سامان نفت با حرکت منطقی

اکبر ترکان /مشاور ارشد رئیس‌جمهور و دبیر شورای هماهنگی مناطق آزاد

شهریورماه آمد و یک سال از آغاز به کار دولت تدبیر و امید گذشت. در این راستا دولت تلاش‌های بسیاری در جهت بهبود وضعیت اقتصادی کشور و سامان دادن به امور انجام داده است. اصلی‌ترین برنامه دولت که به ثمر رسیده همان‌طور که وعده داده بود کاهش تورم است. کاسته شدن از تورم 40‌درصدی و نزولی کردن روند آن کار بزرگی است که خوشبختانه در یک سال گذشته تحقق یافت.
از سوی دیگر اگر بخواهیم عملکرد بخشی دولت در هر یک از وزارتخانه‌ها را بررسی کنیم شاید وزارت نفت بیشترین فعالیت را در جهت از بین بردن نابسامانی‌ها و حاکم کردن ساختار مناسب در این وزارتخانه و شرکت‌های زیرمجموعه انجام داده است. عملکرد وزیر نفت را می‌توان در زوایای مختلف مورد بررسی قرار داد. آنچه مشخص است در طول سال گذشته تلاش مسوولان این وزارتخانه کلیدی و حساس کشور در از بین بردن رویه‌های اشتباه گذشته و تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی بر مبنای واقعیت‌های اقتصادی کشور است.
بازگشت پارس جنوبی بر ریل توسعه
پارس جنوبی: بازگرداندن پارس جنوبی بر ریل اصلی و حرکت در مسیر صحیح از جمله اتفاقات مثبت در دوره جدید مدیریت آقای زنگنه بر وزارت نفت است. اکنون امیدواریم با قرار گرفتن پارس جنوبی بر ریل منطقی، صحیح و علمی زودتر به ثمر برسد تا شاهد توسعه چشمگیری در این بخش باشیم. سال‌هاست فعالان صنعت نفت و گاز کشور در انتظار به سرانجام رسیدن این پروژه هستند اما سیاست‌های ناکارآمد دولت نهم و دهم بیشتر باعث شد پارس جنوبی در رکود فرو رود تا اینکه گام‌به‌گام به سمت بهره‌برداری حرکت کند.
متاسفانه در دولت قبل از توسعه پارس جنوبی غفلت شد. توقف فازهای پروژه عظیم پارس جنوبی باعث بروز انتقادات فراوانی از سوی کارشناسان امر شد.
این امر موجب شد دولت دهم به دنبال راهکاری برای اینکه حداقل به شکل نمایشی نشان دهد این پروژه در حال پیشرفت است قراردادهای 35‌ماهه را تنظیم بکند. قراردادهای مربوطه فاقد اصول مهندسی بود. چرا که بر اساس آن قراردادها مهندسی فازهای 9 و 10 برای تمام فازهای باقی‌مانده پارس جنوبی تکرار می‌شد. این موضوع باعث شد کارها برخلاف اصول منطقی و طراحی‌های اولیه صورت گیرد در نتیجه هیچ‌کدام از قراردادهای 35 ماهه موفق نشدند و در عمل این برنامه شکست خورد.
مسوولان دولت قبلی برای بهره‌برداری از فازهای پارس جنوبی افرادی را بر سرکار آوردند که ادعا کردند می‌توانند ظرف مدت 35 ماه با انعقاد قراردادهایی در مدت زمان مربوطه این پروژه را افتتاح کنند.
در حالی که این ادعاها با اعتراض کارشناسان صنعت نفت مواجه شد اما آن دولت اصرار داشت تا آن قراردادها بسته شود و این کار را نیز انجام داد و پول هنگفتی نیز در این بین از میان رفت ولی خبری از نتیجه قراردادهای 35‌ماهه نشد. از همان ابتدا ما می‌دانستیم قراردادهای 35‌ماهه با ضعف مواجه‌اند و این امر از نظر منطقی امکان‌پذیر نبود. چرا که حفاری چاه‌ها و چیدن سکوها بیش از این زمان خواهد برد. اما از سوی مسوولان گذشته همچنان بر زمان 35 ماه پافشاری شد. بر همین اساس قراردادها بسته شد و پول آن را دریافت کردند و پس از گذشت ماه‌ها از مدت زمان تعریف‌شده خبری از آنها نشد.
با پایان کار دولت قبلی و آمدن دولت جدید همان‌طور که انتظار می‌رفت وزیر نفت دولت جدید یکی از برنامه‌های خود را بر رفع چالش‌ها و مشکلات پارس جنوبی و برداشتن رویه‌های نامناسب گذشته متمرکز کرد، اکنون نیز بعد از یک سال شاهدیم که وزارت نفت سامانی به روند اجرای پروژه پارس جنوبی داده است.
وقتی تا اینجای کار مدیران این وزارتخانه توانستند پارس جنوبی را بر ریل صحیح توسعه بر مبنای اصول منطقی مهندسی بیندازند امیدها برای به سرانجام رسیدن تمام فازهای این پروژه افزایش یافته است.
بر این اساس آقای زنگنه وعده داده‌اند تا پایان سال معادل چهار فاز پارس جنوبی را به بهره‌برداری برسانند. آنچه مشخص است اینکه وزارت نفت برای سال بعد نیز برنامه‌ریزی کرده که گام‌های پرشتابی در جهت بهره‌برداری دیگر فازهای این پروژه بردارد. در نهایت وزارت نفت وعده داده تا پایان دولت یازدهم یعنی در سال 1396 از تمام فازهای توسعه پارس جنوبی بهره‌برداری کند و به‌طور کامل این پروژه به پایان برسد.
با توجه به اینکه روال منطقی و اصولی مهندسی مجدداً بر توسعه فازهای مختلف پارس جنوبی حاکم شده است ما نیز امید بسیاری داریم تا آقای زنگنه بتوانند وعده مربوطه را تا سال پایانی دولت تدبیر و امید تحقق بخشند.

