‌های قبل هم بوده است و رقم و عدد تازه‌ای نیست.
شما با این تحلیل اقتصادی، حضور مردم در نمایشگاه را چطور توجیه می‌کنید؟ من برداشتم این است که با تحلیل شما باید قبول کرد که مردم بیشتر به نمایشگاه آمده‌اند اما توان خریدشان کم شده است.
حضور مردم امسال بیشتر از سال‌های قبل بود. با توجه به بعد مسافت این حضور را پیش‌بینی نمی‌کردیم. اما چه چیزی این مساله را رقم زده است؟ به نظر من یک عامل مهم تبلیغات خوب صدا‌و‌سیما درباره نمایشگاه و شهرآفتاب بود. امسال نسبت به دو سال قبل که صدا‌و‌سیما همراهی زیادی با نمایشگاه نداشت و آن را کمرنگ نمایش می‌داد، به خاطر همکاری و همیاری شهرداری، تلاش بیشتری از خود نشان داد. ما دوربین‌های صدا‌و‌سیما را امسال در سالن‌ها بیشتر می‌دیدم.
مساله دیگر هم جدید بودن محل نمایشگاه بود و باید قبول کنیم که نسل جوان و به‌طور کلی مردم ما نسبت به بازدید از یک محل تازه و جدید اشتیاق بیشتری داشتند و امکانات شهرآفتاب نیز برای جوانان جذابیت ایجاد می‌کرد تا بیایند و این مکان را ببینند. البته جالب است بدانید که امسال ترکیب جمعیتی نمایشگاه به شکلی بود که نسل جوان جمعیت بیشتری را تشکیل می‌دادند.
مطلع هستید امسال یارانه تامین‌شده ارشاد برای خرید کتاب نسبت به سال‌های قبل چقدر افزایش داشت؟
مبلغ یارانه‌ها فکر می‌کنم حدود 20 درصد افزایش داشت اما مساله اصلی این بود که همه آنها نتوانست جذب شود. مثلاً در بخش دانش‌آموزی این اتفاق تا حد زیاد رخ داده است.
با این حساب جمعیت زیاد نمایشگاه امسال بیشتر مجذوب فضای تازه نمایشگاه بودند و نه مشتاق خرید کتاب.
بله، فروش امسال با سال‌های قبل تفاوت چشمگیری نداشت. این البته برداشتی است که ما از طریق آمار کارت‌خوان‌ها درک می‌کنیم. البته بودند ناشرانی که فروشی بهتر از سال قبل داشتند ولی به هر شکل و به صورت میانگین فروش با سال قبل تفاوت چندانی نداشت.
مساله اصلی این است که آیا جمعیت جوان حاضر در نمایشگاه بیشتر هم کتاب خریدند؟
تحلیل من این است که جوانان حاضر در نمایشگاه که عمده بازدید‌کنندگان را تشکیل می‌دادند برای خرید کتاب آمده بودند و این کار را هم کردند اما این ترکیب جمعیتی به اندازه مخاطبان سال‌های قبل یعنی بزرگسالان توان مالی برای خرید کتاب ندارند. لذا به باور من تعداد کمتر بازدید‌کننده سال‌های قبل مبلغ بیشتری کتاب می‌خریدند و تعداد زیاد بازدید‌کنندگان امسال توان کمتری برای خرید از خود نشان دادند.
بن‌کارت‌های یارانه‌ای امسال باید تنها در بخش مربوط به خودشان خرج می‌شدند؟
خیر. امسال ما با مدیران معاونت فرهنگی وزارت ارشاد در این زمینه صحبت کردیم. در سال‌های قبل در بخش بین‌الملل بن‌هایی را اختصاص داده بودند که تنها در همان محل قابل مصرف بود. امسال هم قصد بر این بود که این اتفاق بیفتد و بخشی از یارانه برود در بخش بین‌الملل، یارانه دانش‌آموزی نیز تنها در بخش کودک قابل مصرف باشد. اما در شورای تشکل‌ها ما این بحث را داشتیم که هر نوع مدیریت از بالا بر این امور صحیح نیست و باید اجازه داد تا مردم خودشان دست به انتخاب بزنند و خودشان بگویند که یارانه باید کجا مصرف شود. اگر دانش‌آموزی بن‌کارت دارد من نباید به او بگویم که کجا مصرفش کند. این یعنی سلب اختیار از او. خوشبختانه مدیران معاونت فرهنگی هم این نظر را پذیرفتند و حتی در بخش بین‌الملل امسال با وجود اینکه بن‌هایی را امسال مخصوص این بخش تعریف کرده بودند و حتی خیلی از افراد فکر می‌کردند که این بن‌ها تنها در این بخش قابل مصرف هستند، در نهایت این بن‌ها برای استفاده در بخش‌های دیگر نیز فعال شد. البته نمی‌دانم در این زمینه اطلاع‌رسانی شد یا نه اما
این محدودیت برداشته شد. با این همه بر اساس آمارهای ما در بخش لاتین بین‌الملل امسال خریدها کمتر از سال قبل بود و این یعنی اگر مردم را سال قبل هم آزاد می‌گذاشتیم از این بخش کمتر خرید می‌کردند.
