معامله آخر

به این اعداد و ارقام توجه کنید: «85 هکتار زمین، معادل 850 هزار متر مربع، با کاربری باز، در بهترین نقطه شمالی تهران، برآورد قیمتی حدود 34 هزار میلیارد تومان. در صورت کاربری مسکونی، قیمت هر متر مربع 10 میلیون تومان و در صورت کاربری تجاری 30 تا 40میلیون تومان».

چنین اراضی منحصر به فردی تنها در تهران پیدا می‌شود و آن هم در یک نقطه از پایتخت: «نمایشگاه بین‌المللی تهران». جایی که این روزها دعوا بر سر واگذاری آن دوباره بالا گرفته است. هرچند برآوردها از قیمت روز اراضی 85‌هکتاری نمایشگاه بین‌المللی تهران رسمی نیست و قیمت‌گذاری شفافی روی آن تاکنون صورت نگرفته، اما کارشناسان املاک در تهران برآورد کرده‌اند قیمت زمین‌هایی که تحت مالکیت شرکت نمایشگاه‌های بین‌المللی تهران است رقمی حدود 34 هزار میلیارد تومان باشد. روزنامه دنیای اقتصاد هفته گذشته در گزارشی به بررسی قیمت اراضی 85‌هکتاری نمایشگاه بین‌المللی تهران پرداخت و طی گفت‌وگو با کارشناسان بازار املاک تهران به این رقم نجومی و رویایی دست یافته است. مساحت کل نمایشگاه بین‌المللی تهران که عمر 46 ساله دارد، حدود ۸۵۰ هزار مترمربع است که از این مساحت ۱۲۰ هزار متر مربع فضای سر‌پوشیده و ۳۵ هزار متر مربع فضای باز نمایشگاهی، حدود ۲۲ هکتار فضای سبز و نیز ۲۱ هکتار راه‌های دسترسی به سالن‌ها و محوطه نمایشگاه است. نمایشگاه‌های بین‌المللی مکان‌هایی هستند که ویترین اقتصادی یک منطقه که می‌تواند شامل شهری کوچک تا یک کشور باشد، محسوب می‌شوند. در ایران نیز، نمایشگاه‌های تجاری و بازرگانی متعددی بازگشایی شده و آماده به فعالیت است اما نمایشگاه بین‌المللی تهران به واسطه وسعت اراضی و نیز موقعیت جغرافیایی آن، تافته جدا‌بافته‌ای است که طی سال‌های اخیر حواشی متعددی نیز پیرامون آن شکل گرفته است. در یکی از حواشی و ماجراهای اخیر نمایشگاه بین‌المللی تهران که سر و صدای زیادی به پا کرده است، دولت دهم از واگذاری تمامی اراضی و زمین‌های این مرکز تجاری به سازمان صدا و سیما خبر داده است. خبر این واگذاری را که از سوی منتقدان این اقدام دولت به بذل و بخشش و هبه تعبیر شده است، محمدرضا رحیمی معاون اول رئیس‌جمهور یک روز پس از آن اعلام کرد که محمود احمدی‌نژاد و کابینه او مهمان رئیس سازمان صدا و سیما در همایش تجلیل از دولت دهم بودند. در این مراسم عزت‌الله ضرغامی یک‌تنه به تعریف و تمجید از رئیس دولت دهم پرداخت و محمود احمدی‌نژاد را «گنج و ذخیره بزرگ بیت‌المال» و «شخصیت بزرگ و تاریخ‌ساز جهانی» خطاب کرد. ساعاتی پس از این مراسم، محمدرضا رحیمی در جمع خبرنگاران، خبر واگذاری زمین‌های نمایشگاه بین‌المللی تهران به سازمان صدا و سیما را اعلام کرد و گفت: «در دوره ریاست آقای ضرغامی در سازمان صدا و سیما شبکه‌های تلویزیونی و رادیویی در پنج قاره تشکیل شد. این کار نیازمند توسعه بود و دولت تصویب کرد کل زمین‌های نمایشگاه بین‌المللی که در مجاورت سازمان صدا و سیماست، به این سازمان واگذار شود.» در واکنش به این تصمیم، مدیرعامل شرکت سهامی نمایشگاه‌های بین‌المللی تهران هشدار داد در اعتراض به این واگذاری، استعفا خواهد داد.

