حاشیه‌ای کوچک بر متنی بلندبالا

در آستانه لغو تحریم‌های اقتصادی و درست در زمانی که انتظار می‌رفت درهای جدیدی برای حضور شرکت‌های خارجی و سرمایه‌گذاران خارجی باز شود، قانون شدن مصوبه جدید کنگره آمریکا چالش جدیدی در روابط آمریکا و اتحادیه اروپا با ایران ایجاد کرده است. بر اساس این قانون شهروندان 38 کشور «دوست آمریکا» (کشورهایی همچون ژاپن، کره جنوبی، استرالیا و کشورهای اروپایی) که مطابق قوانین این کشور قبل از این بدون اخذ روادید تا سقف 90 روز می‌توانستند وارد خاک آمریکا شوند، در صورتی که از سال 2011 تاکنون به ایران، سوریه، عراق یا سودان سفر کرده باشند، باید مورد بررسی مجدد برای دریافت ویزا قرار گیرند. البته این قانون شامل افرادی که از این پس به ایران سفر کنند نیز خواهد شد. این قانون بخشی از قانون بودجه آمریکاست که پرزیدنت اوباما روز جمعه ۱۸ دسامبر آن را امضا کرد. گفتنی است بخشی از این قانون ممنوعیت صدور نفت از آمریکا را که ۴۰ سال پیش پرزیدنت جرالد فورد امضا کرده بود ملغی کرد.

به نظر می‌رسد افرادی با این قانون از همان زمان تصویب در کنگره مخالف بوده و بسیاری از اروپایی‌ها هم مخالفت خود را ابراز کرده‌اند و ممکن است مقابله به مثل کنند و شهروندان آمریکایی را موظف به کسب ویزا کنند. از سوی دیگر معلوم نیست قانون به چه صورتی اجرا شود. آن‌طور که رسانه‌ها خبر داده‌اند، آقای جان کری وزیر خارجه آمریکا در نامه‌ای به آقای ظریف وزیر خارجه ایران گفته که قانون به شکلی اجرا خواهد شد که به منافع اقتصادی ایران لطمه نزند. البته گفته آقای کری کمی مبهم است. ممکن است کار به شکایت به دادگاه بکشد و در آن صورت دیوان عالی کشور آمریکا باید نظر دهد. ولی به طور کلی می‌توان مطمئن بود که این قانون اثر منفی روی سرمایه‌گذاری و تجارت با ایران خواهد داشت. چون شرکت‌های بزرگ کارمندانی از کشورهای گوناگون دارند برخی از آنها ممکن است ایرانیان مهاجر باشند و این قانون دردسری برای آنها خواهد بود.
درست مانند آنکه به کسی انگ بزنند که تو آدم مشکوکی هستی و در نتیجه ممکن است برخی شرکت‌ها از خیر ماجرا بگذرند. البته میزان این تاثیر را نمی‌توان برآورد کرد چون طرز اجرای قانون و شمول آن هنوز مشخص نیست و همین‌طور واکنش اروپا نیز روشن نبوده است. اما این قانون بر کدام دسته از فعالیت‌ها بیشتر اثر خواهد کرد؟ باید گفت زیان این قانون برای رشته‌هایی که بهره‌وری و امکان درآمد بالا دارند کم است. برای مثال صنایع نفت و گاز و همین‌طور هواپیما و حمل و نقل هوایی کمتر آسیب خواهند دید. اما فعالیت‌هایی که کمتر بازده دارند مانند اتومبیل و غیره ممکن است مورد بی‌لطفی سرمایه‌گذاران واقع شوند. در اینجا باید بگوییم که این قانون به سرمایه‌گذاران و شرکت‌های آمریکایی نیز زیان می‌رساند چون برای کارمندان و نمایندگان غیرآمریکایی مشکل ویزا درست می‌کند و اگر اروپا مقابله به مثل کند برای کارمندان آمریکایی آنها نیز مشکل پیش خواهد آمد.

با این حال بسیاری از جمله مقامات وزارت خارجه ایران معتقدند این اقدام برخلاف ماده 29 برجام خواهد بود. این درست است که این قانون بر رابطه بازرگانی و اقتصادی با ایران تاثیر می‌گذارد ولی هدف این قانون حفظ امنیت است. و طرفداران این قانون می‌توانند ادعا کنند که هر اقدام امنیتی تبعات اقتصادی دارد. با این دلیل نمی‌توان سلامت شهروندان را به خطر انداخت. اما اینکه مفاد این قانون در مخالفت با برجام است این امری است که دیوان کشور آمریکا یا دادگاه بین‌المللی باید آن را اعلام کند.

ممکن است سوال شود که چرا کنگره آمریکا چنین محدودیت‌هایی را برای کشورهای دیگر منطقه -همچون عربستان و پاکستان- که مبداء بسیاری از تروریست‌های شناخته‌شده هستند، اعمال نکرده است؟ چراکه برخی ثروتمندان عربستان پول‌های کلانی برای عملیات تروریستی از جمله برای حمله ۱۱ سپتامبر به نیویورک و برای داعش فرستاده‌اند. از سوی دیگر پولداران و دولت عربستان تامین‌کننده مخارج مدرسه‌هایی هستند که خشونت را ترویج می‌کنند. اما نباید فراموش کرد که در امور سیاسی و حتی نظامی دولت عربستان خود را هم‌پیمان آمریکا نشان داده است. به یاد آوریم که در جنگ آزادسازی کویت از چنگ صدام حسین جنایتکار، عربستان تامین‌کننده بخش قابل توجهی از مخارج بود.

