تاریخ انتشار:
سیاست‌های اقتصادی و سیاسی عربستان به کدام سو می‌رود؟
مرد همه‌کاره عربستان
من یکی از علاقه‌مندان دیدگاه‌های چرچیل هستم و چرچیل گفته است که فرصت‌ها همیشه در زمان بحران ایجاد می‌شود. من هر زمانی که به مانعی در مسیر انجام کارم برخورد می‌کنم به این جمله ارجاع می‌دهم و به آن باور دارم. من چالش‌ها و بحران‌های کنونی خاورمیانه را به صورت فرصتی می‌بینم که می‌تواند آینده را تغییر دهد و شرایط بسیار ایده‌آلی ایجاد کند.
محمد بن سلمان را مرد همه‌کاره عربستان می‌نامند. او که در سال ۲۰۱۵ میلادی و بعد از سال‌ها فعالیت در بخش خصوصی و دولتی رسماً به عنوان جانشین ولیعهد عربستان انتخاب شد، دیدگاه‌های متفاوتی در مورد عربستان دارد و می‌گوید که عربستان 20 سال آینده با عربستان امروز تفاوت‌های زیادی خواهد داشت. او که قدرتمندترین فرد در عربستان است، مسوولیت تمامی بخش‌های اقتصادی و سیاسی و اجتماعی این کشور را بر عهده دارد و برای تبدیل کردن عربستان به یک قدرت اقتصادی پایدار در دنیا تلاش می‌کند. رویترز در مورد کارهای محمد بن سلمان نوشت: او بعد از روی کار آمدن تلاش کرد تا با ساختارشکنی زمینه را برای تغییرات عمده اقتصادی فراهم کند و افزایش مشارکت اقتصادی زنان یکی از مهم‌ترین سیاست‌های اوست که با کمک نسل جوان اجرا خواهد شد. او که در کمتر از 30سالگی این مسوولیت مهم را بر عهده گرفته است نماینده‌ای از نسل جوان عربستان است که خواسته‌هایی متفاوت از پدران خود دارند ولی همچنان قدرت‌طلب هستند و برای تحقق اهداف خود از هیچ تلاشی فروگذار نمی‌کنند. او یکی از چالش‌های بزرگ عربستان برای تقویت نرخ رشد اقتصادی را افزایش حضور زنان در اقتصاد می‌داند
و بر این باور است که واردکردن زنان به فعالیت‌های اقتصادی نیاز به تغییرات فرهنگی دارد و این تغییرات در ابتدا باید از خود زنان آغاز شود. او می‌گوید: اگر زنان عربستان بخواهند در اجتماع فعال باشند برای این خواسته خود تلاش می‌کنند و به تدریج راه برای مشارکت‌های اقتصادی هموار می‌شود. محمد بن سلمان در روز سی و یکم آگوست سال ۱۹۸۵ میلادی متولد شد و از سال ۲۰۱۵ میلادی کارش را به عنوان جوان‌ترین وزیر دفاع دنیا و جانشین ولیعهد عربستان آغاز کرد. او همچنین رئیس دربار سلطنتی و عضو آل‌سعود است و تقریباً در تمامی امور اقتصادی و سیاسی این کشور مشارکت می‌کند. تمامی منابع او را قدرت اصلی دربار پدرش ملک سلمان معرفی می‌کنند و به همین دلیل است که در رسانه‌های غربی از او به عنوان مرد همه‌کاره عربستان نام می‌برند. اولین اتفاقی که بعد از انتخاب او به عنوان وزیر دفاع عربستان افتاد، مداخله نظامی این کشور در یمن بود که آسیب‌های انسانی و فیزیکی زیادی را ایجاد کرد. به همین دلیل او را معمار جنگ یمن هم می‌نامند. لقبی که خودش آن را نپذیرفته است. اکونومیست مصاحبه‌ای با این مرد همه‌کاره عربستان انجام داده است که متن کامل این مصاحبه را
می‌بینید.
از زمانی که شما کار خود را آغاز کرده‌اید طرح‌های زیادی برای تغییر ساختار اقتصادی و اجتماعی در عربستان پیشنهاد و بعضاً تصویب شده است. آیا شما خواستار تغییر هستید؟
بله، من موافق تغییر هستم. تغییری که باعث افزایش قدرت ما شود و جایگاه عربستان را در عرصه اقتصادی مستحکم‌تر کند. این کار می‌تواند کشور را به سمت توسعه بیشتر هدایت کند.
شما مسوول اقتصاد عربستان هم هستید و در تمامی تصمیم‌گیری‌های اقتصادی نقش فعالی دارید. شما نظریه‌های متفاوتی نسبت به مقامات پیشین عربستان ارائه می‌دهید که گاهی با ساختار کنونی اقتصاد عربستان در تضاد است. از طرف دیگر نفت نقش مهمی در اقتصاد عربستان دارد و کاهش قیمت آن آسیب زیادی به بودجه وارد کرد و باعث افزایش کسری بودجه دولت شد. طبق آمارهای رسمی در سال ۲۰۱۵ میلادی و زمانی که قیمت نفت تا مرز ۴۰ دلار هم تنزل یافت، عربستان با کسری بودجه‌ای معادل ۱۵ درصد تولید ناخالص داخلی خود روبه‌رو شد و انتظار می‌رود کسری بودجه در سال ۲۰۱۶ میلادی از مرز ۱۸ درصد تولید ناخالص داخلی هم فراتر برود. با توجه به اینکه انتظار افزایش قیمت نفت تا سال ۲۰۱۸ میلادی نمی‌رود احتمال بحرانی شدن اقتصاد عربستان چندان دور از انتظار نیست. نظر شما در این زمینه چیست؟ به نظر شما اقتصاد عربستان وارد بحران شده است؟
خیر، اقتصاد عربستان تا بحرانی شدن فاصله زیادی دارد و دلیل این مساله پیش‌بینی‌هایی بود که دولت‌های قبلی کرده بودند تا در صورت افت قیمت نفت مشکلات اقتصادی برای کشور ایجاد نشود. ما در سال گذشته کسری بودجه داشتیم و در سال جاری هم خواهیم داشت اما بحران اقتصادی را تجربه نخواهیم کرد. عربستان از نظر ارزش ذخایر ارز و طلا در جایگاه خوبی قرار دارد و ذخایر انرژی و معدنی زیادی هم دارد. ما با استفاده از این ذخایر می‌توانیم با قیمت پایین نفت مبارزه کنیم و به رشد خود ادامه دهیم.
عربستان از سال‌ها قبل برای ایجاد تنوع در اقتصاد سرمایه‌گذاری کرده است و ساخت پالایشگاه‌ها در این کشور یکی از این راه‌هاست. ما در نظر داریم به جای صادرات نفت خام وارد صادرات فرآورده‌های نفتی شویم که ارزش افزوده بیشتری برای اقتصاد دارد. در نتیجه این تلاش‌ها ما موفق شدیم در سال ۲۰۱۵ میلادی درآمدهای غیرنفتی خود را ۲۹ درصد افزایش دهیم. ما برای کنترل کسری بودجه و کسری‌های مالی برنامه مدونی داریم که این برنامه‌ها طی پنج سال آینده در کشور اجرا می‌شود و بدون شک از بحرانی شدن اقتصاد جلوگیری می‌کند.
سطح بدهی دولتی هم در کشور پایین است و این هم تایید‌کننده دوری ما از بحران است. بدهی دولت عربستان برابر با پنج درصد تولید ناخالص داخلی کشور است و بر اساس پیش‌بینی‌ها تا انتهای سال ۲۰۲۰ میلادی و در صورت باقی ماندن قیمت نفت در همین سطح حداکثر به هفت درصد تولید ناخالص داخلی می‌رسد که باز هم از شرایط بحرانی فاصله زیادی دارد.