از بین بردن روال هیجانی و تبلیغاتی بر میادین نفتی
میادین نفتی ایران: اصلاح اشتباهات در قراردادهای توسعه میادین نفتی کشور از دیگر مسائلی بود که در یک سال گذشته وزارت نفت به آن توجه کرد. متاسفانه در گذشته قراردادهای متعددی در جهت توسعه میادین نفتی با پیمانکاران فاقد صلاحیت و بدون تخصص و تجربه در حوزه پیمانکاری منعقد شد که نیاز داشت مورد بازنگری قرار گیرد.
بر مبنای قراردادهای مذکور و واگذاری میادین نفتی به این پیمانکاران قرار شد تا خود پیمانکاران به تامین مالی برای انجام توسعه این میادین اقدام کنند اما پس از چندی مشخص شد این پیمانکاران توانایی تامین مالی پروژه‌های بزرگ توسعه میادین نفتی را ندارند و برای بهره‌گیری از مقاصد خاص خود با فرصت‌طلبی که داشتند موفق به امضای قرارداد با وزارت نفت دولت گذشته شدند.
در حالی که اگر در آن مقطع دولت صلاحیت این پیمانکاران را بررسی می‌کرد به راحتی تشخیص می‌داد آنها فاقد صلاحیت هستند و توانایی تامین مالی توسعه میادین نفتی کشور را ندارند.
با انجام تشخیص صلاحیت در هر زمانی به‌خوبی روشن می‌شود آیا پیمانکاری توانایی فنی و مالی برای انجام پروژه‌ای را دارد یا خیر. هیچ‌گاه بدون انجام تشخیص صلاحیت پیمانکاران پروژه‌ای به آنها واگذار نمی‌شود اما در دولت قبل بدون توجه به اصول اولیه و پذیرفته‌شده به شکل غیرمنطقی میادین نفتی به دست پیمانکاران فاقد صلاحیت سپرده شد که بیشتر به این میادین لطمه زدند تا اینکه زمینه توسعه آن را فراهم کنند.
در واقع این پیمانکاران هدف‌شان این نبود که به توسعه میادین نفتی کشور بپردازند. به دنبال کسب منافعی از طریق این واگذاری‌ها بودند که خوشبختانه وزارت نفت در دولت یازدهم این پروژه‌ها را از پیمانکاران فاقد صلاحیت و ناکارآمد پس گرفت.
در حال حاضر توسعه میادین نفتی در اولویت برنامه‌های وزارت نفت نیست چرا که برخی از آنها میادین مستقل داخلی هستند و فعلاً ضرورتی ندارد که دولت به توسعه این میادین بپردازد. اکنون تمرکز بر توسعه میادین مشترک است و در واقع یکی از اولویت‌های وزارت نفت هستند.
به عبارت دیگر روال در میادین نفتی از روند هیجانی و تبلیغاتی به سمت روند منطقی، اصولی و مهندسی حرکت کرده است. این مساله اهمیت بسیاری دارد و از نقاط مثبت عملکرد وزارت نفت در طول یک سال گذشته است.

