اوج نفتی در راه است؟

میزان تولید محصولات نفتی در فاصله سال‌های 2005 تا 2007 به خاطر تقاضای روزافزون کشورهای در حال ظهور به نفت، کاهش پیدا کرد. برخی از تحلیلگران بر آن بودند که امکان ندارد تولید نفت بتواند به میزانی بالاتر از ظرفیت سال 2005 برسد. اما این دسته تحلیلگران اکنون نظر دیگری دارند. ظرفیت تولید نفت اکنون افزایش پیدا کرده است. رشد تولید نفت در سال 2005 متوقف نشد. بر اساس اطلاعات منتشره اداره اطلاعات انرژی آمریکا، میزان تولید روزانه نفت در سال گذشته 8/4 میلیون بشکه بیشتر از مدت مشابه سال 2005 بوده است. حدود یک‌سوم رشدی که در فاصله سال‌های 2005 تا 2012 رخ داده است، مربوط به تولید گاز مایع طبیعی است. اتان و پروپان بیشترین سهم را در میان گازهای طبیعی مایع دارند. اینها هیدروکربن‌های مفیدی هستند اما شما نمی‌توانید با آنها ماشین خود را روشن کنید. رشد استفاده از گازهای طبیعی مایع به کارخانه‌های صنعتی‌ای که از این مواد استفاده می‌کنند، سود فراوانی رسانده است. اما وضع رانندگان اتومبیل همچنان بر روال سابق است. منبع مهم دیگر در افزایش تولید محصولات نفتی، سوخت‌های زیستی است. اما استحصال این سوخت‌ها بسیار هزینه‌بر است. تولید واقعی نفت خام که در سال 2005، چیزی حدود 87 درصد کل تولید محصولات نفتی را تشکیل می‌داد، در این فاصله تنها 41 درصد رشد داشته است. جالب است که بدانیم چه کشورهایی باعث افزایش تولید نفت و محصولات وابسته به آن شدند. ایالات متحده تولید خود را روزانه 3/1 میلیون بشکه افزایش داده است. کانادا 770 هزار بشکه. این دو کشور در تولید نفت خام در فاصله سال‌های 2005 تا 2012 رشدی 100‌درصدی داشته‌اند. عراق، روسیه و آنگولا توانسته‌اند کاهش میزان تولید نفت دریای شمال، مکزیک و ایران را جبران کنند. در آمریکا، عمده افزایش 3/1 میلیون بشکه‌ای محصولات نفتی ناشی از فرآیندهای غنی‌سازی نفت است. فعالیت‌های پالایشگاهی در آمریکا و کانادا باعث رونق روز‌افزون صنعت نفت در این دو کشور شده است. بدون در نظر گرفتن این امر، میزان تولید نهایی نفت خام در این دو کشور و در کل جهان، در سال 2012، کمتر از سال 2005 است. بر اساس برآورد اداره انرژی آمریکا، در نتیجه این فعالیت‌ها تا سال 2020، روزانه 800 هزار بشکه دیگر به تولید آمریکا افزوده خواهد شد. اگر این اطلاعات و ارقام را از منظر تاریخ تولید سوخت‌های فسیلی در آمریکا بررسی کنیم، به نتایج جالبی خواهیم رسید. اتفاقاتی که در سال‌های اخیر افتاده است در تاریخ صنعت نفت در آمریکا بی‌سابقه است. با این حال سطح تولید در نیمه اول سال 2013، همچنان کمتر از اوج تولید نفت در سال 1970 است. اگر اطلاعات اداره انرژی آمریکا صحیح باشد باز هم این نکته به قوت خویش باقی است که در سال1970 آمریکا بیشترین میزان تولید نفت در تاریخش را داشته است. به دست آوردن سوخت‌های مایع امری هزینه‌بر است. تنها راه حفظ رشد میزان تولید فرآورده‌های نفتی، بازگشتن قیمت‌ها به همان سطح قیمت‌های