وقتی «شاپرک» پرید

شاید اگر تسویه آنی از نیمه آذر امسال متوقف نمی‌شد، «شاپرک» هم به این اندازه شناخته نمی‌شد. اگر چه رونمایی از شبکه الکترونیکی پرداخت کارت، چهاردهم مرداد امسال در حضور رئیس بانک مرکزی انجام شد، اما این توقف تسویه آنی در آذر‌ماه بود که نام شاپرک را بر سر زبان انداخت؛ هر‌چند تسویه آنی، جدا از سیستم شاپرک و به تصمیم بانک مرکزی انجام شد.

افزایش امنیت با شاپرک
فروردین امسال، اطلاعات سه میلیون کارت بانکی از شرکت انیاک به بیرون درز کرد. هدف خسرو زارع‌فرید، فردی که این اطلاعات را منتشر کرده بود، جلب توجه بانک‌ها و مردم به مشکلات امنیتی سیستم بانکی کشور عنوان شد. انیاک،‌ یک شرکت خصوصی ارائه‌دهنده خدمات پرداخت (PSP)‌ بود که بعد از این اتفاق، مجوزش به حالت تعلیق درآمد. به جز انیاک، شرکت‌های متعدد دیگری نیز در بانکداری الکترونیک فعال هستند. به رغم وجود چندین شرکت خدمات پرداخت، تا پیش از شاپرک سیستم پرداخت کارتی یکپارچه و منسجمی برای نظارت بر این شرکت‌ها وجود نداشت. با راه‌اندازی شاپرک قرار است این نقیصه برطرف شود. از پنجم دی امسال، شاپرک رسماً تنها نظام پرداخت کارتی کشور است. این سیستم، با 17 شرکت ارائه‌دهنده خدمات پرداخت، ارتباط دارد. این ارتباط از ابتدای آذرماه کلید خورده است و شرکت‌های خدمات پرداخت به تدریج به شاپرک متصل شده‌اند. شاپرک نظارت بر عملکرد شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات پرداخت را بر عهده دارد و قرار است این شرکت‌ها که فعلاً برایشان مجوز موقت فعالیت صادر شده است، تا پایان سال 1392 خود را با مقررات و استانداردهای شاپرک سازگار کنند. علاوه بر نظارت بر امنیت تبادل اطلاعات، رئیس کل بانک مرکزی، شاپرک را روشی برای جلوگیری از نقل و‌ انتقالات مشکوک در سیستم بانکی نیز می‌داند. شفافیت در نظام پرداخت کارتی و امکان رصد فعالیت‌های افراد در این حوزه، دیگر دستاوردهای شاپرک به لحاظ امنیتی بوده است. اگر‌چه برخی شایعات مبنی بر ارتباط این رصد با پرداخت‌های مالیاتی منتشر شده است که چندان صحیح به نظر نمی‌رسد و مدیرعامل شاپرک نیز آن را تکذیب کرده است.

نارضایتی فروشندگان از شاپرک
از نیمه آذر، امکان تسویه آنی وجوه از بین رفته است و بسته به زمان تراکنش، در بازه‌های زمانی خاصی وجه خرید به حساب فروشندگان واریز می‌شود. با سیستم جدید، مبلغ تراکنش در هفت مقطع زمانی از ساعت چهار الی 18، در همان روز تسویه می‌شود و در صورت انجام تراکنش بعد از ساعت 18، پول فردای آن روز تسویه خواهد شد. با توقف پرداخت آنی، اخباری مبنی بر جمع‌آوری پایانه‌های فروش توسط برخی فروشندگان منتشر شد. با این وجود، مدیرعامل شاپرک معتقد است «آمارهای موجود از عدم کاهش تعداد تراکنش‌های خرید در پایانه‌های فروش حکایت دارد؛ بنابراین مطالبی مانند اینکه برخی از کسبه پایانه‌های فروش خود را جمع کرده‌اند کاملاً اشتباه است.» حتی اگر مساله کاهش تعداد پایانه‌های فروش صحت نداشته باشد، نارضایتی فروشندگان از توقف تسویه آنی بر کسی پوشیده نیست. چرا که آنان از سویی با تسویه وجود در بازه‌های زمانی چندساعته، امکان استفاده از وجه نقد به صورت لحظه‌ای را ندارند و از سوی دیگر نمی‌توانند در فاصله زمانی کمی بعد از انجام تراکنش، از واریز وجه به حساب‌شان اطمینان حاصل کنند. این مساله به ویژه در مورد برخی صنوف که نیاز به تسویه و گردش حساب آنی داشتند، حائز اهمیت است. به همین دلیل، گفته می‌شود اجازه تسویه آنی با پرداخت کارمزد ویژه، در دست بررسی است و در آینده امکان این نوع تسویه مجدداً به وجود خواهد آمد. علاوه بر مساله تسویه آنی، برخی اختلالات پیش‌آمده در ماه‌های نخست راه‌اندازی شاپرک نیز موجب نارضایتی از این سیستم شده است. هر چند به نظر می‌رسد این اختلالات الزاماً مرتبط به شاپرک نبوده است. چنان که اختلال روزهای هفت تا 11 بهمن‌ماه که موجب ایجاد مغایرت‌های متعدد شده بود، در ابتدا به شاپرک نسبت داده شد. در حالی که اشکالات فنی، در شرکت پرداخت الکترونیک سامان باعث ایجاد این مشکلات بوده است. گفته می‌شود با راه‌اندازی شاپرک، رهگیری مغایرت‌های به وجود‌آمده در اثر مغایرت‌های از این دست نیز آسان‌تر خواهد شد.