پلی به سوی آینده

برای یک رسانه نوشتاری هیچ پاداشی شیرین‌تر از آن نیست که خوانندگانش چشم به راه دریافت آن باشند و پس از مطالعه آن، خود را آگاه‌تر و دانا‌تر از پیش احساس کنند. این همان ارتباطی است که بین نگارنده این یادداشت و «تجارت فردا» به وجود آمده و تردیدی نیست که شمار زیادی از خوانندگان این هفته‌نامه به او شباهت دارند. «تجارت فردا»، که این هفته انتشار صدمین شماره آن را جشن می‌گیریم، نماد شکوفایی روزنامه‌نگاری اقتصادی در ایران است. دو مفهوم کلیدی به کار رفته در عنوان نشریه - «تجارت» و «فردا»- نه‌تنها برنامه و هدف‌های آن را به نمایش می‌گذارند، بلکه استفاده از آنها نشانه تحول بزرگی است که جامعه ایرانی طی این چند دهه از سر گذرانده است. مفهوم «تجارت»، همچون مفاهیم نزدیک به آن چون «بازار» و «کسب و کار»، در فرهنگ عمدتاً شاعرانه و عارفانه ما جایگاه چندان فاخری ندارد. گویا آدم تاجرمسلک، حسابگر است و در بند منافع خویش و چون حرفه او بر مدار حرص می‌چرخد، به ناچار با شماری از فضیلت‌های سنتی جامعه ایرانی از جمله قناعت بیگانه است. برای پی بردن به نادرست بودن این برداشت، می‌بایست زمان بگذرد و نسل تازه‌ای از فرهیختگان ایرانی، با نگاهی تازه به آن سوی مرزهایشان، درک کنند که تجارت نه‌تنها در توسعه اقتصادی، بلکه در بالندگی سیاسی و اجتماعی پیشرفته‌ترین کشورهای جهان نقش لوکوموتیو را ایفا کرده است. ما سر‌انجام به درست بودن این گفته معروف منتسکیو در کتاب روح‌القوانین پی بردیم که: تجارت پیش‌داوری‌های ویرانگر را شفا می‌بخشد و هر جایی که تجارت وجود داشته باشد، آداب و رفتار ملایم می‌شوند. جریان‌های چپ و به ویژه کمونیست‌ها طی دورانی طولانی این فکر را جا انداختند که جنگ‌ها (از جمله دو جنگ جهانی) زاییده حرص پایان‌ناپذیر بازرگانان و سرمایه‌داران است. این واقعیت نادیده گرفته شد که تاجر برای گسترش کسب و کار خویش نیازمند فضایی آرام است و اصولاً نفعی ندارد که جنگ و ویرانی به راه بیندازد، جز سازندگان و فروشندگان اسلحه که برخلاف تصور رایج، سهمی بسیار ناچیز در بازرگانی بین‌المللی دارند. کوتاه سخن آنکه تراژدی‌های هولناک به ویژه در دوران معاصر از ذهن ایدئولوگ‌ها و روشنفکران سرچشمه گرفته نه از کسب و کار و تجارت. مفهوم «فردا» نیز، که در عنوان این هفته‌نامه به کار رفته، بر آینده‌پژوهی تاکید دارد، آن هم در کشوری که به نظر می‌رسد خیره شدن به گذشته را بر نگاه کردن به آینده ترجیح می‌دهد. آینده‌پژوهی تنها به منظور پاسخگویی به کنجکاوی انسان‌ها یا انجام بررسی‌های علمی صرفاً انتزاعی و دور از عرصه‌های عملی انجام نمی‌گیرد. سیر تحولات در جامعه انسانی چنان شتابی به خود گرفته که دیگر نمی‌توان به برنامه‌ریزی‌های کوتاه‌مدت و میان‌مدت اکتفا کرد. هدف دیدن آینده‌های دور‌تر است، چونان اتومبیلی که هر چه سرعتش بیشتر بشود، باید از چراغ‌های نیرومندتری برای افزایش قدرت دید راننده در شب استفاده کند. در دنیای قرن بیست و یکم، تجارت می‌تواند به ابزاری نیرومند در گسترش فرهنگ آینده‌نگری در ایران بدل شود. افزایش صادرات غیر‌نفتی، که به معنای فتح بازارهای خارجی است، به برنامه‌ریزی‌های دراز‌مدت نیاز دارد و جز با تربیت زنان و مردانی که بتوانند گرایش‌های محتمل «فردا» را تشخیص دهند، امکان‌پذیر نیست. با این دیدگاه، «تجارت فردا» هر هفته خوانندگانش را در جریان آخرین تحولات اقتصادی ایران و جهان قرار می‌دهد و همزمان، پلی را به سوی آینده در برابرشان می‌گشاید. آنچه را، که پس از خواندن 99 شماره «تجارت فردا» در دو سال گذشته بیشتر می‌پسندم، فضای گسترده‌ای است که این نشریه توانسته است برای بحث و تبادل نظر به وجود آورد. شمار زیادی از بازیگران عرصه سیاستگذاری اقتصادی، از جمله شخصیت‌های پیش از انقلاب اسلامی، از تجربیات خود سخن می‌گویند. فعالان اقتصادی، نمایندگان محافل کارشناسی و نیز دانشگاهیان، در این تبادل نظر بزرگ شرکت دارند. در فضایی که «تجارت فردا» برای گفت‌وگو فراهم آورده، نسل‌های جوان و سالخورده، نظریه‌پردازان و فعالان اقتصادی، شخصیت‌های اقتصادی امروز و دیروز شرکت دارند. این هفته‌نامه، همانند همه رسانه‌ها، طبعاً مشی فکری خود را دارد که هوادار اقتصاد آزاد است. با این حال منتقدان این جهت‌گیری نیز از دستیابی به صفحات روزنامه محروم نشده‌اند. دوستدار «تجارت فردا» طبعاً نمی‌تواند انتقادهای خود را نسبت به آن فراموش کند. از لحاظ صوری، بعضی از مصاحبه‌ها بسیار طولانی‌اند و گفته‌های تکراری به اعتبار آنها ضربه می‌زنند. روزنامه‌نگاران «تجارت فردا»، با کار تحریری خود، می‌توانند این‌گونه مصاحبه‌ها را کوتاه‌تر، منسجم‌تر و خواندنی‌تر کنند. از طرف دیگر شاید با کم کردن شمار پرونده‌های مورد بررسی در هر شماره، بتوان بر عمق و غنای آنها افزود. «تجارت فردا» یک موفقیت بزرگ در تاریخ معاصر روزنامه‌نگاری کشور است و در طول زندگی کوتاه خویش حجم بسیار بزرگی از داده‌ها و تحلیل‌ها و اندیشه‌ها را در اختیار «جامعه اقتصادی ایران» و نیز پژوهندگان و دانشجویان کشور قرار داده است.

جای خوشبختی است که «تجارت فردا»، همانند بسیاری از همتایان خود به ویژه در اروپا و آمریکا، در کنار انجام رسالت خود در عرصه اقتصادی، صفحاتی را نیز به عرصه‌های غیر‌اقتصادی از جمله فرهنگ و هنر اختصاص می‌دهد. سنگین‌تر شدن وزنه تحلیل‌های «ژئوپولتیک»، به ویژه درباره مناطق پیرامون کشور، به خوانندگان امکان خواهد داد با نقش روابط بین‌المللی در محاسبات اقتصادی بیشتر آشنا شوند.