از زندگی بلندمدت

حامد حرفت / تحلیلگر بیمه ایران معین

همزمان با پیشرفت اقتصادی کشور و ظهور بازارهای جدید مالی از قبیل بانک و بیمه، ناخودآگاه، افکار عمومی به مقایسه خدمات سرمایه‌گذاری ارائه‌شده از سوی این نهادهای مالی پرداخته تا با توجه به شرایط اقتصادی و تورم موجود و انتظارات آتی قادر به تصمیم‌گیری برای انتخاب نهاد مالی مناسب باشد. گرایش انسان به پس‌انداز نتیجه آینده‌نگری و مطمئن نبودن از تداوم درآمد است. بانک و بیمه به عنوان دو نهاد مالی و خدماتی مستقل از هم با کارکرد و خدمات متفاوت و متمایز برای تامین نیازها و در کنار آن فراهم آوردن آسایش و آرامش برای اقشار مختلف جوامع تاسیس شده‌اند. صنعت بانکداری و بیمه در کشورهای پیشرفته علاوه بر اینکه رقیبی برای همدیگر محسوب نمی‌شوند بلکه خدمات عرضه‌شده نهادهای مذکور به عنوان مکمل یکدیگر در رفع نیازهای مشتریان نقش اساسی ایفا کرده و مصرف‌کننده باید برحسب نیاز و رجحان خود اقدام به خرید و ابتیاع خدمات از بانک یا بیمه کند. در مقام مقایسه خدمات بانک و بیمه اقدام صحیح و شایسته آن است که خدمت مورد قیاس از یک جنس و خانواده بوده یا حتی‌المقدور کارکردی نزدیک به هم داشته باشند. با عنایت به وجود تفاوت‌های بنیادین در رسالت و نوع خدمات و فعالیت‌های نهادهای مذکور در این یادداشت سعی بر آن است تا این دو نهاد مالی از جنبه تعهدات تحت پوشش در دو نوع خدمت یکسان در خصوص کاهش مخاطرات زندگی و ایجاد اطمینان خاطر از آینده مورد بررسی قرار بگیرند. از این‌رو در راستای جامه عمل پوشاندن به این دیدگاه دو خدمت مشابه از میان محصولات محبوب و موجود در بازار که به وسیله نهادهای مالی معتبر ارائه شده‌اند، انتخاب و ویژگی‌های دو محصول به تفضیل بررسی می‌شود: بیمه زندگی‌مان از سبد محصولات بیمه‌ای شرکت سهامی بیمه ایران و سپرده سرمایه‌گذاری گنجینه سپهر۲، از سبد محصولات بانک صادرات. برای شروع ابتدا به ویژگی‌ها و خدماتی که این دو به مشتریان عرضه می‌کنند اشاره شده و سپس با توجه به نیاز مشتریان خدمت برتر انتخاب می‌شود.
الف- خدمات ارائه‌شده در بیمه زندگی
۱- ارائه پوشش‌های بیمه‌ای از جمله فوت، حوادث و بیماری‌های سخت
۲- تخصیص سود علی‌الحساب تضمینی به بخش پس‌اندازی حق بیمه پرداختی بیمه‌گذار بر اساس میزان تعیین‌شده در آیین‌نامه مصوب شورای عالی بیمه
۳- امکان برداشت و واریز به اندوخته بدون تغییر در میزان سود تضمینی ارائه‌شده
۴- امکان ارائه وام پس از پرداخت حق بیمه دو سال
۵- پرداخت ۸۵ درصد سود مازاد سرمایه‌گذاری به بیمه‌گذاران.
ب-خدمات ارائه‌شده در سپرده سرمایه‌گذاری گنجینه سپهر۲
۱- ارائه سود تضمینی سالانه بر اساس سود علی‌الحساب سپرده‌های یک‌ساله تعیینی شورای پول و اعتبار
۲- امکان برداشت جزیی از سپرده به صورت روزانه.
حال با توجه به ویژگی‌های فوق، دو محصول با این فرض که مصرف‌کننده در طول مدت بیمه با هیچ ریسک و مخاطره‌ای روبه‌رو نبوده و هدف از ابتیاع بیمه‌نامه یا افتتاح حساب فقط سرمایه‌گذاری و مبلغ تشکیل‌شده در انتهاست، مقایسه می‌شوند.

