تاریخ انتشار:
آیا پرداخت نقدی یارانه‌ها به بهترین شکل ممکن انجام شده است؟
یارانه به زنان یا از آن مردان
طی سال گذشته دولت با پرداخت نقدی یارانه‌ها به سرپرستان خانوارها کوشید تا با بهینه‌سازی نظام پرداخت یارانه کشور بودجه اختصاص داده‌شده به یارانه‌ها را وارد چرخه زندگی روزمره اقتصادی کند
علی دادپی / استاد دانشگاه کلایتون و نویسنده نشریه
افزایش هزینه‌ها و فعالیت اقتصادی
زمانی که دولت‌ها بودجه پروژه‌های عمومی را تخصیص می‌دهند و یا با استفاده از درآمدهای عمومی تصمیم به اجرای برنامه‌ای می‌گیرند، همیشه این سوال مطرح است که این هزینه تا چه اندازه باعث افزایش فعالیت‌های اقتصادی در جامعه می‌شود. چرا که پولی را که دولت هزینه می‌کند به صورت درآمد توسط نیروی کار و پیمانکاران جذب می‌شود و آنها این درآمد را برای تامین مایحتاج زندگی‌شان هزینه می‌کنند. این هزینه مجدداً به صورت درآمد توسط قشر دیگری جذب می‌شود و آنها آن را مجدداً هزینه می‌کنند. در هر مرحله افراد بخشی از درآمدشان را پس‌انداز می‌کنند و آن را از این چرخه خارج می‌کنند و بعد از چندین مرحله تکرار دیگر چیزی برای هزینه کردن باقی نمی‌ماند. اما هزینه کردن بودجه اولیه باعث شده است تا تولید داخلی در جامعه چندین برابر افزایش داشته باشد. این اثری است که به آن multiplier effect یا اثر ضریبی می‌گوییم و باعث چند برابر شدن اثر و فواید اقتصادی پروژه‌های دولتی می‌شود. از این منظر بخش‌هایی مانند آموزش و بهداشت عمومی و پروژه‌های راهسازی و زیرساختارسازی تنها به عنوان بخشی از فرآیند توسعه یا خدمات عمومی برای اقتصاد مهم نیستند بلکه مشاغل و درآمدهایی که به واسطه آنها در جامعه ایجاد می‌شوند مهم تلقی می‌شوند.
سیاستگذاری اقتصادی در نگاه هزینه‌ای
اگر با این نگاه به سراغ سیاستگذاری اقتصادی برویم و اولویت‌ها را بر اساس اندازه ضریب اقتصادی پروژه‌ها تعریف کنیم پروژه‌هایی باید در اولویت باشند که هزینه آنها با ضریب بالاتری به جامعه بازگردانده می‌شود. واقعیت ساده است و در عین حال از نظر اقتصادی جالب توجه. اگر90درصد هزینه یک پروژه به صورت درآمد جذب و مجدداً هزینه شود و این زنجیره ادامه پیدا کند حجم تولید در جامعه10برابر هزینه اولیه افزایش پیدا می‌کند. اما اگر تنها 75 درصد هزینه یک پروژه به صورت درآمد جذب و مجدداً هزینه شود این افزایش تنها چهار برابر هزینه اولیه خواهد بود.
