علی‌بابا و رابین‌هود پایه‌های ادبیات جهان

بازنویسی و بازآفرینی قصه‌های کهن جهان برای کودکان اتفاق تازه‌ای نیست، پیوند دادن دنیای ادبیات کودک با ریشه‌های کهن افسانه‌ها و قصه‌های قدیمی یکی از راهکارهای اصلی علاقه‌مند کردن کودکان به ادبیات است. یکی از مشهورترین داستان‌پردازها در این زمینه تونی بردمن است، بردمن می‌گوید: «ادبیات داشته‌هایش را مدیون همان قصه‌های قدیمی است.» مجموعه 10‌جلدی قصه‌های پرماجرا با تصویرگری‌های تونی راس یکی از پرفروش‌ترین و محبوب‌ترین این بازنویسی‌هاست.

رابین‌هود و تیر نقره‌ای
چرا این قصه‌ها چنین کششی دارند؟ پیش از هر چیز خود رابین دلیل این جذابیت است. او یک قهرمان است که با ظالمان می‌جنگد و از حقوق مظلومان و فقرا دفاع می‌کند. در برخی روایت‌ها، خود رابین هم ساکسونی زجردیده است، در برخی دیگر، اشراف‌زاده‌ای جوان که از بی‌عدالتی‌های اشراف به ستوه آمده است. به هر حال چه او فقیر بوده و چه ثروتمند، می‌دانیم که آدم خوب قصه بوده و نورمن‌های شرور، آدم‌های بد ماجرا.


گالیور در لی‌لی‌پوت
ماجرای گالیور همیشه محبوب و پرطرفدار بوده است. انتشار این قصه هرگز از سال 1726 (اولین‌باری که منتشر شد) به این طرف متوقف نشده است. بی‌شمار فیلم هم از روی این قصه ساخته شده است. به زبان‌های مختلفی ترجمه شده و تماشاگران بسیاری نمایشی بر اساس آنها را روی صحنه دیده‌اند. نویسنده داستان گالیور، جاناتان سوئیفت، این قصه را برای بچه‌ها ننوشته است. او در سال 1667 متولد شد و در سال 1745 دیده بر جهان فرو بست. جاناتان در روزگاری زندگی می‌کرد که انگلستان و ایرلند شاهد تحولات بزرگی بودند. او سال‌ها کتابت و دبیری می‌کرد و سالیانی هم کشیش کلیسای سنت پاتریک در دوبلین بود. هرچند گالیور به جاهای مختلفی سفر می‌کند و مردم گوناگونی را می‌بیند و از گفته‌ها و رفتارشان چیزهای زیادی می‌آموزد ولی سرانجام به این نتیجه می‌رسد که کوچکی یا بزرگیِ قد و اندازه آدم‌ها مهم نیست؛ همه‌جور موجودی همه‌جا پیدا می‌شود. رفتار بعضی‌ها دوستانه است ولی بیشترشان با هم بد تا می‌کنند و گالیور دنبال این است که بفهمد چرا؟


علاءالدین و غول افسانه‌ای
قصه علاءالدین نخستین بار در کتاب هزار و یک شب، مجموعه بزرگی از قصه‌های عامیانه ایرانی، عربی و هندی روایت شد. قصه‌های زیادی از جمله علی‌بابا و سفرهای دریایی سندباد در مجموعه هزار و یک شب آمده است. هرچند اصل این قصه‌ها به قرون وسطی و بغداد و قاهره آن زمان برمی‌گردد ولی در قرن‌های 18 و 19 میلادی به فرانسوی و انگلیسی ترجمه و به قصه‌هایی محبوب در سرتاسر دنیا تبدیل شدند. علاءالدین خیلی زود به شهرت رسید؛ به خصوص بین بچه‌ها. از آن روایت‌های مختلفی وجود دارد و نسخه‌های زیادی در قالب کتاب تصویری، فیلم و سریال، انیمیشن و ... از روی آن تهیه شده است. در انگلستان هنوز از آن در پانتومیم استفاده می‌شود؛ نمایشی موزیکال مخصوص کریسمس برای سرگرم کردن خانواده‌ها.


دیوید و نره‌غول
قصه دیوید و نره‌غول بسیار قدیمی است. برخی پژوهشگران معتقدند اتفاقات این قصه، سه هزار سال پیش رخ داده است. دیوید هم مثل رابین‌هود در نبرد با داروغه ناتینگهام، یا علاءالدین در جنگ نابرابرش با نیروهای جادویی، آدمی ضعیف است. دشمن شرور و رذل بسیار قدرتمند و مسلح است. علاءالدین مثل رابین با یاری هوش و خردش بر دشمن پیروز می‌شود ولی دیوید و رابین علاوه بر خرد، برتری دیگری هم دارند: شجاعت و ازجان‌گذشتگی.