از طرف دیگر به دلیل سرمایه‌گذاری‌های زیادی که در سال‌های اخیر برای توسعه بخش‌های غیرنفتی انجام دادیم، موفق شدیم سهم درآمدهای غیرنفتی به کل درآمد کشور را بیشتر کنیم و این روند ادامه پیدا خواهد کرد. کاهش درآمد نفتی و افزایش درآمد غیرنفتی سبب می‌شود تا آسیب‌پذیری اقتصاد ما در برابر بحران‌های اقتصادی دنیا و شوک‌های قیمت نفت کمتر شود که مساله مهمی برای اقتصاد عربستان است. نکته مهم‌تر این است که عربستان دوستان قدرتمند زیادی در دنیا دارد که با کمک این دوستان می‌تواند برای توسعه خود برنامه‌ریزی کند. این شبکه دوستان قدرتمند یک مزیت مهم اقتصادی برای ما محسوب می‌شود و هم در تامین سرمایه برای اجرای پروژه‌های اقتصادی با عربستان همکاری می‌کنند و هم می‌توانند آخرین تکنولوژی‌ها را به ما بدهند و روند متنوع‌سازی اقتصاد را تسریع کنند.
عربستان چگونه درآمدهای غیرنفتی خود را افزایش می‌دهد؟ آیا در نظر دارید نظام مالیات بر ارزش افزوده را در کشور اجرا کنید و از این راه کسری بودجه دولت را برطرف کنید؟
ما مالیات بر درآمد و مالیات بر ثروت نخواهیم داشت ولی از سیستم مالیات بر ارزش افزوده در کشور استفاده می‌کنیم که می‌تواند باعث افزایش درآمد دولت شود و از کسری بودجه بکاهد. از طرف دیگر فرصت‌های اقتصادی زیادی در عربستان وجود دارد که از جمله آنها می‌توان به بخش معدن اشاره کرد. عربستان شش درصد از ذخایر اورانیوم دنیا را در خود جای داده است که می‌تواند از صادرات این ذخایر درآمد زیادی به دست آورد. همچنین عربستان سرمایه‌ها و دارایی‌های استفاده‌نشده زیادی دارد که بهره‌برداری از آنها می‌تواند زمینه‌ساز رشد اقتصادی کشور شود. مثلاً بالغ بر چهار میلیون مترمربع زمین در مکه هست که بلااستفاده مانده و هیچ سرمایه‌گذاری‌ای برای کسب درآمد از این زمین‌ها انجام نشده است. اگر روی این زمین‌ها سرمایه‌گذاری شود می‌توان انتظار درآمد زیادی از آن داشت. مطالعات کارشناسی برای کسب درآمد از منابع غیرنفتی در کشور انجام شده است و به نظر من در صورتی که طبق برنامه‌ها حرکت کنیم تا پنج سال آینده می‌توانیم سالانه بالغ بر ۱۰۰ میلیارد دلار از منابع غیرنفتی درآمد کسب کنیم که گام بزرگی برای ایجاد تنوع در اقتصاد و کاهش وابستگی به درآمد نفت است.
نظام مالیات بر ارزش افزوده از چه زمانی در عربستان اجرا می‌شود؟
ما تلاش می‌کنیم از انتهای سال ۲۰۱۶ میلادی یا اوایل سال ۲۰۱۷ میلادی این نظام را در کشور اجرا کنیم و در حال انجام کارهای زیرساختی برای اجرایی شدن این نظام هستیم. سازماندهی نظام مالیات‌ها می‌تواند کمک بزرگی به اقتصاد عربستان بکند.
خصوصی‌سازی هم یکی دیگر از برنامه‌های دولت شماست. چه بخش‌هایی از اقتصاد خصوصی می‌شود و چه بخش‌هایی همچنان دولتی باقی می‌ماند؟
ما در نظر داریم تا پنج سال آینده بخش بهداشت و درمان، آموزش، صنایع نظامی و بخشی از شرکت‌های دولتی را به بخش خصوصی واگذار کنیم. این کار باعث می‌شود تا فشار مالی که روی دوش دولت است کاهش پیدا کند و سودآوری فعالیت‌های اقتصادی هم بیشتر شود. مطالعات ما نشان داده است که کارایی بخش خصوصی بیشتر از بخش دولتی است و به همین دلیل خصوصی‌سازی اصولی و درست می‌تواند باعث بیشتر شدن نرخ رشد فعالیت‌های اقتصادی در کشور و افزایش نرخ رشد اقتصاد شود.
شما گفتید یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های اقتصادی عربستان، متنوع کردن اقتصاد و کاهش وابستگی به درآمد نفتی است. اولویت اصلی کدام بخش از اقتصاد است؟
به نظر من اولویت در بخش معدن است زیرا ما پتانسیل‌های زیادی در این زمینه داریم که از آنها استفاده نکردیم. از طرف دیگر باید اصلاح نظام یارانه‌ها هم در دستور کار قرار گیرد تا فشار مالی دولت کمتر شود. مطالعات ما نشان داد تنها ۲۰ درصد از افراد طبقات پایین و متوسط اقتصادی از مزایای یارانه‌ها استفاده می‌کنند. هدف ما اصلاح قوانین یارانه است به گونه‌ای که ۸۰ درصد از طبقات پایین و متوسط اقتصادی بتوانند از یارانه‌ها استفاده کنند. از طرف دیگر توسعه دارایی‌هایی که هنوز بهره‌برداری اقتصادی از آنها آغاز نشده است و افزایش توریسم مذهبی به کشور در راس برنامه‌های ماست.
در بودجه سال ۲۰۱۶، قیمت بنزین و برق افزایش یافته است ولی هنوز یارانه‌ها سهم زیادی در اقتصاد شما دارند. آیا دولت عربستان در نظر دارد یارانه‌ها را کاملاً قطع کند یا خیر؟
عربستان در نظر دارد قیمت انرژی را در کشور آزاد کند ولی برنامه تخصیص یارانه به طبقات پایین اقتصادی را هم ادامه دهد. به تعبیر بهتر دادن یارانه به منظور کمتر کردن قیمت نهایی برق و بنزین در عربستان اجرا نخواهد شد زیرا منفعت این طرح بیشتر به طبقات بالای اقتصادی می‌رسد که هم تعداد ماشین‌های بیشتری دارند و هم استفاده آنها از سوخت بیشتر است. ما می‌خواهیم یارانه‌ها را هدفمند تخصیص دهیم. با این کار هم بار اقتصادی پرداخت یارانه برای دولت کمتر می‌شود و هم طبقه آسیب‌پذیر اقتصاد تحت حمایت دولت قرار می‌گیرد.
از طرف دیگر ما جزایری در عربستان داریم که دمایی پنج تا هفت درجه کمتر از جده دارند و از طبیعت زیبایی برخوردارند. توسعه این جزایر و جذب توریست تفریحی در این مناطق می‌تواند یکی دیگر از راه‌های کسب درآمد برای دولت باشد. این جزایر تنها بخشی از دارایی‌ها و سرمایه‌های عربستان است که به دلیل عدم توجه و سرمایه‌گذاری ارزش افزوده‌ای ندارند ولی در دولت جدید تمرکز روی توسعه این دارایی‌ها بسیار جدی است.
آیا شما در نظر دارید این دارایی‌ها و زمین‌ها را به بخش خصوصی واگذار کنید؟
خیر، این دارایی‌ها به عنوان دارایی صندوق‌های ملی در نظر گرفته می‌شود و دولت تملک آنها را بر عهده دارد. سپس با استفاده از سرمایه‌های دولتی یا خصوصی اجرای پروژه‌های مرتبط در آنها انجام می‌شود و در نهایت بعد از تکمیل به بازارهای سهام عرضه می‌شود تا مردم سهامدار اصلی آنها شوند. این فرآیند برای بخش بزرگی از دارایی‌ها در کشور تکرار می‌شود تا روند خصوصی‌سازی تدریجی و اثرگذار باشد.