قبل از سال 2005 است. یکی از کارشناسان نفتی در این باره چنین می‌گوید: به نظر نمی‌رسد که شاهد افول جدی قیمت نفت باشیم. اما من اعتقاد دارم قیمت نفت در حد فاصل 100تا 150دلار باقی خواهد ماند. این نکته‌ای ظریف است اما باید تعدیلاتی در آن ایجاد کرد. استوارت استانیفود در این باره می‌گوید: همان گونه که من قبلاً بارها متذکر شدم لیبی، تونس، مصر، لبنان، عراق و ایران دستخوش تحولات اقتصادی- سیاسی فراوانی هستند. هرگونه نوسان بزرگ در کشورهای بزرگ تولید نفت می‌تواند بازار را به شدت دچار نوسان کند؛ لذا نمی‌توان چندان به ثبات فعلی بازار دل بست. من به گفته استانیفود این نکته را اضافه می‌کنم که افول اقتصادی چین باعث کاهش قیمت نفت در آینده خواهد شد. هم آنهایی که تصور می‌کردند میزان تولید نفت از سال 2005، دیگر شاهد رشدی نخواهد بود، اشتباه می‌کردند؛ و هم آنهایی که تصور می‌کردند رشد قیمت نفت در دهه گذشته امری موقت و زود‌گذر است.

اوج نفتی چیست؟
اوج نفتی (Peak oil) اصطلاحی است که ام. کی. هوبرت زمین‌شناس آمریکایی برای نخستین بار آن را مطرح کرد. هوبرت که یک متخصص نفت و زمین‌شناس کمپانی نفتی شل بود در تحقیقات خود اعلام کرد روزی منابع نفتی محدود زمین تمام خواهد شد و قبل از اینکه منابع نفتی به نقطه پایانی خود برسد منحنی تولید در یک نقطه به اوج خود رسیده و سراشیبی تولید و افزایش شدید قیمت‌ها پس از آن آغاز خواهد شد. هر چند بر اساس این پیش‌بینی اوج نفتی در سال 2005 میلادی و زمانی که سطح تولید به 74 میلیون بشکه در روز رسید اتفاق افتاد، اما تولید جهانی نفت عملاً پس از دستیابی به این رکورد در سال 2005 میلادی مجدداً با افزایش قابل ملاحظه‌ای مواجه شد به نحوی که طی سال‌های 2011 و 2012 میلادی تولید جهانی نفت به سطوح بالاتری رسید. این افزایش بی‌سابقه تولید تا حدود زیادی مدیون روش‌های جدید تولید نفت و گاز از جمله نفت شنی و روش شکست (Fracking) است.
فرضیه اوج نفتی ماریون هوبرت در‌باره میزان تولید نفت ایالات متحده از زمان ارائه آن تاکنون به خوبی از پس پیش‌بینی‌ها برآمده به نحوی که دو بار طی سال‌های 1969 و 1971 این نظریه با موفقیت عمل کرده است. طی سال‌های اخیر و در پی افزایش شدید قیمت نفت در سال‌های 2005 میلادی به بعد بسیاری از متخصصان برجسته انرژی جهان از بازگشت مجدد نظریه اوج نفتی خبر دادند به این معنا که با افزایش جمعیت دنیا و کاهش منابع نفتی و افزایش تقاضا ناشی از رشد اقتصادی کشورهای نو‌ظهور از جمله چین و هند تولید جهانی نفت به بالاترین سطح ممکن رسیده و امکان افزایش ظرفیت تولید به نحو محسوس بیش از این ممکن نخواهد بود. افزایش قیمت نفت اما از سوی دیگر منجر به اقتصادی شدن بهره‌برداری از منابعی شده که پیش از این جزو منابع غیر‌متعارف به شمار می‌رفت به نحوی که بر اساس پژوهشی که توسط موسسه وود مکنزی انجام شده تا 15سال آینده تمام عرضه اضافی نفت به بازار‌های جهانی از منابع نا‌متعارف به بازار‌ها سرازیر خواهد شد.