سفر سنگ ممنوع

سنگ‌ها هم سفر می‌کنند. سفری درونی و بیرونی. سفر درونی از اعماق زمین آغاز می‌شود. سنگ‌ها از دل سنگ‌ها و از اعماق زمین متولد می‌شوند. هویت پیدا می‌کنند. نام و گروه مشخصی پیدا می‌کنند. از سنگ‌آهن گرفته تا فولاد و مس و‌... و البته زیرگروه‌های دیگری که ما انسان‌ها نام گذاشته‌ایم از مگنتیت و هماتیت که نوعی سنگ‌آهن است گرفته تا سنگ‌های دیگری مثل سیلیس، منگنز، کرومیت و مرمریت. اما این پایان ماجرا نیست. مواد معدنی و فلزات یا به کارخانه‌های داخلی فرستاده می‌شوند و استخراج می‌شوند یا سفر دور و درازی به دیگر نقاط دنیا خواهند داشت. سفری به چین و ماچین یا به هر کارخانه دیگری در آن‌سوی کره زمین.
سنگ‌آهن از فراوان‌ترین عناصر فلزی زمین به شمار می‌رود. اکسید آهن پنج درصد پوسته زمین را تشکیل می‌دهد. سنگ‌آهن دو کانی معدنی رایج به نام‌های هماتیت و مگنتیت دارد که اولی 70 درصد و دومی 72 درصد آهن دارند. بزرگ‌ترین معادن سنگ‌آهن در آمریکا، برزیل، چین، استرالیا و هند قرار گرفته است. در حال حاضر موجودی ذخایر سنگ‌آهن جهان بالغ بر 800 میلیارد تن تخمین زده می‌شود که حاوی 230 میلیارد تن ‌آهن است اما تنها 160 میلیارد تن آن قابلیت بهره‌برداری دارد.

خام‌فروشی ممنوع
محمد‌رضا نعمت‌زاده، وزیر صنعت، معدن و تجارت، در نامه‌ای به معاون اول رئیس‌جمهوری خواستار اخذ عوارض از 24 قلم کالای صادراتی از جمله سنگ‌آهن شده است و در تازه‌ترین اظهارات خود بار دیگر بر جلوگیری از خام‌فروشی این ماده معدنی تاکید کرده است. در نامه نعمت‌زاده به جهانگیری برای صادرات سنگ‌آهن خام عوارض 30‌درصدی و برای سنگ‌آهن به هم فشرده‌شده عوارض 20‌درصدی پیشنهاد شده است. برای صادرات کنسانتره ‌آهن نیز عوارض 20‌درصدی پیشنهاد شده است. به گزارش ایسنا، نعمت‌زاده با اشاره به اینکه سنگ‌آهن خام‌ترین محصول معدنی است که طی سال قبل 22 میلیون تن از آن صادر شد، گفت: اجرای پروژه‌های پایین‌دستی در صنعت سنگ‌آهن مانند کنسانتره، گندله و فولاد با تاخیر مواجه شده و در چنین شرایطی ما اعلام کردیم که سنگ‌آهن را یا استخراج نکنند یا اینکه به صورت خام صادر نکنند. وی با اشاره به اینکه تلاش وزارت صنعت، معدن و تجارت تسریع در اجرای پروژه‌های کنسانتره و گندله‌سازی است، اظهار کرد: با اجرای این پروژه‌ها هدف جلوگیری از خام‌فروشی سنگ‌آهن محقق می‌شود. البته باید توجه داشت شورای اقتصاد هنوز درباره موضوع اخذ عوارض از صادرات سنگ‌آهن تصمیم‌گیری نکرده است و این اظهارات در حالی مطرح می‌شود که قرار بود از ابتدای سال جاری از صادرات سنگ‌آهن عوارض 10‌درصدی اخذ شود و طی سه سال این رقم به 20 درصد برسد. با این وجود تاکنون اخذ عوارض از صادرات سنگ‌آهن اجرایی نشده و در این بین زمزمه‌هایی نیز مبنی بر تعویق یک‌ساله این موضوع شنیده می‌شود. اگرچه جعفر سرقینی، معاون امور معادن و صنایع معدنی وزارت صنعت، معدن و تجارت این زمزمه‌ها را تکذیب کرده است. در مقابل شرکت‌های بخش خصوصی فعال در زمینه تولید سنگ‌آهن هشدار داده‌اند در شرایطی که قیمت جهانی سنگ‌آهن روز‌به‌روز در حال کاهش است، در صورت اخذ عوارض صادرات از سنگ‌آهن بسیاری از معادن کوچک فعال در زمینه تولید این ماده معدنی تعطیل خواهند شد. با این وجود سرقینی تاکید کرده اخذ عوارض از صادرات سنگ‌آهن حداکثر باعث کاهش پنج میلیون‌تنی صادرات این ماده معدنی خواهد شد و تغییر فاحشی در صادرات این محصول رخ نخواهد داد.
با توجه به دو نمودار صفحه مقابل که میزان صادرات سنگ‌آهن و واردات فولاد را نشان می‌دهد می‌توان به این نتیجه رسید که در صنعت ‌آهن و فولاد تمایل فعالان این حوزه بیشتر بر خام‌فروشی بوده است. به نحوی که روند صادرات سنگ‌آهن به سرعت و با شتاب در حال افزایش است و از طرف دیگر روند واردات فولاد نسبتاً ثابت بوده و در سال‌های پایانی با کاهش مواجه بوده است. در حالی که اگر نظم و برنامه‌ریزی مناسب در کنار برنامه جامعی در صنعت ‌آهن و فولاد وجود داشته باشد می‌توان با قاطعیت اعلام کرد ایران می‌تواند به کشوری تبدیل شود که نیاز به واردات فولاد نداشته باشد مشروط به اینکه کارخانجات حلقه میانی یعنی کنسانتره‌سازی، گندله‌سازی و فولاد به اندازه تولید سنگ‌آهن وجود داشته باشد.