به نظر می‌رسد این انقلاب تاچر در اقتصاد عربستان باشد. شما این نظریه را تایید می‌کنید یا بر این باورید که این الگوی عربی انقلاب تاچر است؟
درست است. این انقلاب تاچر در اقتصاد عربستان سعودی است. ما دارایی‌ها و سرمایه‌های توسعه‌نیافته زیادی داریم و بخش‌هایی داریم که می‌توانند به سرعت رشد کنند. به عنوان مثال عربستان یکی از فقیرترین کشورهای دنیا از نظر ذخایر آب است ولی ما توانسته‌ایم با تکنولوژی‌های جدید آب مورد نیاز کشور را تامین کنیم و حتی شرکت‌هایی راه‌اندازی کنیم که بتوانند فرآورده‌های دامی و کشاورزی را به بازار جهانی صادر کنند. یک شرکت شاخص عربستانی با نام شرکت لبنیات آمارای وجود دارد که سهم آن در بازار سهام عمان ۸۰ درصد، در بازار سهام کویت ۲۰ درصد، در بازار سهام امارات ۴۰ درصد و در بازار سهام مصر ۱۰ درصد است. این شرکت در سال‌های اخیر رشد زیادی کرده است و دلیل موفقیتش هم سرمایه‌گذاری درست و اصولی و استفاده بهینه از امکانات است. حال شرکت‌های شاخص در زمینه‌های دیگر هم کم نیستند که با وجود کاستی‌های موجود در زمینه منابع آب در کشور توانسته‌اند جایگاه خوبی در اقتصاد دنیا به دست آورند. عربستان به دلیل کمبود آب مشکل زیادی در بخش کشاورزی دارد و اگر شرکتی بتواند در سطح جهانی مطرح شود بدون شک سیاست‌های تولیدی و صنعتی متمایزی داشته است که مطالعه روی آن خالی از لطف نیست.
عربستان برای اجرا کردن این طرح‌ها نیاز به سرمایه‌های زیادی دارد. قبلاً گفته بودید تا سال ۲۰۳۰ میلادی یعنی ظرف کمتر از ۱۵ سال عربستان نیاز دارد چهار هزار میلیارد دلار سرمایه جذب کند که رقم قابل توجهی است. عربستان برای جذب این سرمایه چه برنامه‌ای دارد؟
رقم چهار هزار میلیارد سرمایه مورد نیاز برای اجرای این طرح‌های اقتصادی را دولت عربستان اعلام نکرد بلکه موسسه مک‌کینزی برآورد کرده است. ما سعی می‌کنیم تا آنجا که امکان دارد و به کیفیت اجرای پروژه آسیب نمی‌زند، هزینه را تقلیل دهیم. ولی برای تامین منابع مالی هم مشکلی نخواهیم داشت. عربستان منابع مالی لازم برای اجرای این پروژه را به وسیله سرمایه‌گذاران عربستانی، صندوق‌های سرمایه‌گذاری دولتی، صندوق‌های سرمایه‌گذاری کشورهای حاشیه خلیج فارس و صندوق‌های بین‌المللی تامین می‌کند و توافق‌های اولیه با شماری از سرمایه‌گذاران انجام شده است.
به نظر شما چرا یک سرمایه‌گذار خارجی باید در عربستان سرمایه‌گذاری کند؟ آیا نرخ بازگشت سرمایه بالاتر است یا سود سرمایه‌گذاری بیشتر است؟
سودآوری پروژه‌هایی که در عربستان اجرا می‌شود از دیگر کشورها بیشتر خواهد بود. ما در نظر داریم از نرخ بالای سوددهی پروژه‌های عربستان برای جذب سرمایه‌گذاران خارجی استفاده کنیم. البته این مساله زمانی امکان‌پذیر است که قوانین خوبی برای حمایت از سرمایه‌گذاران وجود داشته باشد و سرمایه‌گذاران بتوانند از امنیت سرمایه‌گذاری خود اطمینان داشته باشند. ما در سال‌های اخیر تغییرات زیادی در قوانین سرمایه‌گذاری در عربستان انجام داده‌ایم تا بستر لازم برای جذب سرمایه‌ها فراهم شود. هم‌اکنون بزرگ‌ترین شرکت‌های صنعتی دنیا در عربستان حضور دارند که از جمله آنها می‌توان به ایرباس، بوئینگ، جنرال‌موتورز، جنرال‌الکتریک، سونی و زیمنس اشاره کرد. از طرف دیگر اهمیت اقتصادی عربستان و بزرگی بازار این کشور سبب شده تا تمامی بانک‌های بزرگ دنیا شعبه‌ای در عربستان راه‌اندازی کنند. بنابراین من به عنوان مسوول جدید تنها فرصت‌های موجود در اقتصاد عربستان را معرفی و فضا را برای ورود سرمایه‌ها فراهم کردم. ساختار اقتصادی دنیا خود به خود عربستان را به عنوان منبع ارزش شناسایی کرده است و حال تمامی شرکت‌های بزرگ صنعتی و مالی و بانکی در این کشور کار می‌کنند.
یکی دیگر از چالش‌هایی که در عربستان وجود دارد جمعیت جوان این کشور است. طبق آمارهای دولتی ۷۰ درصد از جمعیت عربستان را جوانان کمتر از ۳۰ سال تشکیل می‌دهند. چگونه برای این افراد شغل ایجاد می‌کنید تا انگیزه کار و تلاش داشته باشند؟
ما فرصت‌های زیادی برای ایجاد کار در بخش خصوصی داریم. بخش معدن در ایجاد کارهای تازه و استخدام افراد جوان و جویای کار نقش مهمی دارد. از طرف دیگر خدمات‌رسانی به توریست‌های مذهبی و خدمات حرمین هم نیاز به نیروی کار زیادی دارد که بخش زیادی از جوانان را جذب می‌کند. جذب سرمایه‌های خارجی و اجرای پروژه‌های جدید هم زمینه‌ساز ایجاد فرصت‌های شغلی تازه‌ای در کشور می‌شود. ما بر این باور هستیم که ظرف چند سال آینده نرخ بیکاری در عربستان کاهش پیدا می‌کند. از طرف دیگر هم‌اکنون ۱۰ میلیون شغل در عربستان از سوی افراد خارجی گرفته شده و هر زمان که لازم باشد می‌توان این مشاغل را به ساکنان عربستان سعودی داد. البته افراد خارجی در بخش خصوصی کار می‌کنند و من نمی‌خواهم از قدرتم در تغییر سیاست‌های بخش خصوصی استفاده کنم زیرا بر این باور هستم که مداخله در تصمیم‌گیری‌های بخش خصوصی می‌تواند به روند رشد آنها آسیب وارد کند. ولی در شرایط بحرانی بخش خصوصی هم اولویت را به عربستانی‌ها می‌دهد.
آیا شما قصد دارید مانع از استخدام خارجی‌ها در اجرای پروژه‌ها شوید؟
ما در نظر داریم شغل ایجاد کنیم و از افزایش نرخ بیکاری جلوگیری کنیم. ولی اگر نتوانیم برای تمامی افراد جویای کار، فرصت شغلی ایجاد کنیم دیگر راهی برای ما باقی نمی‌ماند و باید از بخش خصوصی بخواهیم که در انتخاب نیروی کار اولویت را به سعودی‌ها بدهد.
این تغییری که شما در نظر دارید در حوزه اقتصاد ایجاد کنید شامل معرفی درآمدهای مالیاتی غیرنفتی، کاهش یارانه‌ها و افزایش اشتغال بخش خصوصی است که با ساختار کنونی اقتصاد عربستان سعودی فاصله زیادی دارد. به نظر شما اجرای این طرح‌ها امکان‌پذیر است یا اینکه ساختار اجتماعی و قانونی و سیاسی کشور می‌تواند مانع اجرای برخی از بخش‌های آن شود؟
ما ارزش‌های خود را داریم و این تغییرات را به نحوی اجرا می‌کنیم که به ارزش‌های اقتصادی و اجتماعی و سیاسی ما آسیبی وارد نکند. این ارزش‌ها در نتیجه فرهنگ مردم ایجاد شده است و تغییر آن به سادگی امکان‌پذیر نیست. بنابراین اصلاحات اقتصادی هم‌راستا با ساختار اجتماعی کشور اجرا می‌شود.