واگذاری‌هایی که به اخراج رسید

اگر در پایان دولت دهم، صحبت از واگذاری اراضی نمایشگاه بین‌المللی تهران به سازمان صدا و سیما به میان آمده، در ابتدای این دولت نیز موضوع واگذاری آن به برخی نهادها و سازمان‌های دولتی مطرح شد. در آن زمان، دولت تصمیم گرفت در ازای رد دیون و بدهی‌های خود، نمایشگاه بین‌المللی تهران را همراه با اراضی و املاک آن به سازمان تامین اجتماعی نیروهای مسلح واگذار کند. اقدامی که به شدت مورد اعتراض رئیس سازمان توسعه تجارت که در آن هنگام، بابک افقهی بود قرار گرفت و مدیرعامل وقت شرکت سهامی نمایشگاه‌ها نیز نسبت به آن موضع انتقادی جدی گرفت. کانون اعتراض‌ها به اتاق بازرگانی تهران نیز رسید و فعالان اقتصادی پایتخت بدون هیچ اغماضی به تصمیم دولت محمود احمدی‌نژاد تاختند. در نشستی که اعضای هیات نمایندگان اتاق تهران تشکیل دادند، اسدالله عسگراولادی که معتقد بود نمایشگاه بین‌المللی تهران باید به اتاق بازرگانی واگذار شود‌، نه هیچ نهاد و ارگان دیگری، اعلام کرد حاضر است چک خرید سایت نمایشگاهی و امکانات آن را یک جا بکشد. بعدها او گفت منظورش خرید شخصی نبوده بلکه این گفته‌اش اعلام آمادگی به دولت بود مبنی بر آمادگی بخش خصوصی ایران برای خرید و در اختیار گرفتن بزرگ‌ترین مرکز نمایشگاهی ایران. مدتی پس از اعتراضات به واگذاری نمایشگاه تهران به سازمان تامین اجتماعی نیروهای مسلح که به ساتا معروف است، مدیرعامل شرکت سهامی نمایشگاه‌های ایران از کار برکنار شد، بابک افقهی نیز از سازمان توسعه تجارت رفت، اتاق بازرگانی نیز نتوانست به خواسته خود که واگذاری نمایشگاه تهران به این نهاد بود برسد. اما دولت از خیر واگذاری این مرکز تجاری و نمایشگاهی به ساتا گذشت و به جای آن، بدهی‌های خود به سازمان تامین اجتماعی نیروهای مسلح را از محل دیگر پرداخت کرد.