یک سوال پیش روی یارانه نقدی
حالا فرض کنیم امروز می‌خواهیم یارانه‌ها را به طور نقدی پرداخت کنیم، چه کسانی بهترین دریافت‌کنندگان این نقدینگی خواهند بود و بیشترین اثر اقتصادی را در جامعه ایجاد خواهند کرد؟
زنان و یارانه
واقعیت این است که امروزه دولت‌های بسیار و بیشتری و به دلایلی کاملاً اقتصادی بر روی زنان سرمایه‌گذاری خواهند کرد. تحقیقات نشان می‌دهد زنان درآمد اقتصادی خود را با گروه بزرگ‌تری در جامعه تقسیم می‌کنند و ضریب اقتصادی بسیار بالایی دارند. زنان90درصد درآمد خود را برای خانواده‌هایشان هزینه می‌کنند و از مردان هزینه بیشتری را صرف خوراک، پوشاک، آموزش و پرورش و بهداشت فرزندان‌شان می‌کنند. در کشورهای در حال توسعه 43 درصد مواد غذایی را زنان تولید می‌کنند. واقعیتی که کمتر کسی درباره آن صحبت می‌کند این است که مزارع کشورهای در حال توسعه به طور متوسط 10 درصد بیشتر محصول می‌دهند، وقتی توسط زارعان زن اداره می‌شوند. سازمان جهانی مواد غذایی و کشاورزی (فائو) تخمین می‌زند زنان می‌توانند تولید جهانی محصولات کشاورزی را20تا30درصد افزایش دهند که باعث کاهش 12تا 17درصد گرسنگی در جهان خواهد شد. وقتی در جامعه 10درصد دختران بیشتر به مدرسه می‌روند تولید ناخالص داخلی آن کشور به طور متوسط سه درصد افزایش می‌یابد. البته هر کس می‌تواند استدلال کند که این آمارها میزان متوسط است و این ضرایب و نسبت‌ها تابع شرایط خاص است با این حال در این شکی نیست که اگر رشد اقتصادی می‌خواهید دختران باید به مدرسه بروند و زنان باید در این فرآیند نقش فعال‌تری داشته باشند.
شاید جالب باشد بدانیم که در کشورهای توسعه‌یافته مانند ایالات متحده آمریکا بنگاه‌های زنان کارآفرین رشدی دو برابر نرخ رشد ملی دارند و این به معنای برابری زنان با مردان در دسترسی به تسهیلات بانکی در این جوامع نیست. یک زن کارآفرین آمریکایی به طور متوسط تنها 64 درصد سرمایه‌ای را که یک مرد آمریکایی در اختیار دارد برای شروع بنگاه اقتصادی‌اش در اختیار دارد. به‌رغم تبعیض‌های موجود در همه جوامع زنان همواره اثبات کرده‌اند که می‌توانند پیشگامان توسعه باشند.
فعالیت اقتصادی زنان در ایران
در ایران زنان بارها ثابت کرده‌اند که شرکای ثابت‌قدم برنامه‌های توسعه هستند. دو برنامه بسیار موفق توسعه اقتصادی ایران، کشور ما را در بحث توسعه الگوی کشورهای خاورمیانه کرده است: کنترل رشد جمعیت و گسترش سوادآموزی و شبکه دانشگاه‌های کشور هر دو با استقبال وسیع زنان کشور مواجه شدند و به واسطه مشارکت آنها بی‌اندازه موفق بودند. ایران تنها کشور خاورمیانه و آسیای جنوبی است که در یک بازه 10ساله بیش از 60 درصد فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌هایش را دختران و زنان تحصیل‌کرده تشکیل می‌دهند. آیا این زنان پویا و کوشا نمی‌توانند با اختصاص بهینه یارانه نقدی دریافتی خانواده‌ها آن را به موتور توسعه اقتصادی کشور تبدیل کنند؟ پاسخ مثبت است. تقریباً تمام نظام‌های بانکی مبتنی بر خرده‌وام (micro financing) به واسطه مشارکت زنان موفق بوده‌اند. توانایی زنان در تبدیل مبالغ ناچیز نقدینگی به سرمایه‌های مولد در بنگلادش، فیلیپین، آمریکای جنوبی و آفریقا به اثبات رسیده است. در نتیجه فعالیت‌های این زنان فقر در روستاها و جوامع محل زندگی‌شان کاهش پیدا کرده است. پرداخت یارانه به زنان کشور می‌تواند گام بزرگی در افزایش اثر اقتصادی آنها و بهینه‌سازی نظام یارانه‌های کشور باشد. در شکل فعلی یارانه‌ها مصرف می‌شوند و بعد از چند سیکل از اقتصاد کشور خارج می‌شوند، اما تبدیل آنها به سرمایه با استفاده از تجربیات micro financing در کشورهای در حال توسعه می‌تواند مرحله جدیدی را در روند توسعه کشور آغاز کند و مفهوم اقتصادی پرداخت یارانه‌ها را دگرگون سازد.
دیدگاه تان را بنویسید