این تغییر در اقتصاد به خصوص توسعه صنعت توریسم غیرمذهبی در کشوری که نیمی از جمعیت آن را زنانی تشکیل می‌دهند که حتی اجازه رانندگی هم ندارند و به تازگی توانسته‌اند مدارک شناسایی عکس‌دار داشته باشند دور از انتظار است. نیمی از جامعه عربستان را زنانی تشکیل می‌دهند که اجازه مشارکت اقتصادی ندارند و در واقع بیکار هستند. این مشکل را چگونه برطرف می‌کنید؟
زنان عربستان در سال‌های اخیر آزادی‌های زیادی به دست آوردند. آنها می‌توانند به تنهایی سفر کنند و در مشاغل مورد علاقه خود کار می‌کنند. البته محدودیت‌هایی وجود دارد که ریشه در فرهنگ ما دارد و برداشتن برخی از این محدودیت‌ها از نظر ساختار اجتماعی امکان‌پذیر نیست. به نظر من فرهنگ را دولت نمی‌تواند تغییر دهد. این مردم هستند که برای تغییرات فرهنگی پیشگام می‌شوند و هنوز جامعه عربستان در این مسیر حرکتی نکرده است. ولی بدون شک در دنیای آینده عربستان زنان مانند مردان در فعالیت‌های اجتماعی و اقتصادی حضور خواهند داشت زیرا بدون حضور نیمی از جمعیت کشور نمی‌توان انتظار راندمان بالای فعالیت‌های اقتصادی و رشد اقتصادی را داشت.
ولی آمارهای رسمی نشان می‌دهد نرخ مشارکت اقتصادی زنان عربستان برابر با ۱۸ درصد است که یکی از پایین‌ترین نرخ‌های مشارکت اقتصادی زنان در دنیاست. چگونه می‌توانید این نرخ پایین مشارکت اقتصادی را افزایش دهید؟
به نظر من این ضعف بیشتر از قوانین، در فرهنگ زنان عربستان است. زنان عربستان تمایلی به کار ندارند و با اولین مخالفت و حتی ابراز نظر منفی از کار کردن دست می‌کشند. آنها به کار کردن و مسوولیت‌پذیری اقتصادی عادت ندارند و برای اینکه بتوانند مانند مردان خود را عضوی اثرگذار و پویا در فعالیت‌های اقتصادی بدانند نیاز به زمان دارند. این فرهنگ باید تغییر کند و این تغییر باید از زنان آغاز شود. اول زنان باید کار را به عنوان اولویت خود بپذیرند و از زنانی که تمام روز را در خانه می‌گذرانند به زنانی تبدیل شوند که عضوی از جامعه هستند و پویایی اقتصادی دارند.
به نظر شما افزایش سهم زنان در بازار کار برای اقتصاد عربستان سعودی خوب است یا خیر؟
بدون شک خوب است. با خانه‌نشینی زنان بخش زیادی نیروی کاری و فعال جامعه کنار گذاشته شده است و این می‌تواند آینده اقتصاد را تحت تاثیر قرار دهد. از طرف دیگر نرخ رشد جمعیت در عربستان کاهش یافته است و اگر زنان به جامعه کاری وارد نشوند عربستان با کمبود نیروی کار مواجه خواهد شد.
شما یکی از ۷۰ درصد جامعه زیر 30 سال عربستان هستید که مسوولیت کنترل اقتصادی و سیاسی و دفاعی این کشور را بر عهده گرفتید. شما به دنبال ایجاد چه کشوری هستد و چه تغییراتی می‌خواهید در جامعه عربستان ایجاد کنید؟
من دنبال ایجاد عربستانی هستم که اقتصادی غیر‌وابسته به نفت داشته باشد. کشوری که هر روز شاهد افزایش نرخ رشد اقتصادی خود باشد. ساختار قانونی شفاف، جایگاه اقتصادی و سیاسی قدرتمند در دنیا، کشوری پایدار و زیرساخت‌هایی توسعه‌یافته از ویژگی‌های کشوری است که من درصدد ایجاد آن هستم. من می‌خواهم عربستان یک عضو مهم و اثرگذار در اقتصاد دنیا باشد. من برای ایجاد این کشور به تمامی جوانان نیاز دارم تا هم در مراحل برنامه‌ریزی همکاری کنند و هم مسوولیت‌های اجرایی را بر عهده بگیرند.
شما تصویری بسیار مثبت از وضعیت عربستان در سال‌های آینده ترسیم کردید ولی ما در زمان حال زندگی می‌کنیم و عربستان با چالش‌های زیادی روبه‌رو است. بسیاری از تحلیلگران بر این باورند که هم‌اکنون خطرناک‌ترین زمان در تاریخ خاورمیانه است. نظر شما در این مورد چیست؟
من یکی از علاقه‌مندان دیدگاه‌های چرچیل هستم و چرچیل گفته است که فرصت‌ها همیشه در زمان بحران ایجاد می‌شود. من هر زمانی که به مانعی در مسیر انجام کارم برخورد می‌کنم به این جمله ارجاع می‌دهم و به آن باور دارم. من چالش‌ها و بحران‌های کنونی خاورمیانه را به صورت فرصتی می‌بینم که می‌تواند آینده را تغییر دهد و شرایط بسیار ایده‌آلی ایجاد کند.
به نظر شما بحران‌های موجود در خاورمیانه به دلیل عدم مشارکت آمریکا و خروج نیروها از عراق و افغانستان بیشتر نشده است؟
آمریکا طی 10 سال گذشته حضور پررنگی در خاورمیانه داشت و برای برقراری صلح در این منطقه تلاش کرد و ما هم همیشه به عنوان حامی آمریکا در منطقه با سیاست‌های این کشور همراهی کردیم. مساله مهم این است که رابطه عربستان و آمریکا یک رابطه بسیار قوی و تاثیرگذار است ولی باید در نظر داشت که آمریکا قدرت اول اقتصادی در دنیاست و باید مسوولیت خود را به عنوان اولین قدرت اقتصادی جهان به خوبی انجام دهد. آمریکا با خروج از منطقه از زیر بار مشکلات خارج و باعث شد قبل از بازگشت آرامش به منطقه موج جدیدی از بحران در برخی از کشورها ایجاد شود.
شما از عملکرد آمریکا در منطقه ناراضی هستید؟
من معتقدم آمریکا باید به حضورش ادامه می‌داد. در سال‌های اخیر ما هم ضعف‌هایی داشتیم و تمام قوای خود را برای حمایت از کشور هم‌پیمان خود، آمریکا، در منطقه به‌کار نگرفتیم. این سیاست در آینده عربستان تغییر خواهد کرد و رابطه دوستی ما با آمریکا قوی‌تر می‌شود.
آیا عربستان نقش رهبری تازه‌ای را در خاورمیانه خواهد داشت یا خیر؟
ما در منطقه با تمامی کشورهای هم‌پیمان خود هم‌سطح هستیم و رهبری و زیردستی برای ما مفهومی ندارد. هم‌پیمانان ما کشورهای حاشیه خلیج فارس، کشورهای جنوب شرق آسیا، کشورهای شاخ آفریقا و کشورهای خاورمیانه هستند که برای حل بحران‌های اقتصادی با هم همکاری داریم. وقتی بحرانی در این منطقه ایجاد شود تمامی کشورها با هم برای برطرف کردنان همکاری می‌کنند زیرا می‌دانیم تبعات منفی بحران دامان همه را خواهد گرفت.
بسیاری شما را معمار جنگ یمن می‌دانند. حال با توجه به اینکه طراحی این جنگ با شما بود به نظرتان پایان این جنگ چه زمانی است؟
در درجه اول من معمار جنگ یمن نیستم. عربستان کشوری است که سازمان‌ها و موسسات زیادی دارد و تصمیم جنگ با یمن تصمیم مشترکی از وزارت امور خارجه و وزارت دفاع و وزارت اطلاعات عربستان بود. البته شاه عربستان هم این تصمیم را تایید کرد و زمینه برای آغاز جنگ فراهم شد. وظیفه من به عنوان وزیر دفاع عربستان اجرایی کردن تصمیمی بود که قبلاً گرفته شده بود و با تایید شاه لازم‌الاجرا شد.
