مرگ اولین رهبر ازبکستان

اسلام کریم‌اف که یک ربع قرن با مشت آهنین بر پرجمعیت‌ترین جمهوری سابق اتحاد شوروی در آسیای میانه حکومت کرد، در سن ۷۸‌سالگی درگذشت. تلویزیون دولتی ازبکستان روز جمعه ۱۲ شهریور اعلام کرد آقای کریم‌اف ساعت ۸ و ۵۵ دقیقه به وقت محلی در تاشکند درگذشت. پنج روز پیش از آن دختر آقای کریم‌اف خبر داده بود که پدرش پس از ایست مغزی در بخش مراقبت‌های ویژه بستری شده است. اسلام کریم‌اف رهبر سابق حزب کمونیست جمهوری ازبکستان، با حمایت نهادهای امنیتی مخوف این کشور که به نقض گسترده حقوق بشر متهم هستند، با ایجاد تعادلی ژئوپولتیک در مناسبات ازبکستان با غرب و روسیه و با افزایش بی‌مهار قدرت و اختیارات ریاست جمهوری از زمان استقلال ازبکستان در سال ۱۹۹۱ تسلط خود را بر قدرت حفظ کرد. منتقدان و فعالان سیاسی می‌گویند او در راس نظامی حکومت می‌کرد که مخالفانش را به شدت سرکوب می‌کند، در مزارع پنبه اردوگاه‌های کار اجباری برپا کرده است و نیروهای انتظامی و امنیتی آن به طور گسترده و دائمی از شکنجه استفاده می‌کنند. کریم‌اف که در سال ۱۹۳۸ در شهر تاشکند متولد شد در رشته اقتصاد تحصیل کرد. در سال ۱۹۸۹ به مقام دبیر اولی حزب کمونیست جمهوری سوسیالیستی ازبکستان رسید. او سال ۱۹۹۰ در نتیجه رای‌گیری فرمایشی به مقام ریاست جمهوری ازبکستان انتخاب شد که هنوز جزو اتحاد جماهیر شوروی بود. در همان زمان او بینش سیاسی خود را اعلام کرد که نه فقط سرنوشت ازبکستان در مقطع استقلال بلکه مسیر تحولات سیاسی کشور در دهه‌های بعد را رقم زد. او گفت: «اگر مرا به عنوان رئیس‌جمهوری انتخاب کنید باید حق انحلال پارلمان را به من بدهید و از این پس حرف آخر را من می‌زنم.» همزمان با حرکت اتحاد شوروی به سوی فروپاشی، اسلام کریم‌اف ۳۱ آگوست ۱۹۹۱ استقلال ازبکستان را اعلام کرد و به دنبال آن در اولین انتخابات ریاست جمهوری کشور به پیروزی رسید. ادعای حکومت این است که پیروزی‌های او در تک‌تک انتخابات بعدی در ربع قرنی که از آن زمان گذشت با کسب ۹۰ درصد آرا بوده است. آقای کریم‌اف که سیاستمدار زیرکی بود و در ازبکستان پس از استقلال، قدرت زیادی به دست آورده بود با تکیه بر همه‌پرسی‌های مشکوک برای تمدید دوران حکومتش، خنثی کردن مخالفان سیاسی، از بین بردن رسانه‌های منتقد و تضعیف رقبایش ۲۵ سال مقام ریاست جمهوری را حفظ کرد. در دوران ریاست جمهوری اسلام کریم‌اف دستگاه قضایی ازبکستان به خاطر به‌کارگیری گسترده شکنجه به کرات از سوی نهادهای مدافع حقوق بشر مورد انتقاد قرار گرفت. برخی آقای کریم‌اف را متهم می‌کنند که از خطر اسلامگرایان تندرو به عنوان بهانه‌ای برای سیاست امنیتی و سرکوب بی‌رحمانه استفاده می‌کرد. به دنبال بمب‌گذاری‌های سال ۱۹۹۹ و ۲۰۰۴، و دو مورد از حملات مسلحانه گروه ممنوعه جنبش اسلامی ازبکستان، گروه‌های اسلامگرا و هوادارانشان با شدت و بی‌رحمی سرکوب شدند. ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، برای شرکت در مراسم خاکسپاری همتای ازبکستانی خود به آن کشور سفر کرد.