فرصتی در یک قرن

از زمانی که غرب و ایران در مورد برنامه هسته‌ای مناقشه‌برانگیز این کشور به توافق رسیدند اکثر ایرانیان امیدوارند شاهد پایانی بر تحریم‌ها باشند. شرکت‌های غربی نیز در انتظار تجارت با ایران هستند.
دانیل برن‌بک یاد گرفته است که دیگر در مورد مسائلی مانند راهبندان‌های بین قلهک (محل اقامتش در شمال تهران) و مرکز شهر (دفتر کارش) زیاد حساس نباشد. او هر روز در ترافیکی گرفتار می‌شود که در آن همه بوق اتومبیل‌هایشان را به صدا درآورده‌اند. به گفته برن‌بک تهران شهری کشنده است حتی بدون تحریم‌های بین‌المللی. در مسیر راه تلفن او به صدا درمی‌آید. منشی ایرانی‌اش در آن طرف خط است و منتظر است تا او، معاون سفیر آلمان و دو بانکدار سرمایه‌گذار از لندن و هنگ‌کنگ را ملاقات کند. سرمایه‌گذاران خواستار راهنمایی‌هایی در مورد سهام در ایران هستند. برن‌بک با تعجب و نیشخند می‌گوید: سهام ایران برای هنگ‌کنگ؟ اینها همان بانکدارانی هستند که سال گذشته به من می‌گفتند تو دیوانه‌ای.
برن‌بک رئیس اتاق بازرگانی و صنعت ایران و آلمان در تهران است. او مسیر تجارت را در کشوری هموار می‌کند که سیاستمداران غربی دهه‌ها و به ویژه از سال 2006 آن را مسدود کرده‌‌اند. در آن سال جمهوری اسلامی ایران گسترش برنامه‌ هسته‌ای خود را شدت بخشید. آژانس‌های اطلاعاتی ادعا می‌کردند ایران تا ساخت بمب هسته‌ای فقط چند سال فاصله دارد. دولت‌های عربی حاشیه خلیج فارس احساس تهدید کردند و اسرائیل مصمم شد در صورت به نتیجه نرسیدن راه‌حل‌های سیاسی با ایران وارد جنگ شود. برن‌بک 50ساله پنج سال است که بین دو جهان متخاصم قرار گرفته است. او در طرفی زندگی می‌کند که از دیدگاه غربی‌ها طرف تاریک مریخ محسوب می‌شود.

توافقی تاریخی در ژنو
اما این جهان از 24 نوامبر نورانی‌تر شده است. در آن روز پنج عضو دائمی شورای امنیت سازمان ملل و آلمان و ایران با هدف تغییر اوضاع توافقی را امضا کردند. طبق این توافق ایران از برخی عناصر خاص برنامه هسته‌ای خود عقب‌نشینی می‌کند و در مقابل غرب نیز بخشی از تحریم‌های اقتصادی را برمی‌دارد. برن‌بک اعتقاد دارد شرایط جدید فرصت بزرگ قرن است که همگان منتظر آن بودند. هرچند که این فرصت ممکن است همانند سال 2005 از دست برود. در آن زمان ایران سانتریفوژهای اندکی برای غنی‌سازی اورانیوم داشت. اکنون بیش از 19 هزار سانتریفوژ دارد اما این بار هر دو طرف از مواضع سرسختانه خود عقب نشسته‌اند. آمریکا از تقاضای خود مبنی بر حذف کامل برنامه هسته‌ای ایران کوتاه آمد و به سر میز مذاکره بازگشت. در سه سال گذشته تقریباً هیچ نوع انتقال بانکی بین ایران و جهان خارج انجام نشد و درآمدهای نفت و گاز به شدت کاهش یافت. فقط چینی‌ها نفت ایران را خریداری می‌کردند و در مقابل بولدوزر و ماشین‌های ساخت و ساز به ایران می‌دادند.