اما این تصمیم در فاصله کوتاهی بعد از انتخاب شما به عنوان وزیر دفاع عربستان اتخاذ شد. حال به نظر شما این جنگ تا کی ادامه خواهد داشت. در این مدت بارها آتش‌بس اعلام شده است و دوباره جنگ آغاز شده است. حتی در بازه‌هایی از زمان که خبر از اتمام جنگ داده می‌شد مسائلی اتفاق می‌افتاد که نشان می‌داد ظاهراً جنگ تمام شده ولی دو کشور عملاً در جنگ هستند. این وضعیتی است که هم‌اکنون هم وجود دارد و یمنی‌ها بر این باورند با وجود آتش‌بس ولی هنوز جنگ ادامه دارد؟
اینکه بعد از انتخاب من به عنوان وزیر دفاع حمله به یمن انجام شد، تایید‌کننده این نیست که من معمار جنگ بودم. این تصمیمی بود که بعد از مدت‌ها مطالعه و تحقیق در عربستان گرفته شد و تنها و تنها برای حفظ امنیت عربستان و مردم ساکن در آن بود. اما در مورد زمان پایان این جنگ نمی‌توان برآوردی ارائه داد زیرا ما اهداف مختلفی در یمن داریم که باید نابود شود. حال بخشی از این اهداف را با حمله نظامی مستقیم از بین بردیم و بخش دیگر را بدون آسیب‌های بزرگ و جدی به کشور و تنها از طریق تخریب هدف مورد نظر خود انجام خواهیم داد. ما بر این باوریم که یمن می‌تواند محلی برای داعش باشد و باید از اینکه داعش در یمن ساکن شود و از آنجا به دیگر کشورها صدمه بزند جلوگیری کنیم. یمن همسایه ماست و اگر داعش در این کشور ساکن شود می‌توان انتظار بحرانی شدن اوضاع امنیتی منطقه به خصوص عربستان را داشت.
از زمانی که شما کار خود را آغاز کرده‌اید طرح‌های زیادی برای تغییر ساختار اقتصادی و اجتماعی در عربستان پیشنهاد و بعضاً تصویب شده است. آیا شما خواستار تغییر هستید؟
بله، من موافق تغییر هستم. تغییری که باعث افزایش قدرت ما شود و جایگاه عربستان را در عرصه اقتصادی مستحکم‌تر کند. این کار می‌تواند کشور را به سمت توسعه بیشتر هدایت کند.
شما مسوول اقتصاد عربستان هم هستید و در تمامی تصمیم‌گیری‌های اقتصادی نقش فعالی دارید. شما نظریه‌های متفاوتی نسبت به مقامات پیشین عربستان ارائه می‌دهید که گاهی با ساختار کنونی اقتصاد عربستان در تضاد است. از طرف دیگر نفت نقش مهمی در اقتصاد عربستان دارد و کاهش قیمت آن آسیب زیادی به بودجه وارد کرد و باعث افزایش کسری بودجه دولت شد. طبق آمارهای رسمی در سال ۲۰۱۵ میلادی و زمانی که قیمت نفت تا مرز ۴۰ دلار هم تنزل یافت، عربستان با کسری بودجه‌ای معادل ۱۵ درصد تولید ناخالص داخلی خود روبه‌رو شد و انتظار می‌رود کسری بودجه در سال ۲۰۱۶ میلادی از مرز ۱۸ درصد تولید ناخالص داخلی هم فراتر برود. با توجه به اینکه انتظار افزایش قیمت نفت تا سال ۲۰۱۸ میلادی نمی‌رود احتمال بحرانی شدن اقتصاد عربستان چندان دور از انتظار نیست. نظر شما در این زمینه چیست؟ به نظر شما اقتصاد عربستان وارد بحران شده است؟
خیر، اقتصاد عربستان تا بحرانی شدن فاصله زیادی دارد و دلیل این مساله پیش‌بینی‌هایی بود که دولت‌های قبلی کرده بودند تا در صورت افت قیمت نفت مشکلات اقتصادی برای کشور ایجاد نشود. ما در سال گذشته کسری بودجه داشتیم و در سال جاری هم خواهیم داشت اما بحران اقتصادی را تجربه نخواهیم کرد. عربستان از نظر ارزش ذخایر ارز و طلا در جایگاه خوبی قرار دارد و ذخایر انرژی و معدنی زیادی هم دارد. ما با استفاده از این ذخایر می‌توانیم با قیمت پایین نفت مبارزه کنیم و به رشد خود ادامه دهیم.
عربستان از سال‌ها قبل برای ایجاد تنوع در اقتصاد سرمایه‌گذاری کرده است و ساخت پالایشگاه‌ها در این کشور یکی از این راه‌هاست. ما در نظر داریم به جای صادرات نفت خام وارد صادرات فرآورده‌های نفتی شویم که ارزش افزوده بیشتری برای اقتصاد دارد. در نتیجه این تلاش‌ها ما موفق شدیم در سال ۲۰۱۵ میلادی درآمدهای غیرنفتی خود را ۲۹ درصد افزایش دهیم. ما برای کنترل کسری بودجه و کسری‌های مالی برنامه مدونی داریم که این برنامه‌ها طی پنج سال آینده در کشور اجرا می‌شود و بدون شک از بحرانی شدن اقتصاد جلوگیری می‌کند.
سطح بدهی دولتی هم در کشور پایین است و این هم تایید‌کننده دوری ما از بحران است. بدهی دولت عربستان برابر با پنج درصد تولید ناخالص داخلی کشور است و بر اساس پیش‌بینی‌ها تا انتهای سال ۲۰۲۰ میلادی و در صورت باقی ماندن قیمت نفت در همین سطح حداکثر به هفت درصد تولید ناخالص داخلی می‌رسد که باز هم از شرایط بحرانی فاصله زیادی دارد.
از طرف دیگر به دلیل سرمایه‌گذاری‌های زیادی که در سال‌های اخیر برای توسعه بخش‌های غیرنفتی انجام دادیم، موفق شدیم سهم درآمدهای غیرنفتی به کل درآمد کشور را بیشتر کنیم و این روند ادامه پیدا خواهد کرد. کاهش درآمد نفتی و افزایش درآمد غیرنفتی سبب می‌شود تا آسیب‌پذیری اقتصاد ما در برابر بحران‌های اقتصادی دنیا و شوک‌های قیمت نفت کمتر شود که مساله مهمی برای اقتصاد عربستان است. نکته مهم‌تر این است که عربستان دوستان قدرتمند زیادی در دنیا دارد که با کمک این دوستان می‌تواند برای توسعه خود برنامه‌ریزی کند. این شبکه دوستان قدرتمند یک مزیت مهم اقتصادی برای ما محسوب می‌شود و هم در تامین سرمایه برای اجرای پروژه‌های اقتصادی با عربستان همکاری می‌کنند و هم می‌توانند آخرین تکنولوژی‌ها را به ما بدهند و روند متنوع‌سازی اقتصاد را تسریع کنند.
عربستان چگونه درآمدهای غیرنفتی خود را افزایش می‌دهد؟ آیا در نظر دارید نظام مالیات بر ارزش افزوده را در کشور اجرا کنید و از این راه کسری بودجه دولت را برطرف کنید؟
ما مالیات بر درآمد و مالیات بر ثروت نخواهیم داشت ولی از سیستم مالیات بر ارزش افزوده در کشور استفاده می‌کنیم که می‌تواند باعث افزایش درآمد دولت شود و از کسری بودجه بکاهد. از طرف دیگر فرصت‌های اقتصادی زیادی در عربستان وجود دارد که از جمله آنها می‌توان به بخش معدن اشاره کرد. عربستان شش درصد از ذخایر اورانیوم دنیا را در خود جای داده است که می‌تواند از صادرات این ذخایر درآمد زیادی به دست آورد. همچنین عربستان سرمایه‌ها و دارایی‌های استفاده‌نشده زیادی دارد که بهره‌برداری از آنها می‌تواند زمینه‌ساز رشد اقتصادی کشور شود. مثلاً بالغ بر چهار میلیون مترمربع زمین در مکه هست که بلااستفاده مانده و هیچ سرمایه‌گذاری‌ای برای کسب درآمد از این زمین‌ها انجام نشده است. اگر روی این زمین‌ها سرمایه‌گذاری شود می‌توان انتظار درآمد زیادی از آن داشت. مطالعات کارشناسی برای کسب درآمد از منابع غیرنفتی در کشور انجام شده است و به نظر من در صورتی که طبق برنامه‌ها حرکت کنیم تا پنج سال آینده می‌توانیم سالانه بالغ بر ۱۰۰ میلیارد دلار از منابع غیرنفتی درآمد کسب کنیم که گام بزرگی برای ایجاد تنوع در اقتصاد و کاهش وابستگی به درآمد نفت است.