اهلیت با کیست؟

تا پیش از این تصور بر این بود که در فهرست شرکت‌های دولتی قابل واگذاری به بخش خصوصی و بر پایه سیاست‌های کلی اصل 44 قانون اساسی، شرکت سهامی نمایشگاه‌های بین‌المللی تهران نیز جای دارد، اما ظاهراً این‌گونه نیست. آن طور که معاون اول رئیس‌جمهور به تازگی خبر داده است، نمایشگاه بین‌المللی تهران در فهرست واگذاری‌ها بوده است اما دولت سال گذشته این شرکت را از فهرست واگذاری‌ها خارج کرده است، و از این رو است که محمدرضا رحیمی اعلام کرد «هم‌اکنون کل زمین نمایشگاه بین‌المللی را برای توسعه شبکه‌های رادیویی و تلویزیونی به صدا و سیما خواهیم داد». بنابراین این‌گونه نتیجه‌گیری می‌شود که دولت می‌تواند شرکت نمایشگاه‌های بین‌المللی تهران را هر طور که صلاح می‌داند و با هر هدفی به مراکز و نهادهایی که خود تشخیص می‌دهد واگذار کند. اما اهلیت این نوع از واگذاری چه می‌شود؟ نکته‌ای که کارشناسان با توجه به ساختار اقتصادی و تجاری بالایی که شرکت نمایشگاه‌های بین‌المللی از آن برخوردار است، تاکید بالایی بر آن دارند. اینکه شرکت نمایشگاه‌های بین‌المللی، مرکزی است که نبض تجارت و بازرگانی در آن می‌تپد و ویترینی است که توانمندی‌های اقتصادی کشور را به نمایش می‌گذارد، حال اگر چنین نهاد اثرگذاری به غیر اهل آن واگذار شود، کاربرد و کارایی خود را به طور کل از دست خواهد داد. در روند تصمیم بر واگذاری این شرکت به سازمان تامین اجتماعی نیروهای مسلح نیز هرچند دولت ناکام ماند، اما این تصمیم نشان داد دولتمردان دهم به هیچ وجه اعتقادی به نقشی که صنعت نمایشگاه می‌تواند در اقتصاد کشور بازی کند، ندارند. ماجرای واگذاری اراضی نمایشگاه بین‌المللی تهران به سازمان صدا و سیما نیز بار دیگر ماهیت تفکر دولتمردان دهم را نشان داد و مشخص شد که در واگذاری مراکز و بنگاه‌های اقتصادی، موضوع اهلیت، برای کارگزاران و تصمیم‌گیران چندان اهمیتی ندارد.

حربه سیاسی؟

ارزش املاک و زمینی که سایت نمایشگاهی تهران در آن قرار دارد، به مراتب بالاتر از کاربرد و جایگاه شرکت نمایشگاه‌های بین‌المللی تهران است. دست کم برخوردهایی که تاکنون با این ناحیه از تهران صورت گرفته، این‌گونه نشان داده است که نمایشگاه‌داری و گردآوری بزرگان صنعت و تولید و اقتصاد کشور در یک سایت نمایشگاهی و نمایش و معرفی محصولات آنها به مشتریان داخلی و خارجی، از اهمیت چندانی برخوردار نیست. و این تنها، زمین‌های وسیع و موقعیت جغرافیایی این ناحیه از پایتخت است که در چشم نهادها و سازمان‌های دولتی و نظامی جلوه‌گر شده است. در طول سال‌های پس از انقلاب، نهادها و سازمان‌های بسیاری سعی کرده‌اند بخشی یا تمامی زمین‌های این مرکز اقتصادی را از آن خود کنند. هر چند در برهه‌ای از سال‌های پس از انقلاب این اتفاق رخ داد و قسمتی از زمین‌های نمایشگاه بین‌المللی تهران به منظور خانه‌سازی به بنیاد شهید و امور ایثارگران واگذار شد و بخش دیگری از آن نیز در اختیار سپاه پاسداران برای احداث پادگان نظامی قرار گرفت. به‌رغم این جداسازی‌ها، دیگر تلاش‌های صورت‌گرفته برای تصاحب اراضی و حتی خروج نمایشگاه بین‌المللی تهران به خارج از شهر، ناکام مانده که اگر رخ می‌داد، نمایشگاه بین‌المللی تهران را از کاربرد اقتصادی و بازرگانی خود کاملاً دور می‌کرد و برج‌ها و منازل مسکونی و مراکز و پاساژهای تجاری جای آن را می‌گرفت.

موضوع واگذاری اراضی نمایشگاه بین‌المللی تهران به سازمان صدا و سیما در یک ماه پایانی دولت دهم داغ شد. اتفاقی که به نظر نمی‌رسد روال آن به دولت فعلی قد دهد. شاید آن طور که برخی از منتقدان دولت دهم می‌گویند، موضوع واگذاری 85 هکتار اراضی نمایشگاه بین‌المللی تهران به سازمان صدا و سیما یک حربه سیاسی از سوی دولت دهم برای دولت یازدهم بیشتر نباشد. اتفاقی که بسیاری آن را بعید نمی‌دانند.