بدبینی انقلابیون قدیمی
تحریم‌ها اقتصاد ایران را فلج کرده است اما محمدحسین رفیع یکی از افرادی است که با این عقیده موافق نیست. به گفته او تحریم‌ها باعث شده تا این کشور مغرور حتی قدرتمندتر شود. رفیع در دهه 1970 علیه شاه مبارزه کرد. سپس در جنگ ایران و عراق شرکت کرد و بعدها به همکاری‌ با بخش خصوصی پرداخت. اکنون او در نهادی برای توسعه معیارهای اسلامی کار می‌کند. به عقیده او تحریم‌های بین‌المللی ایران را به کشوری پیشرو در عرصه علم و فناوری تبدیل کرده است. به گفته او ایران حتی توانست داروی موثری علیه ایدز کشف کند که به زودی به جهان ارائه خواهد شد. اینها فقط بخشی از گفته‌های این سربازان کهنه‌کار در تهران هستند. انقلابیون قدیمی دیدگاه بسیار بدبینانه‌ای نسبت به مذاکره با دشمن اصلی خود، ایالات متحده دارند. حتی ترجیح می‌دهند مذاکرات ناکام بماند. به گفته رفیع اوباما خواهان جنگ است. او می‌گوید 50 هزار نفر به طور داوطلبانه برای حملات انتحاری ثبت‌نام کرده‌اند اما او هویت سازمان ثبت‌نام‌کننده را افشا نکرد. رئیس‌جمهور جدید ایران حسن روحانی -‌کسی که غرب امید دارد بتواند اصلاحاتی را به انجام رساند‌-‌ مجبور است افرادی مانند رفیع را در ایران جدید خود جای دهد. در واقع روحانی می‌گوید که فرآیند تحول صورت خواهد گرفت. به عقیده برن‌بک اگر دولت بتواند در معاملات تجاری آینده برنده شود خواهد توانست صدای مخالفان را نیز خاموش کند.

هجوم سرمایه‌گذاران به تهران
روحانی به موفقیت‌های اقتصادی نیاز دارد. او باید تحریم‌ها را رفع کند اما نیاز مهم‌تر او حرکت کردن با سرعتی بیش از نرخ تورم است. تورمی که در حال حاضر درآمد اندک میلیون‌ها ایرانی را می‌بلعد. اکنون حداقل نرخ دستمزد ماهانه 140 یورو است. ایرانیان زیر فشار تحریم‌ها رنج می‌کشند اما صرفاً‌ آمریکا را مسوول آن نمی‌دانند. بهای بنزین چندبرابر شده است و قیمت شیر و پنیر در مقایسه با دو سال گذشته سه برابر افزایش یافته است. به نظر می‌رسد مذاکرات هسته‌ای پیشرفت‌های اقتصادی ایران را به همراه داشته باشد. با وجود اینکه هنوز هیچ‌کدام از تحریم‌ها برداشته نشده‌اند هزاران فعال تجاری غربی به سمت تهران روانه شده‌اند. ایران چهارمین دارنده ذخایر بزرگ نفت و دومین دارنده منابع گازی جهان است و این ظرفیت را دارد که پذیرای معامله‌های بزرگ تجاری با ارزش میلیاردها یورو باشد.
برن‌بک به پارکینگ دفتر کارش می‌رسد و فهرستی از اسامی کشورهای علاقه‌مند به تجارت با ایران را برمی‌دارد. به گفته او باز هم آلمانی‌ها غیبت دارند. برن‌بک وضعیت جاری تهران را این‌گونه بیان می‌کند: طبق توافق نمایندگان کشورهای عضو اتحادیه اروپا حتی یک نفر از مقامات اروپایی در مراسم تحلیف روحانی شرکت نکرد اما درست روز بعد دولت ایتالیا نماینده بلندپایه‌ای را برای تبریک به رئیس‌جمهور ایران اعزام کرد. اکنون هواپیماهایی که از اروپا می‌آیند پر از ایتالیایی‌ها هستند. مدیران شرکت بزرگ انرژی «انی» در میان آنها هستند. فرانسه نیز به تکاپو افتاده است. در قراردادی چندمیلیاردی، فرانسوی‌ها قصد دارند مجوز عرضه قطعات پژو به ایران‌خودرو را تجدید کنند. آمریکایی‌ها نیز با شرکت‌های اگزون‌موبیل، شورون و دیگر شرکت‌ها حضور خود را اعلام کرده‌اند. به گفته برن‌بک این شرکت‌ها وظیفه بازسازی تاسیسات قدیمی نفتی و صنایع پالایشگاهی به همراه عملیات کشف میدان‌های جدید نفتی را بر عهده دارند. این کارها تجارتی به ارزش چندین میلیارد یورو ایجاد می‌کنند.