رابینسون کروزوئه، کشتی‌شکسته
رابینسون کروزوئه کتاب بسیار مشهوری است که به زبان‌های بسیاری ترجمه شده و با اقتباس از آن، بازی، فیلم و برنامه‌های تلویزیونی بسیاری ساخته‌اند. حتی فیلمی به اسم رابینسون کروزوئه در فضا ساخته شده است. ولی چه چیزی در داستان تنهایی و انزوای یک مرد در جزیره‌ای دور افتاده هست که این‌قدر برای مردم جذابیت دارد؟ نویسنده اثر، دنیل دفو که در سال 1660 در لندن به دنیا آمد، زندگی پرهیجان و پرماجرایی داشت. او در دوره‌های مختلف زندگی‌اش، سرباز، تاجر، ملوان و حتی جاسوس بود. هرچند بیشتر عمرش را به نوشتن گذراند. او بیش از500 کتاب در زمینه‌های سیاست، سفر، جرم و جنایت نوشته است.


بیوولف قهرمان
هیچ‌کس نمی‌داند که قصه بیوولف را یک نفر خلق کرده یا کار چند نسل بوده است. از تاریخ دقیق نخستین روایت، شواهدی در دست نیست؛ برخی معتقدند پیشینه این افسانه به قرن هشتم پیش از میلاد برمی‌گردد و برخی هزار سال پیش از میلاد را تاریخ اصلی خلق این قصه می‌دانند. هرچه هست ما در این دوران به نسخه کامل این افسانه دسترسی نداریم چراکه یگانه نسخه دست‌نویس آن در قرن شانزدهم در آتش سوخته است.


ویلیام تل و سیب آزادی
مانند بسیاری از شخصیت‌های افسانه‌ای کسی نمی‌داند که ویلیام تل هم آیا واقعاً وجود داشته است یا ساخته ذهن آدم‌هاست. اسم او نخستین بار در قرن چهاردهم که مردم سوئیس برای رهایی از سلطه اتریش، با امپراتور ستمگر آن می‌جنگیدند، بر سر زبان‌ها افتاد. قصه‌های آن نبرد خیلی زود محبوبیت پیدا کرد و تا به امروز طی قرن‌ها، بارها و بارها در کتاب‌ها، تلویزیون، سینما و حتی اپرا بازگو شده است.
ویلیام تل شباهت زیادی به رابین‌هود انگلیسی دارد؛ تل مرد خوب و تیرانداز ماهری است و سرانجام رهبری مبارزه علیه حاکمی ستمگر را بر عهده می‌گیرد.اینجاست که یک عنصر مشترک دیگر در تمام قصه‌های عامیانه ظاهر می‌شود: وفاداری.


آرتور و شمشیر پادشاه
افسانه شاه آرتور در تمام دنیا شناخته شده است و کتاب‌ها، بازی‌ها و فیلم‌های بی‌شماری بر اساس آن ساخته شده است. ولی آیا او واقعاً وجود داشته است؟ برخی تاریخ‌نویسان بر این باورند که او در سده پنجم میلادی حاکم سلتیک بوده و بعد از آنکه رومی‌ها لندن را به حال خود رها کردند و رفتند، با ساکسون‌های مهاجم جنگیده است. قصه‌هایی که از او نقل می‌شود در بسیاری از کتاب‌های قرون وسطی آمده است از جمله در کتاب تاریخ پادشاهی بریتانیا که فردی به نام جفری از مانموث در قرن دوازدهم نوشته است.


جیسون و سفر به انتهای جهان
قصه جیسون و سفر او به انتهای جهان برای یافتن پشم زرین شیفتگان بسیاری دارد. به‌سادگی می‌توان دلیل این جذابیت را در قصه دید؛ ماجراهای فراوان از جمله سفر به سرزمین‌های ناشناخته و اسرارآمیز، مواجهه با هیولاها و موجودات وحشتناک و سرانجام رسیدن به گنجی ارزشمند. این جیسون است که در دل این قصه خودنمایی می‌کند؛ البته بهتر است بگوییم جیسون با تلاش، این موقعیت برتر را برای خودش دست و پا می‌کند.


علی‌بابا و گنج پنهان
قصه علی‌بابا و چهل دزد بغداد یکی از قصه‌های مجموعه عربی، ایرانی، هندی هزار و یک‌شب است که قصه‌های دیگری چون علاءالدین، سفرهای دریایی سندباد دریانورد را هم در خود دارد. هرچند اصل کتاب در قرون وسطی در بغداد و قاهره شکل گرفته و تالیف شده است ولی در قرن 18و 19 میلادی بود که با ترجمه این قصه‌ها از زبان عربی به زبان‌های انگلیسی، فرانسه و دیگر زبان‌ها، هزار و یک‌شب در جهان نامی شد. چه قصه‌ای جذاب‌تر از ماجرای چوب‌بر فقیری است که در غاری مخفی گنج پیدا می‌کند. قصه علی‌بابا تمام ویژگی‌هایی را که مجموعه هزار و یک‌شب را خواندنی کرده، یکجا دارد؛ طرحی جذاب و نوآورانه، جادو، چندین شخصیت جذاب، کشمکش دلهره‌آور، غافلگیری و طنز. از سوی دیگر قصه‌ای خشن نیز به نظر می‌آید ولی در زمان روایت این قصه‌ها، چنین سطحی از خشونت خیلی طبیعی و عادی بوده و معمولاً شخصیت منفی بیش از همه عذاب می‌کشیده است.