در حال حاضر بهترین کار برای ایران آن است که با آمریکا و غرب در دوستی را باز کند و روابط حسنه داشته باشد. اکنون خاورمیانه در آتش می‌سوزد و هر روز خبر مرگ و نابودی شمار زیادی را می‌خوانیم. این آتش می‌تواند به مرزهای ایران برسد. بهتر آن است که ایران اختلاف‌های خود را با همسایگان، آمریکا و غرب حل کند و صلح و آرامش به منطقه باز گردد.

اکنون برجام تصویب شده، پرونده پی‌ام‌دی ایران بسته شده و به‌زودی تحریم‌ها برداشته خواهند شد. این قانون (بگذریم که شدت و وسعت اجرای آن هم معلوم نیست) تنها جنبه زیرنویسی در یک متن بلندبالا خواهد بود. پس به صلاح ایران نیست که این مساله را بزرگ کند. بهترین راه برای ایران این است که در راهی که قدم گذاشته پیش رود و روابط خود را با غرب و آمریکا بهبود ببخشد. همین‌طور روابط خود را با بازیگران مهم منطقه از حالت فعلی تقابل و جنگ پنهانی بیرون آورد. در مورد این قانون ایران می‌تواند نقش مظلوم را بازی کند و به اروپایی‌ها بگوید این شما هستید که هدف این قانون هستید. ما هم حاضریم برای امنیت آمریکا و اروپا کمک کنیم، شما از آمریکا بخواهید که این قانون تبعیضی را کنار بگذارد یا در عمل کمتر آن را اجرا کند.

در واقع طرف این تصمیم کنگره آمریکا، اروپاست نه ایران. از ۳۸ کشوری که اتباع آنها می‌توانند بدون ویزا برای مدتی به آمریکا سفر کنند ۲۷ کشور در اروپا قرار دارند. اروپا می‌تواند از یک‌سو مقابله به ‌مثل کند و از اتباع آمریکایی که به این چهار کشور سفر کرده‌اند ویزا بخواهد یا آنکه از آمریکا به دادگاه بین‌المللی شکایت کند. در اقدام نخست هر دو طرف از نظر اقتصادی زیان خواهند کرد. دادگاه بین‌المللی و حتی دیوان کشور آمریکا هم ممکن است وقت زیادی بگیرند و آخر کار هم حکمی دوپهلو بدهند. راهکار این مشکل مذاکره است و رسیدن به توافقی که هر دو طرف قبول کنند از نظر امنیتی وسواس بیشتری نشان دهند، و کسانی را که احتمال دارد با تروریست‌ها در تماس بوده یا تحت تاثیر آنها قرار گرفته باشند، زیر نظر بگیرند. هم اروپاییان، هم آمریکاییان مورد حمله تروریست‌ها بوده‌اند. به جان هم افتادن کسانی که قربانی داده‌اند مساله‌ای را حل نمی‌کند.

برنامه ورود بدون ویزا از سال ۱۹۸۶ آغاز شد و در این فاصله سفر به کشوری اجازه ورود را لغو نمی‌کرد. اما در مورد اتباع کشورهایی که باید ویزا داشته باشند، سفر به برخی کشورها در سابقه آنها ضبط می‌شود و ممکن است کنسولگری‌های آمریکا از دادن ویزا خودداری کنند. در دوران جنگ سرد هم ‌سفر به شوروی یا کشورهای پشت پرده آهنین می‌توانست مشکل ایجاد کند.

بی‌گمان ایران از کشورهای بسیار دیدنی جهان است. این مطلب را بر پایه ۲۹ سال زندگی در ایران می‌گویم که در آن مدت به شمال، جنوب، شرق و غرب کشور سفرهای زیادی کردم. گزارش نشنال‌جئوگرافیک در معرفی ایران به‌عنوان یکی از بهترین مقصدهای گردشگری در سال 2016 نیز گواه این موضوع است. ولی این قانون به احتمال زیاد بسیاری را از سفر به ایران منصرف خواهد کرد. به مصداق گفته معروف که «روزه شک‌دار چرا؟» باید اضافه کنم که عامل مهم‌تر در جلوگیری از شکوفایی صنعت توریسم در ایران محدودیت‌ها در مورد رفتار گردشگران است که باید درباره آن اندیشه کرد. از سوی دیگر این قانون تاثیری بر روی مسافرت شهروندان ایرانی به آمریکا نخواهد داشت. در مورد پذیرش دانشجو و دادن ویزا به آنها هم این قانون اثرگذار نخواهد بود. اما بدون شک دستگاه‌های امنیتی آمریکا نظارت و وسواس بیشتری در مورد کسانی که از خاورمیانه می‌آیند خواهند داشت.

حادثه کالیفرنیا که به دنبال جنایت مشابه در فرانسه روی داد، مردم آمریکا را به شدت تکان داده است. به ‌عنوان مثال دونالد ترامپ که کاندیدای ریاست‌جمهوری است گفته باید از ورود مسلمان‌ها به آمریکا جلوگیری کنیم. با توجه به اینکه سال آینده سال انتخابات است، هیچ سیاستمداری نمی‌تواند بگوید «بی‌خیالش»؛ باید واکنش نشان دهد. بی‌گمان برخی شرکت‌ها و بنگاه‌ها با این قانون موافق نیستند، اما دلیلی ندارد آشکارا با آن مخالفت کنند. این یک مساله امنیتی است و نمی‌توان به استناد فایده اقتصادی با آن درافتاد.