سود هنگفت صادرات سنگ‌آهن
بر اساس جداول آماری گمرک سنگ‌آهن از نوع هماتیت دانه‌بندی با خلوص آهن کمتر از 40 درصد در سال 1392 به میزان 23 میلیون و 593 هزار تن و ارزش یک میلیارد و 505 میلیون دلار از کشور صادر شد و سنگ‌آهن در صدر کالاهای صادرات غیرنفتی قرار گرفت. صادرات این محصول نسبت به سال 1391 از نظر وزنی 21/26 و از نظر ارزشی 44/76 درصد افزایش یافت. همچنین بر اساس اظهارنظر دبیر کمیسیون تولید انجمن تولیدکنندگان و صادرکنندگان سنگ‌آهن سهم بخش خصوصی از کل صادرات سنگ‌آهن کشور به حدود 12 میلیون تن می‌رسد. با فرض هر دلار 2500 تومان می‌توان نتیجه گرفت سود صادرات سنگ‌آهن بخش خصوصی در سال قبل بین 300 تا 600 میلیارد تومان بوده است. البته حدود همین میزان سود برای بخش دولتی صادرات سنگ‌آهن رقم خورده است. این سود هنگفت در حالی به دست آمده که دولت قصد داشت از ابتدای سال جاری از صادرات سنگ‌آهن عوارض 10‌درصدی اخذ کند که این کار تاکنون به دلایل نامشخصی به تعویق افتاده است. فعالان بخش خصوصی سنگ‌آهن تاکید کرده‌اند در زمان رکود و افت بهای جهانی سنگ‌آهن بهتر است اخذ عوارض به تعویق افتد. در حال حاضر چین به‌عنوان بزرگ‌ترین خریدار سنگ‌آهن دنیا بنا به سیاست‌های جدید خود حجم خرید سنگ‌آهن از ایران را کاهش داده و همین موضوع سبب کاهش قیمت سنگ‌آهن صادراتی شده است. صادرکنندگان سنگ‌آهن معتقدند رقم واقعی افت صادرات را باید در آمارهای جدید دید.

فروش ۶۰‌دلاری سنگ‌آهن، واردات هزار‌دلاری فولاد
با یک حساب دو دو تا چهار تا می‌توان متوجه شد صادرات ماده خامی که هیچ ارزش افزوده‌ای ندارد ممکن است آیندگان را با مشکل کمبود منابع مواجه کند. از طرف دیگر در صادرات مواد خامی که خود واردکننده محصول نهایی آن هستیم باید مکانیسم خاصی وجود داشته باشد. به گزارش مای استیل، سید‌رضا شهرستانی، عضو انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران با بیان اینکه همه دنیا تلاش دارد میزان ارزش افزوده و اشتغال‌زایی خود را افزایش دهد، اظهار کرد: ما باید سعی کنیم اقتصاد مملکت تحرک پیدا کند و بتوانیم با تکنولوژی‌های جدید از خام‌فروشی جلوگیری کرده و موجبات توسعه و پیشرفت کشور را فراهم کنیم. در کشور ما یک عده‌ای اقدام به خام‌فروشی می‌کنند. در مملکت ما با وجود مقادیر عظیم سنگ‌آهن و سوخت و انرژی با کمال تاسف ۲۴ میلیون تن سنگ‌آهن به انضمام سوخت ارزان صادر می‌شود همچنین قبل از تحریم‌ها ۹ میلیون تن واردات فولاد داشتیم. با کمال تاسف سنگ‌آهن را زیر ۶۰ دلار می‌فروشیم و از طرف دیگر فولاد را از ۶۰۰ تا هزار دلار وارد می‌کنیم. برای این مقدار ۲۴ میلیون‌تنی از سنگ‌آهن می‌توان با برنامه‌ریزی ۳۰۰ هزار شغل مستقیم و چهار یا پنج برابر بیش از این شغل غیرمستقیم ایجاد کرد.