شوک فرهنگی
برن‌بک برای مدتی سکوت می‌کند اما از چهره‌اش می‌توان دریافت که نه‌تنها از ترافیک سنگین شهر بلکه از بازی‌های سیاسی غربی‌ها با ایران به ستوه آمده است. او می‌گوید: «اکنون بحث بر سر خیر و شر یا توافق هسته‌ای نیست. پای مبالغ عظیمی از پول در میان است.» برن‌بک ایران را به خوبی می‌شناسد. او که پسر ارشد یک کشیش پروتستان است دهه 1970 را در ایران گذراند و شاهد اوج‌گیری بهای نفت در زمان محمدرضاشاه پهلوی بود. سپس انقلاب 1979 از راه رسید و بسیاری از دوستان دوران کودکی‌اش به پاسداران انقلاب تبدیل شدند. در جریان جنگ ایران و عراق که خاموشی و قطع برق سراسر شهر را فرامی‌گرفت برن‌بک و والدینش در زیرزمین منزل خود در قلهک بودند. اکنون او فارسی را به خوبی آلمانی صحبت می‌کند و فرق بین تعارف و واقعیت را می‌داند. غربی‌ها اغلب به خاطر تعارفات ایرانی‌ها سردرگم می‌شوند چرا که فکر می‌کنند حرف طرف مقابل را فهمیده‌اند. هنگامی که برن‌بک پس از 26 سال به ایران بازگشت با شوک فرهنگی مواجه شد. فعالیت‌های اقتصادی دچار فسادی مافیاگونه شده بود. اکنون او تلاش دارد مفهوم خود را از شفافیت و صداقت به اجرا گذارد. کاری که به هیچ عنوان ساده نیست. همین اواخر یکی از کارکنان پاکتی را به او ‌رساند که حاوی یک سکه سنگین طلا بود. از او خواسته شد تا برای فردی خاص کارهایی را انجام دهد. برن‌بک سکه را به فرستنده بازگرداند و گفت برایم گل یا کیک بفرستید اما ارزش هدیه نباید از 100 هزار تومان (حدود 30 یورو) تجاوز کند.

احترام مهم‌تر از صلح
به عنوان فردی که هر دو جهان را به خوبی می‌شناسد برن‌بک به خوبی درک می‌کند چگونه غرب و ایران در آستانه جنگ قرار گرفتند. او مجبور است با ملاحظاتی کنار بیاید که هر طرف آن را حق خود می‌داند اما لزوماً توسط طرف مقابل درک نمی‌شود. فردی تندرو مانند رئیس‌جمهور سابق فقط به این دلیل انتخاب شد که نماینده استقلال‌طلبی بود. او میلیاردها خرج برنامه هسته‌ای کرد ولی اقتصاد را هم به شدت ضعیف کرد. به گفته برن‌بک ایرانیان فکر می‌کردند او می‌تواند برایشان احترام بخرد. از دید بسیاری از مردم، احترام از صلح مهم‌تر است.

اقدامی دیرهنگام برای منافع آلمان
روحانی علاقه‌مند است کشورش را از نظر اقتصادی پیش ببرد اما او به سختی می‌تواند مقررات حاکم بر جامعه ایران را تغییر دهد. به عقیده برن‌بک شاید اقتصاد بتواند کشور را متحول کند و شکوفایی اقتصادی و اجتماعی به همراه بیاورد.
با وجود تعداد زیاد نمایندگان خارجی برن‌بک کار زیادی پیش رو دارد. از آلمان درخواست‌هایی برای اطلاعات در زمینه‌های الزامات برچسب نوشیدنی‌های انرژی‌زا، چگونگی ایجاد شبکه فروش پاستا و تحلیل مشاغل بازرگانی دریایی در سواحل ایران ارسال شده است. آلمانی‌ها دیرهنگام وارد شده‌اند اما به هر حال می‌آیند.