بالاخره راهی نیست جز اینکه مردم را آزاد گذاشت تا خودشان انتخاب کنند.
مساله دیگری که ما معتقدیم باید به آن توجه کرد این است که ما در بخش عمومی بزرگسال حدود 937 غرفه داشتیم که بیش از مجموع غرفه‌ها در بخش‌های کودک و دانشگاهی و آموزشی است. با این همه در بخش عمومی ما هیچ سامانه‌ای برای تعریف یارانه نداریم در حالی که در سه بخش دیگر نظامی برای دریافت یارانه تعریف شده است. باید برای این مساله در سال‌های آینده فکری کرد.
استدلال خاصی پشت این مساله خوابیده است؟
نه، شاید معاونت مکانیسم‌های مورد نظر برای هدایت یارانه به این بخش را پیدا نکرده است و مخاطب هدف این بخش شناسایی نشده است. مثلاً دانشجو یا دانش‌آموز طبقه مشخصی هستند یا برای استادان نیز مشخص است که یارانه عمدتاً در بخش دانشگاهی یا بین‌الملل خرج می‌شود. البته یارانه‌ای به صورت 20 درصد کمک دولت و 80 درصد تامین هزینه سازمان‌ها برای اهدا به کارکنان یا تامین نیازهایشان در حوزه کتاب تدارک دیده شده است که باید بخش اعظم آن را خود نهادها برای کارمندان و اعضای خود تدارک ببینند. این یارانه‌ها با ترتیبی که عنوان شد به‌طور عمده در بخش عمومی جذب نمی‌شود. در حالی که ما بر این باوریم ستون فقرات نشر کشور بخش عمومی یعنی آثار حوزه ادبیات، شعر، فلسفه، دین، روانشناسی و جامعه‌شناسی است و ما آن را از حمایت محروم کرده‌ایم. البته ما برای این مساله در اتحادیه و شورای تشکل‌ها راه‌حل‌هایی تدارک دیده‌ایم و به ارشاد نیز مطرح کرده‌ایم و منتظر اعلام نتیجه‌ایم.
بحث پایانی من هم درباره پدیده بن‌شویی در نمایشگاه است. اینکه تنها بن‌های خرید کتاب را بشود در نمایشگاه مورد استفاده قرار داد واقعاً در کاهش فساد ناشی از نقد کردن بن‌ها دخالت دارد؟
من البته آماری ندارم که چقدر این پدیده باعث کاهش بن‌شویی شد اما مطلع بوده و هستم که با این اقدام مصرف بن‌ها در نمایشگاه را مانیتورینگ کردند. به صورت متمرکز قریب به 4000 دستگاه پوز زیر نظر گرفته شد و غرفه‌هایی را که در آنها دستگاه گردش مالی غیر‌قابل باوری داشته است، شناسایی کردند.
بن‌های الکترونیکی بانک صادرات را فراموش نکنید که در بیرون از نمایشگاه نیز امکان نقد شدن داشتند اما در سیستم تازه این اتفاق دیگر رخ نداده و امکان مانیتور کردن سامانه‌های فروش برای جلوگیری از بن‌شویی قوی‌تر شده است. اگر کار به گونه‌ای شود که صنف بتواند طی چند سال ثبت نام و حضور ناشران در نمایشگاه را بر عهده بگیرد ما طبعاً نمایشگاه را به شکلی فیلتر خواهیم کرد که راه این‌طور سوء‌استفاده‌ها گرفته خواهد شد. صنف می‌تواند ناشر حرفه‌ای با‌اعتبار را از فردی که قصد دارد با نقد کردن بن درآمدی داشته باشد، تمیز دهد. این تخصص ماست و باید مورد توجه قرار بگیرد.
یک سوال هم در این میان فراموش شد و آن هم مبلغ اجاره‌بهایی بود که از ناشران برای غرفه‌ها گرفته شد. این پول صرف چه می‌شود؟
مبلغ مورد نظر شما به حساب اتحادیه آمد و صرف تسویه مواردی شد که در کمیسیون معاملات مصوب شده است. مثلاً پرداخت هزینه پیمانکاران برای ساخت غرفه‌ها یا حق‌الزحمه تشکل‌ها برای مدیریت بخش‌های نمایشگاه. هر چه هم که بماند بر اساس مصوبه کمیسیون معاملات خرج خواهد شد.
دیدگاه تان را بنویسید