امور مالی اسلامی

پیشگام بودن در خدمات مالی را نمی‌توان جزو افتخارات مالزی برشمرد؛ اما از جهاتی این کشور مهم‌ترین مرکز مالی اسلامی است. بیش از یک‌پنجم نظام بانکی مالزی، از نظر دارایی‌ها، از شریعت پیروی می‌کنند. این رقم در کشورهای مسلمان دیگر به طور میانگین 12درصد و یا حتی بسیار کمتر است. بازار جهانی صکوک یا اوراق قرضه اسلامی تحت تسلط مالزی است. این کشور اولین صکوک حکومتی را در سال 2002 انتشار داد و در سه فصل اول سال 2012 تقریباً سه‌چهارم کل صکوک جهان تحت مسوولیت مالزی قرار گرفت. مالزی همچنین میزبان «هیات خدمات مالی اسلامی» است که نهادی بین‌المللی برای تنظیم استانداردها به شمار می‌رود. اینها موفقیت‌های نسبتاً بزرگی برای کشور 30 میلیون‌نفری مالزی با 60 درصد جمعیت مسلمان است. در کشور اندونزی که پرجمعیت‌ترین کشور مسلمان جهان است فقط چهار درصد از بخش مالی از قوانین شریعت پیروی می‌کند. به گفته اقبال‌خان از صندوق سرمایه‌گذاری فجر دوبی؛ با وجود اینکه دولت‌های ثروتمند خلیج فارس و عربستان سعودی بزرگ‌ترین بانک‌های اسلامی را دارند این مالزی است که به «مرکز هدایت تفکر امور مالی اسلامی» تبدیل شده است. چگونه مالزی به این جایگاه رسید؟ میراث اسلامی مالزی، نگرش آن نسبت به جهان خارج و روابط نزدیک با مراکز بزرگ واسطه مالی مانند بریتانیا و سنگاپور، این کشور را به محل مناسبی برای اتصال جهان اسلام و جهان سرمایه‌داری تبدیل کرد. بانک مرکزی مالزی هم از این وضعیت استقبال و پشتیبانی کرد. دو نهاد ویژه که توسط بانک مرکزی تاسیس شدند نقش مهمی در تسلط جهانی مالزی در این حیطه ایفا کردند.

اولین نهاد «مرکز آموزش امور مالی اسلامی» (INCEIF) است که در سال 2005 تاسیس شد و اکنون حدود دو هزار دانشجو دارد. این نهاد بزرگ‌ترین مرکز دانشگاهی جهان در زمینه امور مالی اسلامی است. آکادمی بین‌المللی تحقیقات شریعت که در درون مرکز آموزش امور مالی اسلامی فعالیت می‌کند صاحب‌نظران و متخصصان را گرد هم می‌آورد تا در مورد امور مالی اسلامی کتابی قانونی تدوین کنند که از نظر بین‌المللی قابل قبول باشد. دومین نهاد «موسسه مالی و بانکی اسلامی مالزی» (IBFIM) نام دارد. این مرکز که بر آموزش‌های حرفه‌ای تمرکز دارد مدارک زیادی ارائه می‌دهد و برای بانک‌ها و بنگاه‌هایی که تمایل دارند مطابق شریعت عمل کنند خدمات مشاوره‌ای فراهم می‌کند. زتی اختر عزیز، رئیس بانک مرکزی می‌گوید این دو نهاد کانال‌هایی برای استعدادیابی برای بانک‌ها هستند. این استعدادیابی به مالزی محدود نمی‌شود. در حال حاضر مرکز آموزش امور بانکی اسلامی از 80 کشور جهان دانشجو پذیرفته است و موسسه مالی و بانکی اسلامی مالزی به افراد زیادی از افغانستان، نیجریه، فلسطین و دیگر کشورها آموزش داده است. این شرایط جایگاه ممتازی را برای مالزی در میان ملت‌های مسلمان ایجاد کرده است و این جایگاه برای کشوری که کوچک بوده و در مقایسه با دیگر کشورهای مسلمان در حاشیه قرار می‌گیرد اهمیت فوق‌العاده‌ای دارد. منافع ملموس دیگری هم پدید آمده‌اند. شعبه اسلامی می بانک که بزرگ‌ترین وام‌دهنده داخلی است، نیمی از مشتریان این گروه را جذب کرده است و با افتتاح شعبه‌هایی در سنگاپور و اندونزی فعالیت خود را به خارج از کشور گسترش داده است. خانم زتی عقیده دارد بانک‌های اسلامی از همتایان سنتی خود ثبات بیشتری دارند. سفته‌بازی ممنوع است و از آنجایی که بهره گرفتن در قانون شریعت حرام است، بازگشت سرمایه بر اساس شراکت در سود حاصل قرار می‌گیرد. اما امور بانکی اسلامی هم از خطرات مصون نیست. بحران مالی دوبی در سال 2009 نشان داد صکوک می‌توانند بدهی‌ها را تا حدی ناپایدار افزایش دهد. اما مزایا و مضار آن هرچه باشد کشور مالزی نقش عمده‌ای در نشان دادن آنها ایفا می‌کند.