نظام مالیات بر ارزش افزوده از چه زمانی در عربستان اجرا می‌شود؟
ما تلاش می‌کنیم از انتهای سال ۲۰۱۶ میلادی یا اوایل سال ۲۰۱۷ میلادی این نظام را در کشور اجرا کنیم و در حال انجام کارهای زیرساختی برای اجرایی شدن این نظام هستیم. سازماندهی نظام مالیات‌ها می‌تواند کمک بزرگی به اقتصاد عربستان بکند.
خصوصی‌سازی هم یکی دیگر از برنامه‌های دولت شماست. چه بخش‌هایی از اقتصاد خصوصی می‌شود و چه بخش‌هایی همچنان دولتی باقی می‌ماند؟
ما در نظر داریم تا پنج سال آینده بخش بهداشت و درمان، آموزش، صنایع نظامی و بخشی از شرکت‌های دولتی را به بخش خصوصی واگذار کنیم. این کار باعث می‌شود تا فشار مالی که روی دوش دولت است کاهش پیدا کند و سودآوری فعالیت‌های اقتصادی هم بیشتر شود. مطالعات ما نشان داده است که کارایی بخش خصوصی بیشتر از بخش دولتی است و به همین دلیل خصوصی‌سازی اصولی و درست می‌تواند باعث بیشتر شدن نرخ رشد فعالیت‌های اقتصادی در کشور و افزایش نرخ رشد اقتصاد شود.
شما گفتید یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های اقتصادی عربستان، متنوع کردن اقتصاد و کاهش وابستگی به درآمد نفتی است. اولویت اصلی کدام بخش از اقتصاد است؟
به نظر من اولویت در بخش معدن است زیرا ما پتانسیل‌های زیادی در این زمینه داریم که از آنها استفاده نکردیم. از طرف دیگر باید اصلاح نظام یارانه‌ها هم در دستور کار قرار گیرد تا فشار مالی دولت کمتر شود. مطالعات ما نشان داد تنها ۲۰ درصد از افراد طبقات پایین و متوسط اقتصادی از مزایای یارانه‌ها استفاده می‌کنند. هدف ما اصلاح قوانین یارانه است به گونه‌ای که ۸۰ درصد از طبقات پایین و متوسط اقتصادی بتوانند از یارانه‌ها استفاده کنند. از طرف دیگر توسعه دارایی‌هایی که هنوز بهره‌برداری اقتصادی از آنها آغاز نشده است و افزایش توریسم مذهبی به کشور در راس برنامه‌های ماست.
در بودجه سال ۲۰۱۶، قیمت بنزین و برق افزایش یافته است ولی هنوز یارانه‌ها سهم زیادی در اقتصاد شما دارند. آیا دولت عربستان در نظر دارد یارانه‌ها را کاملاً قطع کند یا خیر؟
عربستان در نظر دارد قیمت انرژی را در کشور آزاد کند ولی برنامه تخصیص یارانه به طبقات پایین اقتصادی را هم ادامه دهد. به تعبیر بهتر دادن یارانه به منظور کمتر کردن قیمت نهایی برق و بنزین در عربستان اجرا نخواهد شد زیرا منفعت این طرح بیشتر به طبقات بالای اقتصادی می‌رسد که هم تعداد ماشین‌های بیشتری دارند و هم استفاده آنها از سوخت بیشتر است. ما می‌خواهیم یارانه‌ها را هدفمند تخصیص دهیم. با این کار هم بار اقتصادی پرداخت یارانه برای دولت کمتر می‌شود و هم طبقه آسیب‌پذیر اقتصاد تحت حمایت دولت قرار می‌گیرد.
از طرف دیگر ما جزایری در عربستان داریم که دمایی پنج تا هفت درجه کمتر از جده دارند و از طبیعت زیبایی برخوردارند. توسعه این جزایر و جذب توریست تفریحی در این مناطق می‌تواند یکی دیگر از راه‌های کسب درآمد برای دولت باشد. این جزایر تنها بخشی از دارایی‌ها و سرمایه‌های عربستان است که به دلیل عدم توجه و سرمایه‌گذاری ارزش افزوده‌ای ندارند ولی در دولت جدید تمرکز روی توسعه این دارایی‌ها بسیار جدی است.
آیا شما در نظر دارید این دارایی‌ها و زمین‌ها را به بخش خصوصی واگذار کنید؟
خیر، این دارایی‌ها به عنوان دارایی صندوق‌های ملی در نظر گرفته می‌شود و دولت تملک آنها را بر عهده دارد. سپس با استفاده از سرمایه‌های دولتی یا خصوصی اجرای پروژه‌های مرتبط در آنها انجام می‌شود و در نهایت بعد از تکمیل به بازارهای سهام عرضه می‌شود تا مردم سهامدار اصلی آنها شوند. این فرآیند برای بخش بزرگی از دارایی‌ها در کشور تکرار می‌شود تا روند خصوصی‌سازی تدریجی و اثرگذار باشد.
به نظر می‌رسد این انقلاب تاچر در اقتصاد عربستان باشد. شما این نظریه را تایید می‌کنید یا بر این باورید که این الگوی عربی انقلاب تاچر است؟
درست است. این انقلاب تاچر در اقتصاد عربستان سعودی است. ما دارایی‌ها و سرمایه‌های توسعه‌نیافته زیادی داریم و بخش‌هایی داریم که می‌توانند به سرعت رشد کنند. به عنوان مثال عربستان یکی از فقیرترین کشورهای دنیا از نظر ذخایر آب است ولی ما توانسته‌ایم با تکنولوژی‌های جدید آب مورد نیاز کشور را تامین کنیم و حتی شرکت‌هایی راه‌اندازی کنیم که بتوانند فرآورده‌های دامی و کشاورزی را به بازار جهانی صادر کنند. یک شرکت شاخص عربستانی با نام شرکت لبنیات آمارای وجود دارد که سهم آن در بازار سهام عمان ۸۰ درصد، در بازار سهام کویت ۲۰ درصد، در بازار سهام امارات ۴۰ درصد و در بازار سهام مصر ۱۰ درصد است. این شرکت در سال‌های اخیر رشد زیادی کرده است و دلیل موفقیتش هم سرمایه‌گذاری درست و اصولی و استفاده بهینه از امکانات است. حال شرکت‌های شاخص در زمینه‌های دیگر هم کم نیستند که با وجود کاستی‌های موجود در زمینه منابع آب در کشور توانسته‌اند جایگاه خوبی در اقتصاد دنیا به دست آورند. عربستان به دلیل کمبود آب مشکل زیادی در بخش کشاورزی دارد و اگر شرکتی بتواند در سطح جهانی مطرح شود بدون شک سیاست‌های تولیدی و صنعتی متمایزی داشته است که مطالعه روی آن خالی از لطف نیست.