مفروضات
۱- با توجه به پدید آمدن شرایط مقطعی ناپایدار اقتصادی در چند سال اخیر در کشور (از سال 13۹۰ تاکنون) و به خاطر وضع تحریم‌های یکجانبه و افزایش تورم و بهای خرید خدمات و محصولات در سطح جامعه، به منظور انجام قیاسی صحیح و قابل استناد که پایایی قابل‌قبولی داشته باشد محاسبات فنی ارزش بازخریدی بیمه زندگی‌مان بر اساس آیین‌نامه شماره 7 /13 شورای عالی بیمه و محاسبه مبلغ نهایی حساب سپرده سرمایه‌گذاری گنجینه سپهر۲ با سود علی‌الحساب سپرده‌های بانک‌های دولتی برای سپرده‌های یک‌ساله (آمارهای موجود برای میزان سودها در سایت بانک مرکزی برای دهه ۸۰) انجام شده است.
۲- فرض می‌شود پوشش‌های بیمه‌ای برای یک فرد ۲۰ساله متناسب با حق بیمه پرداختی بیمه‌گذار ارائه شده و مدت سپرده یا بیمه‌نامه برابر با ۱۲ سال باشد.
۳- میزان حق بیمه یا اقساط در هر ماه برابر یک میلیون ریال و در مجموع ۱۲ سال برابر با 144 میلیون ریال است.
۴- میزان سود مشارکت در منافع در بازه زمانی سال ۱۳۸۰ تا ۱۳۹۱ بر اساس آیین‌نامه سرمایه‌گذاری شرکت‌های بیمه (آیین‌نامه‌های شماره ۴۰ و ۶۰)، آیین‌نامه بیمه‌های زندگی (شماره ۱۳ و مکمل‌ها) و اطلاعات سری‌های زمانی استخراج‌شده از سایت بانک مرکزی و بر اساس شاخص‌های میزان بازدهی بورس، بازدهی سپرده‌های یک‌ساله و سپرده‌های پنج‌ساله محاسبه شده است.
حالا ارزش بازخریدی بیمه‌نامه عمر و اندوخته تشکیل‌شده در سپرده سرمایه‌گذاری مقایسه می‌شوند: با توجه به تضمینی بودن میزان سودهای اعمالی و مدت‌دار بودن بیمه‌های زندگی (حداقل مدت برابر با پنج سال) بیمه مرکزی در آیین‌نامه مربوطه در تعیین سودهای علی‌الحساب تضمینی جانب احتیاط را لحاظ کرده و میزان سود را حداقل مقدار ممکن در نظر می‌گیرد و علاوه بر آن با افزایش مدت بیمه به دلیل فضای نامعلوم اقتصادی جامعه و همچنین پیچیده شدن پیش‌بینی میزان نرخ تورم در جامعه، نرخ بهره فنی اعمالی کاهش می‌یابد تا در صورت برقراری ثبات در اقتصاد و بازارها و کاهش میزان تورم و سودهای تضمینی شرکت‌های بیمه‌گر با مشکلات و عدم توانگری در ایفای تعهدات روبه‌رو نشوند. همچنین به دلیل وجود کسوراتی از جمله حق بیمه پوشش‌های بیمه‌ای، هزینه‌های اداری و بیمه‌گری و کارمزد شبکه فروش (تنها پنج سال کارمزد فروش پرداخت می‌شود)، سود علی‌الحساب تضمینی به بخش باقیمانده از حق بیمه پرداختی بیمه‌گذار تخصیص می‌یابد. در نتیجه در صورت انصراف بیمه‌گذار از ادامه بیمه‌نامه در سال‌های اولیه ارزش بازخریدی از مجموع حق بیمه پرداختی بیمه‌گذار کمتر خواهد بود. به خاطر وجود دو عامل ذکرشده و با فرض پرداخت منحصراً سود تضمینی به بخش پس‌اندازی حق بیمه‌ها، ارزش بازخریدی بیمه‌نامه‌های عمر در مقایسه با مبلغ تشکیل‌شده در حساب سپرده بانکی کمتر است و در صورتی که خرید صرفاً به خاطر بخش سرمایه‌گذاری باشد، افتتاح سپرده به نفع مشتری خواهد بود. بیمه مرکزی جهت حفظ و صیانت از حقوق مشتریان و بیمه‌گذاران، شرکت‌های بیمه را مکلف کرده که در انواع بیمه‌های زندگی، جز در بیمه‌های خطر فوت زمانی و بیمه‌های با حق بیمه یکجا، بیمه‌گذاران بیمه‌های زندگی خود را در حداقل ۸۵ درصد منافع حاصل از سرمایه‌گذاری‌های منابع سهیم کنند. از این رو نگارنده بر اساس اطلاعات استخراجی از سایت بانک مرکزی و آیین‌نامه‌های مربوط به نحوه محاسبه و تخصیص سود مشارکت در منافع، برای بازه زمانی ۱۳۸۰ تا ۱۳۹۱ سود قطعی را محاسبه و محاسبات فنی بیمه زندگی‌ را بر اساس سود قطعی بازبینی کرده است، که در نمودار زیر منحنی مقایسه‌ای میزان اندوخته سپرده بانکی و بیمه زندگی بر اساس سود علی‌الحساب تضمینی و سود قطعی طی بازه زمانی ۱۲‌ساله آورده شده است. با تمرکز بر نمودار بالا و بررسی سه منحنی آشکار می‌شود که در صورت محاسبه، پرداخت و تخصیص سود مشارکت در منافع توسط شرکت‌های بیمه، ارزش بازخریدی بیمه‌نامه از سال دهم به بعد از میزان مبلغ سپرده بانکی پیشی می‌گیرد. البته لازم به ذکر است که در این مقایسه پوشش‌های بیمه‌ای بیمه زندگی‌ در محاسبات دخیل نشده است که این پوشش‌های بیمه‌ای در هنگام بروز حادثه، از کارافتادگی و بیماری‌های خاص اهمیت فوق‌العاده زیادی دارند که بانک هرگز به هیچ سپرده‌ای چنین خدماتی ارائه نمی‌کند.

نتیجه‌گیری
بانک‌ها فقط قراردادهای کوتاه‌مدت زمانی و حداکثر پنج‌ساله با مشتریان خود منعقد می‌کنند که در این بازه زمانی ارزش محصولات بیمه‌ای احتمالاً کمتر از ارزش خدمات سرمایه‌گذاری در بانک‌هاست. اما در بازه‌های زمانی طولانی‌تر و برای بیش از ۱۰ سال ارزش سرمایه‌گذاری روی محصولات بیمه زندگی بیش از خدمات بانکی است. جوامع در حال توسعه معمولاً نگاه بلندمدتی به زندگی ندارند و در لحظه زندگی می‌کنند. در حالی ‌که یکی از نشانه‌های توسعه‌یافتگی جامعه، سرمایه‌گذاری برای بلندمدت و در نتیجه خرید محصولات بیمه‌های زندگی است.