نگرانی صادرکنندگان از افزایش عوارض
ایجاد عوارض برای صادرات سنگ‌آهن یا حتی مخالفت مستقیم با صادرات آن برای بسیاری از فعالان بازارهای جهانی سنگ‌آهن ایجاد مشکل کرده است تا آنجا که عبدالرضا تحسینی، عضو کمیسیون معادن اتاق بازرگانی ایران به ایسنا می‌گوید: «در بودجه سال 1393 یک افزایش 30‌درصدی برای عوارض صادرات برخی از اقلام سنگ‌آهن و مشتقات آن در نظر گرفته شده که این موضوع با اعتراض شدید از سوی صادرکنندگان این کالاها مواجه شد. اعتراض صادرکنندگان سنگ‌آهن برای افزایش عوارض صادراتی آن باعث شد فعلاً این افزایش 30‌درصدی متوقف شده و اعمال نشود. هزینه‌های تولیدی سنگ‌آهن و مشتقات آن افزایش یافته است و افزایش 30‌درصدی عوارض دیگر تولید و صادرات و هر گونه فعالیت در حوزه سنگ‌آهن مقرون به صرفه نیست.» در حال حاضر عوارض صادراتی سنگ‌آهن صفر است. سایت گمرک ایران به تازگی آمار صادرات سنگ‌آهن را اعلام کرد. در این گزارش نرخ صادرات هر کیلو سنگ‌آهن 1/0 دلار عنوان شده است.

اعتراض سنگی
با واگذاری 5/28‌درصدی سهام سنگ‌آهن مرکزی (بافق) کارگران این شرکت اعتراض کرده و دست از کار کشیده‌اند به نحوی که هر روز اعتصاب ضرری معادل 5/2 میلیارد تومان برای این شرکت خواهد داشت. علیرضا یاراحمدی در گفت‌وگو با ایسنا، با اشاره به اعتصاب حدود چهار هزار نفر از کارگران شرکت سنگ‌آهن مرکزی ایران از حدود 15 روز پیش و با تاکید بر ضرورت لغو واگذاری سهام سنگ‌آهن مرکزی عنوان کرد: «متاسفانه در هفته اخیر مسوولان دولتی به کارگران سنگ‌آهن مرکزی سر نزده‌اند و اعتراض کارگران آنها نیز با بایکوت خبری مواجه شده است.» او با اشاره به اینکه معدن سنگ‌آهن مرکزی ایران جزو انفال بوده و نباید واگذار شود، گفت: «معادن جزو انفال هستند و دولت حق واگذاری آنها را ندارد. خصوصی‌سازی معادن با روح اصل 45 قانون اساسی مغایرت دارد. در کشور ما مدام گفته می‌شود اصل 44. باید پرسید که پس جایگاه اصل 45 کجاست؟ متاسفانه در قانون معادن هم هیچ اسمی از انفال برده نشده و نگهبانی هم برای نظارت و کنترل انفال بودن معادن وجود ندارد.» پیش از این اسحاق جهانگیری معاون اول رئیس‌جمهور تاکید کرده بود این واگذاری با نظر مقامات استانی باشد اما تاکنون این اتفاق رخ نداده است. از طرف دیگر رئیس سازمان خصوصی‌سازی اعتراضات مردم بافق به این واگذاری را جو‌سازی تعبیر کرده بود. معترضان به واگذاری سنگ‌آهن بافق به دنبال ضمانتی برای امنیت شغلی و ارتقای سطح استخدامی کارکنان و پرسنل هستند. در این خصوص محمد عباسی سخنگوی شورای شهر بافق به ایسنا می‌گوید: «همچنین شرکت سنگ‌آهن ملزم است از محل سود نسبت به تکمیل طرح‌های گندله پنج میلیون‌تنی سه چاهون، فولاد کوره بلند (کسری)، فولاد بافق، فولاد اسفنجی، راه‌اندازی کامل آگلومراسیون و ایجاد کارخانه فرآوری سه چاهون اقدام کند.» صرف مخالفت با صادرات سنگ‌آهن به یکباره نمی‌تواند مشکلات بخش آهن و فولاد کشور را حل کند چرا که به نظر می‌رسد باید حلقه‌های پس از تولید و استخراج سنگ‌آهن برای تبدیل آن به آهن و فولاد در کشور وجود داشته باشد. این روزها تلاطم فراوانی در بازار سنگ‌آهن وجود دارد. از طرفی صادرات آن ممنوع شده، از طرف دیگر صادرکنندگان با کاهش قیمت جهانی آن مواجه هستند و در نهایت واگذاری سنگ‌آهن مرکزی باعث شده بازار این محصول معدنی در دست‌انداز حاشیه باشد. در این میان نباید اعتراض بازار آهن‌فروشان تهران به مالیات بر ارزش افزوده را نیز فراموش کرد.