ساماندهی در تولید با بهره‌برداری از دو پالایشگاه
پالایش و پخش: در عرصه توسعه پروژه‌های بخش پالایش و پخش در یک سال قبل این وزارتخانه بر اجرای دو پروژه زیرساختی تمرکز کرد تا بتواند در این زمینه نیز سامانی به امور مربوطه بخشد. ساخت پالایشگاه ستاره خلیج فارس یکی از این پروژه‌هاست. این پالایشگاه قرار است میعانات گازی را به‌عنوان خوراک مصرف کند. با پیشرفت روند ساخت این پالایشگاه به نظر می‌رسد ردیف نخست آن با ظرفیت 120هزار بشکه در روز به بهره‌برداری خواهد رسید. با راه‌اندازی این پالایشگاه وزارت نفت تلاش دارد مشکلات تولید بنزین و گازوئیل کشور را به حداقل برساند. آقای زنگنه در برنامه خود قرار داده است که تا پایان سال واردات بنزین را متوقف کند. این امر نیز در گرو راه‌اندازی پالایشگاه ستاره خلیج فارس است.
با توجه به اینکه مسوولان امر قول داده‌اند ردیف اول این پالایشگاه در نیمه اول سال آینده راه‌اندازی شود می‌توان امیدوار بود با افزایش ظرفیت تولید بنزین کشور و همزمان بهبود کیفیت آن دیگر تا پایان همان سال واردات بنزین نداشته باشیم. پروژه دیگر نیز توسعه و مدرن‌سازی پالایشگاه آبادان است، در این حوزه وزارت نفت بر آن تمرکز کرده است.
انتظار داریم با توجه به برنامه‌ریزی‌های قبلی وزارت نفت در چند ماه آینده پیمانکاران مربوطه وارد فازهای اجرایی پروژه مذکور شوند. بنابراین در عرصه پالایش و پخش هم می‌توان گفت وزارت نفت عملکرد متناسبی داشته است و با شتاب دادن به این روند می‌توانیم شاهد تحولات چشمگیری در این حوزه باشیم.

ضرورت توسعه خطوط گازی
گاز: در عرصه گازرسانی نیز مهم‌ترین کاری که وزارت نفت در دستور کار دارد اجرای خطوط سراسری است. وقتی فازهای پارس جنوبی به پایان برسد و آماده بهره‌برداری شوند با تولید گاز از میادین پارس جنوبی چه باید کنیم؟ بنابراین ضرورت دارد یکی از فعالیت‌های وزارت نفت بر توسعه خطوط سراسری گاز کشور باشد. گاز تولیدی باید به مرکز کشور منتقل شود.
اما آیا برای انتقال آن ظرفیت خطوط گازی کشور پاسخگوست؟ در حال حاضر تمام ظرفیت انتقال ‌ای‌گت‌ها پر است. اگر فازهای جدید در عسلویه به سرانجام برسد باید خطوط سراسری گاز یعنی ‌ای‌گت‌ها مجدداً فعال شوند. لازم است حداقل سه ‌ای‌گت جدید ساخته شود. این خطوط فازهای باقی‌مانده را به مرکز متصل می‌کند. وزارت نفت به همین منظور در سال گذشته برنامه‌هایی در این زمینه در نظر گرفت و امید است با انجام توسعه خطوط سراسری گاز همزمان با فرا رسیدن بهره‌برداری از فازهای پارس جنوبی آمادگی لازم را داشته باشد.

فعال کردن بازارهای منطقه در اولویت
همکاری‌های نفت و گاز با همسایگان: وزارت نفت در یک سال گذشته گام‌هایی نیز در جهت همکاری بیشتر در صادرات نفت و گاز با همسایگان کشور برداشته است. البته هنوز نتایج آن مشخص نیست. همان‌طور می‌دانید ما در زمینه صادرات فرآورده‌های نفتی و گازی با بسیاری از همسایگان‌مان چون عراق، کویت، امارات، عمان و پاکستان قرارداد داریم. اگر زمینه این نوع همکاری‌ها را افزایش دهیم می‌توانیم به‌طور مثال بالغ بر 200 میلیون مترمکعب به کشورهای اطراف‌مان صادرات گاز داشته باشیم.
در شرایط تحریم فروش نفت اگر برنامه‌ریزی منسجمی در جهت توسعه بازارهای صادرات نفت و گاز به کشورهای همسایه داشته باشیم می‌توانیم بخشی از مشکلات تحریم فروش نفت را کاهش دهیم.
در حال حاضر گام‌های خوبی در جهت سامان بخشیدن به بازار عراق برداشته شده است. حتی در زمینه تامین سوخت در افغانستان نیز گام‌های خوبی برداشته شده است. به نظر می‌رسد وزارت نفت باید در این زمینه بیشتر فعال شود چرا که درآمد خوبی در این حوزه می‌توانیم به دست بیاوریم.