عربستان برای اجرا کردن این طرح‌ها نیاز به سرمایه‌های زیادی دارد. قبلاً گفته بودید تا سال ۲۰۳۰ میلادی یعنی ظرف کمتر از ۱۵ سال عربستان نیاز دارد چهار هزار میلیارد دلار سرمایه جذب کند که رقم قابل توجهی است. عربستان برای جذب این سرمایه چه برنامه‌ای دارد؟
رقم چهار هزار میلیارد سرمایه مورد نیاز برای اجرای این طرح‌های اقتصادی را دولت عربستان اعلام نکرد بلکه موسسه مک‌کینزی برآورد کرده است. ما سعی می‌کنیم تا آنجا که امکان دارد و به کیفیت اجرای پروژه آسیب نمی‌زند، هزینه را تقلیل دهیم. ولی برای تامین منابع مالی هم مشکلی نخواهیم داشت. عربستان منابع مالی لازم برای اجرای این پروژه را به وسیله سرمایه‌گذاران عربستانی، صندوق‌های سرمایه‌گذاری دولتی، صندوق‌های سرمایه‌گذاری کشورهای حاشیه خلیج فارس و صندوق‌های بین‌المللی تامین می‌کند و توافق‌های اولیه با شماری از سرمایه‌گذاران انجام شده است.
به نظر شما چرا یک سرمایه‌گذار خارجی باید در عربستان سرمایه‌گذاری کند؟ آیا نرخ بازگشت سرمایه بالاتر است یا سود سرمایه‌گذاری بیشتر است؟
سودآوری پروژه‌هایی که در عربستان اجرا می‌شود از دیگر کشورها بیشتر خواهد بود. ما در نظر داریم از نرخ بالای سوددهی پروژه‌های عربستان برای جذب سرمایه‌گذاران خارجی استفاده کنیم. البته این مساله زمانی امکان‌پذیر است که قوانین خوبی برای حمایت از سرمایه‌گذاران وجود داشته باشد و سرمایه‌گذاران بتوانند از امنیت سرمایه‌گذاری خود اطمینان داشته باشند. ما در سال‌های اخیر تغییرات زیادی در قوانین سرمایه‌گذاری در عربستان انجام داده‌ایم تا بستر لازم برای جذب سرمایه‌ها فراهم شود. هم‌اکنون بزرگ‌ترین شرکت‌های صنعتی دنیا در عربستان حضور دارند که از جمله آنها می‌توان به ایرباس، بوئینگ، جنرال‌موتورز، جنرال‌الکتریک، سونی و زیمنس اشاره کرد. از طرف دیگر اهمیت اقتصادی عربستان و بزرگی بازار این کشور سبب شده تا تمامی بانک‌های بزرگ دنیا شعبه‌ای در عربستان راه‌اندازی کنند. بنابراین من به عنوان مسوول جدید تنها فرصت‌های موجود در اقتصاد عربستان را معرفی و فضا را برای ورود سرمایه‌ها فراهم کردم. ساختار اقتصادی دنیا خود به خود عربستان را به عنوان منبع ارزش شناسایی کرده است و حال تمامی شرکت‌های بزرگ صنعتی و مالی و بانکی در این کشور کار می‌کنند.
یکی دیگر از چالش‌هایی که در عربستان وجود دارد جمعیت جوان این کشور است. طبق آمارهای دولتی ۷۰ درصد از جمعیت عربستان را جوانان کمتر از ۳۰ سال تشکیل می‌دهند. چگونه برای این افراد شغل ایجاد می‌کنید تا انگیزه کار و تلاش داشته باشند؟
ما فرصت‌های زیادی برای ایجاد کار در بخش خصوصی داریم. بخش معدن در ایجاد کارهای تازه و استخدام افراد جوان و جویای کار نقش مهمی دارد. از طرف دیگر خدمات‌رسانی به توریست‌های مذهبی و خدمات حرمین هم نیاز به نیروی کار زیادی دارد که بخش زیادی از جوانان را جذب می‌کند. جذب سرمایه‌های خارجی و اجرای پروژه‌های جدید هم زمینه‌ساز ایجاد فرصت‌های شغلی تازه‌ای در کشور می‌شود. ما بر این باور هستیم که ظرف چند سال آینده نرخ بیکاری در عربستان کاهش پیدا می‌کند. از طرف دیگر هم‌اکنون ۱۰ میلیون شغل در عربستان از سوی افراد خارجی گرفته شده و هر زمان که لازم باشد می‌توان این مشاغل را به ساکنان عربستان سعودی داد. البته افراد خارجی در بخش خصوصی کار می‌کنند و من نمی‌خواهم از قدرتم در تغییر سیاست‌های بخش خصوصی استفاده کنم زیرا بر این باور هستم که مداخله در تصمیم‌گیری‌های بخش خصوصی می‌تواند به روند رشد آنها آسیب وارد کند. ولی در شرایط بحرانی بخش خصوصی هم اولویت را به عربستانی‌ها می‌دهد.
آیا شما قصد دارید مانع از استخدام خارجی‌ها در اجرای پروژه‌ها شوید؟
ما در نظر داریم شغل ایجاد کنیم و از افزایش نرخ بیکاری جلوگیری کنیم. ولی اگر نتوانیم برای تمامی افراد جویای کار، فرصت شغلی ایجاد کنیم دیگر راهی برای ما باقی نمی‌ماند و باید از بخش خصوصی بخواهیم که در انتخاب نیروی کار اولویت را به سعودی‌ها بدهد.
این تغییری که شما در نظر دارید در حوزه اقتصاد ایجاد کنید شامل معرفی درآمدهای مالیاتی غیرنفتی، کاهش یارانه‌ها و افزایش اشتغال بخش خصوصی است که با ساختار کنونی اقتصاد عربستان سعودی فاصله زیادی دارد. به نظر شما اجرای این طرح‌ها امکان‌پذیر است یا اینکه ساختار اجتماعی و قانونی و سیاسی کشور می‌تواند مانع اجرای برخی از بخش‌های آن شود؟
ما ارزش‌های خود را داریم و این تغییرات را به نحوی اجرا می‌کنیم که به ارزش‌های اقتصادی و اجتماعی و سیاسی ما آسیبی وارد نکند. این ارزش‌ها در نتیجه فرهنگ مردم ایجاد شده است و تغییر آن به سادگی امکان‌پذیر نیست. بنابراین اصلاحات اقتصادی هم‌راستا با ساختار اجتماعی کشور اجرا می‌شود.
این تغییر در اقتصاد به خصوص توسعه صنعت توریسم غیرمذهبی در کشوری که نیمی از جمعیت آن را زنانی تشکیل می‌دهند که حتی اجازه رانندگی هم ندارند و به تازگی توانسته‌اند مدارک شناسایی عکس‌دار داشته باشند دور از انتظار است. نیمی از جامعه عربستان را زنانی تشکیل می‌دهند که اجازه مشارکت اقتصادی ندارند و در واقع بیکار هستند. این مشکل را چگونه برطرف می‌کنید؟
زنان عربستان در سال‌های اخیر آزادی‌های زیادی به دست آوردند. آنها می‌توانند به تنهایی سفر کنند و در مشاغل مورد علاقه خود کار می‌کنند. البته محدودیت‌هایی وجود دارد که ریشه در فرهنگ ما دارد و برداشتن برخی از این محدودیت‌ها از نظر ساختار اجتماعی امکان‌پذیر نیست. به نظر من فرهنگ را دولت نمی‌تواند تغییر دهد. این مردم هستند که برای تغییرات فرهنگی پیشگام می‌شوند و هنوز جامعه عربستان در این مسیر حرکتی نکرده است. ولی بدون شک در دنیای آینده عربستان زنان مانند مردان در فعالیت‌های اجتماعی و اقتصادی حضور خواهند داشت زیرا بدون حضور نیمی از جمعیت کشور نمی‌توان انتظار راندمان بالای فعالیت‌های اقتصادی و رشد اقتصادی را داشت.
ولی آمارهای رسمی نشان می‌دهد نرخ مشارکت اقتصادی زنان عربستان برابر با ۱۸ درصد است که یکی از پایین‌ترین نرخ‌های مشارکت اقتصادی زنان در دنیاست. چگونه می‌توانید این نرخ پایین مشارکت اقتصادی را افزایش دهید؟
به نظر من این ضعف بیشتر از قوانین، در فرهنگ زنان عربستان است. زنان عربستان تمایلی به کار ندارند و با اولین مخالفت و حتی ابراز نظر منفی از کار کردن دست می‌کشند. آنها به کار کردن و مسوولیت‌پذیری اقتصادی عادت ندارند و برای اینکه بتوانند مانند مردان خود را عضوی اثرگذار و پویا در فعالیت‌های اقتصادی بدانند نیاز به زمان دارند. این فرهنگ باید تغییر کند و این تغییر باید از زنان آغاز شود. اول زنان باید کار را به عنوان اولویت خود بپذیرند و از زنانی که تمام روز را در خانه می‌گذرانند به زنانی تبدیل شوند که عضوی از جامعه هستند و پویایی اقتصادی دارند.
به نظر شما افزایش سهم زنان در بازار کار برای اقتصاد عربستان سعودی خوب است یا خیر؟
بدون شک خوب است. با خانه‌نشینی زنان بخش زیادی نیروی کاری و فعال جامعه کنار گذاشته شده است و این می‌تواند آینده اقتصاد را تحت تاثیر قرار دهد. از طرف دیگر نرخ رشد جمعیت در عربستان کاهش یافته است و اگر زنان به جامعه کاری وارد نشوند عربستان با کمبود نیروی کار مواجه خواهد شد.
شما یکی از ۷۰ درصد جامعه زیر 30 سال عربستان هستید که مسوولیت کنترل اقتصادی و سیاسی و دفاعی این کشور را بر عهده گرفتید. شما به دنبال ایجاد چه کشوری هستد و چه تغییراتی می‌خواهید در جامعه عربستان ایجاد کنید؟
من دنبال ایجاد عربستانی هستم که اقتصادی غیر‌وابسته به نفت داشته باشد. کشوری که هر روز شاهد افزایش نرخ رشد اقتصادی خود باشد. ساختار قانونی شفاف، جایگاه اقتصادی و سیاسی قدرتمند در دنیا، کشوری پایدار و زیرساخت‌هایی توسعه‌یافته از ویژگی‌های کشوری است که من درصدد ایجاد آن هستم. من می‌خواهم عربستان یک عضو مهم و اثرگذار در اقتصاد دنیا باشد. من برای ایجاد این کشور به تمامی جوانان نیاز دارم تا هم در مراحل برنامه‌ریزی همکاری کنند و هم مسوولیت‌های اجرایی را بر عهده بگیرند.
شما تصویری بسیار مثبت از وضعیت عربستان در سال‌های آینده ترسیم کردید ولی ما در زمان حال زندگی می‌کنیم و عربستان با چالش‌های زیادی روبه‌رو است. بسیاری از تحلیلگران بر این باورند که هم‌اکنون خطرناک‌ترین زمان در تاریخ خاورمیانه است. نظر شما در این مورد چیست؟
من یکی از علاقه‌مندان دیدگاه‌های چرچیل هستم و چرچیل گفته است که فرصت‌ها همیشه در زمان بحران ایجاد می‌شود. من هر زمانی که به مانعی در مسیر انجام کارم برخورد می‌کنم به این جمله ارجاع می‌دهم و به آن باور دارم. من چالش‌ها و بحران‌های کنونی خاورمیانه را به صورت فرصتی می‌بینم که می‌تواند آینده را تغییر دهد و شرایط بسیار ایده‌آلی ایجاد کند.
به نظر شما بحران‌های موجود در خاورمیانه به دلیل عدم مشارکت آمریکا و خروج نیروها از عراق و افغانستان بیشتر نشده است؟
آمریکا طی 10 سال گذشته حضور پررنگی در خاورمیانه داشت و برای برقراری صلح در این منطقه تلاش کرد و ما هم همیشه به عنوان حامی آمریکا در منطقه با سیاست‌های این کشور همراهی کردیم. مساله مهم این است که رابطه عربستان و آمریکا یک رابطه بسیار قوی و تاثیرگذار است ولی باید در نظر داشت که آمریکا قدرت اول اقتصادی در دنیاست و باید مسوولیت خود را به عنوان اولین قدرت اقتصادی جهان به خوبی انجام دهد. آمریکا با خروج از منطقه از زیر بار مشکلات خارج و باعث شد قبل از بازگشت آرامش به منطقه موج جدیدی از بحران در برخی از کشورها ایجاد شود.
شما از عملکرد آمریکا در منطقه ناراضی هستید؟
من معتقدم آمریکا باید به حضورش ادامه می‌داد. در سال‌های اخیر ما هم ضعف‌هایی داشتیم و تمام قوای خود را برای حمایت از کشور هم‌پیمان خود، آمریکا، در منطقه به‌کار نگرفتیم. این سیاست در آینده عربستان تغییر خواهد کرد و رابطه دوستی ما با آمریکا قوی‌تر می‌شود.
آیا عربستان نقش رهبری تازه‌ای را در خاورمیانه خواهد داشت یا خیر؟
ما در منطقه با تمامی کشورهای هم‌پیمان خود هم‌سطح هستیم و رهبری و زیردستی برای ما مفهومی ندارد. هم‌پیمانان ما کشورهای حاشیه خلیج فارس، کشورهای جنوب شرق آسیا، کشورهای شاخ آفریقا و کشورهای خاورمیانه هستند که برای حل بحران‌های اقتصادی با هم همکاری داریم. وقتی بحرانی در این منطقه ایجاد شود تمامی کشورها با هم برای برطرف کردنان همکاری می‌کنند زیرا می‌دانیم تبعات منفی بحران دامان همه را خواهد گرفت.
بسیاری شما را معمار جنگ یمن می‌دانند. حال با توجه به اینکه طراحی این جنگ با شما بود به نظرتان پایان این جنگ چه زمانی است؟
در درجه اول من معمار جنگ یمن نیستم. عربستان کشوری است که سازمان‌ها و موسسات زیادی دارد و تصمیم جنگ با یمن تصمیم مشترکی از وزارت امور خارجه و وزارت دفاع و وزارت اطلاعات عربستان بود. البته شاه عربستان هم این تصمیم را تایید کرد و زمینه برای آغاز جنگ فراهم شد. وظیفه من به عنوان وزیر دفاع عربستان اجرایی کردن تصمیمی بود که قبلاً گرفته شده بود و با تایید شاه لازم‌الاجرا شد.
اما این تصمیم در فاصله کوتاهی بعد از انتخاب شما به عنوان وزیر دفاع عربستان اتخاذ شد. حال به نظر شما این جنگ تا کی ادامه خواهد داشت. در این مدت بارها آتش‌بس اعلام شده است و دوباره جنگ آغاز شده است. حتی در بازه‌هایی از زمان که خبر از اتمام جنگ داده می‌شد مسائلی اتفاق می‌افتاد که نشان می‌داد ظاهراً جنگ تمام شده ولی دو کشور عملاً در جنگ هستند. این وضعیتی است که هم‌اکنون هم وجود دارد و یمنی‌ها بر این باورند با وجود آتش‌بس ولی هنوز جنگ ادامه دارد؟
اینکه بعد از انتخاب من به عنوان وزیر دفاع حمله به یمن انجام شد، تایید‌کننده این نیست که من معمار جنگ بودم. این تصمیمی بود که بعد از مدت‌ها مطالعه و تحقیق در عربستان گرفته شد و تنها و تنها برای حفظ امنیت عربستان و مردم ساکن در آن بود. اما در مورد زمان پایان این جنگ نمی‌توان برآوردی ارائه داد زیرا ما اهداف مختلفی در یمن داریم که باید نابود شود. حال بخشی از این اهداف را با حمله نظامی مستقیم از بین بردیم و بخش دیگر را بدون آسیب‌های بزرگ و جدی به کشور و تنها از طریق تخریب هدف مورد نظر خود انجام خواهیم داد. ما بر این باوریم که یمن می‌تواند محلی برای داعش باشد و باید از اینکه داعش در یمن ساکن شود و از آنجا به دیگر کشورها صدمه بزند جلوگیری کنیم. یمن همسایه ماست و اگر داعش در این کشور ساکن شود می‌توان انتظار بحرانی شدن اوضاع امنیتی منطقه به خصوص عربستان را داشت.
دیدگاه تان را بنویسید