راه دشوار پتروشیمی‌ها
پتروشیمی: در حوزه پتروشیمی وزارت نفت با چالش‌های بسیاری مواجه است، متاسفانه در گذشته اشتباهی در این عرصه انجام گرفته است که جبران آن کار بسیار سختی است. درست است دولت قبلی رفته است و دیگر نباید بر این امر پافشاری کرد که چرا تا این اندازه نابسامانی در عرصه‌های مختلف صنعت کشور به وجود آورده است اما گاهی مشاهده می‌کنیم خرابی‌ها تا اندازه‌ای است که به قیمت نابودی صنعتی تمام شده است.
صنعت پتروشیمی کشور مجموعه قدرتمندی بود که در عرصه جهانی صاحب وزن و جایگاه بود اما دولت قبلی به جان این صنعت افتاد و با قطعه‌قطعه کردن مجموعه پتروشیمی کشور باعث شد نه‌تنها قدرت خود را در بازارهای جهانی از دست بدهد بلکه با چالش‌های اساسی مواجه شود.
در حال حاضر این مجموعه‌های جدا‌شده از هم به شکل بی‌نظمی اداره می‌شوند و از سیاست واحدی برخوردار نیستند که بتوان با سیاستگذاری و اتخاذ تصمیمات منطقی آرامش را به این صنعت بازگرداند.
دولت قبلی کاش به جای قصابی کردن مجموعه صنعت پتروشیمی کشور آن را یکپارچه نگه می‌داشتند و تنها سهام آن را در جهت خصوصی‌سازی واگذار می‌کردند.
به طور مثال در عربستان شرکت سابیک که مجموعه صنعت پتروشیمی آن کشور را در اختیار دارد تنها سهام آن خصوصی است و یکپارچگی آن حفظ شده است. در یک سال گذشته وزارت نفت و شرکت‌های پتروشیمی در حال تلاش هستند تا دوباره انسجامی بر این صنعت حاکم شود. این کار بسیار سخت است و به همکاری و همیاری تمام بخش‌های ذی‌نفع نه‌تنها وزارت نفت بلکه وزارت صنعت، معدن و تجارت نیاز دارد.
از طرفی نیز شرکت‌های پتروشیمی باید به دولت کمک کنند تا به طریقی انسجام و وحدت لازم ایجاد شود البته نمی‌توان گفت این کار در کوتاه‌مدت انجام خواهد شد و نیاز به گذشت زمان و برنامه‌ریزی همه‌جانبه دارد. در حال حاضر صنعت پتروشیمی کشور قطع نخاع شده است و فرصت خود را در بازار جهانی از دست داده است.

اسیر کندی شده‌ایم
انتظارات از وزارت نفت: به نظر من به‌عنوان مشاور رئیس‌جمهور تحرک کلیه دستگاه‌های کشور پایین است. ما انتظار بیشتری از دستگاه‌ها داریم تا سرعت به برنامه‌ها و فعالیت‌های خود بدهند. در وزارت نفت نیز این چالش وجود دارد. در حقیقت اگر بخواهیم به نقطه‌ضعف عملکرد مدیران این وزارتخانه اشاره کنیم می‌توان گفت دچار کم‌تحرکی شده است.
البته ما می‌دانیم در سال‌های گذشته بدنه کارشناسی این وزارتخانه دچار آسیب شده است که به همین سادگی قابل جبران نیست. زمان نیاز دارد تا احیای مجدد در این بخش انجام گیرد. به هر شکل کار در تمام دستگاه‌های کشور از جمله وزارت نفت با بدنه کارشناسی آسیب‌دیده در حال انجام است، طبیعی است در نتیجه آن کندی در حرکت و فعالیت‌ها رخ می‌دهد. باید در این زمینه کلیه دستگاه‌ها چاره‌اندیشی کنند.
از طرفی نیز ما همچنان با چالش‌های تحریم مواجهیم و باید در تصمیم‌گیری‌ها و برنامه‌ریزی‌ها از این امر غفلت نکنیم و صورت مساله رفع چالش‌های اقتصادی کشور را ساده فرض نکنیم. با این حال به‌طورکلی وزارت نفت در مدت کوتاه تا حدودی توانسته سامانی به صنعت نفت کشور ببخشد. امید است با گشایش در تحریم با بازگشت دوران رونق نفتی بتوان شاهد رشد و توسعه این بخش بود.