یک قرن سند

تاریخ بوشهر در دوره معاصر، اساساً تاریخ اقتصادی است. از همین رو تجار و تشکل‌های صنفی آنها در تحولات تاریخی ایران، نقش تاثیرگذاری داشته‌اند. از زمان تاسیس نخستین تشکل‌های صنفی تجار بوشهر همچون «انجمن تجارت بوشهر» در سال 1325 هـ. ق. در زمان مظفرالدین شاه قاجار و یک سال پس از صدور فرمان مشروطیت، و سپس «اتاق بوشهر» در سال 1327 هـ. ق. تا امروز که به نام «اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی بندر بوشهر» فعالیت می‌کند، بیش از صد سال می‌گذرد. از آنجا که فعالیت‌های این تشکل، همواره به صورت دقیق و منظم ثبت و ضبط می‌شد، اکنون میراث ارزشمندی از تاریخ این تشکل در قالب اسناد، در بایگانی اتاق بازرگانی بوشهر برجای مانده است. اگرچه متاسفانه بخشی از اسناد قدیمی‌تر، مربوط به اواخر عصر قاجار در گذر ایام از بین رفته، اما خوشبختانه از اوایل دهه 1300 خورشیدی، اسنادی در دست است که تا به امروز باقی مانده و بی‌گمان بخشی از تاریخ اقتصادی معاصر بوشهر را بازمی‌تاباند. این اسناد در حقیقت کارنامه اتاق بازرگانی بوشهر است و با توجه به اهمیت و قدمتی که دارند، بازتابی از تاریخ اقتصادی نه تنها بوشهر، بلکه تاریخ اقتصادی ایران هستند.
تا پیش از تصویب و اجرایی شدن قانون تاسیس اتاق‌های تجارت در سال 1308، برای حل و فصل دعاوی و اختلاف‌های میان تجار، مسائل درونی میان آنها و حل مشکلات و موانع سر راه تجارت مناصبی چون «ملک‌التجار»، «رئیس‌التجار»، و سازوکارهایی چون «مجلس وکلای تجارت»، «مجلس محاکمات تجارتی»، «انجمن تجارت»، «اتحادیه تجار» و شورای تجارت ایجاد شد تا تجار بتوانند مسائل و مشکلات مربوط به تجارت را از این طریق حل و فصل کنند.
در اوایل دوره پهلوی اول، اتاق‌های تجارت در ایران آغاز به کار کردند، «اتاق تجارت تهران» در سال 1305 تاسیس شد و وزارت تجارت در فروردین 1308، طی بخشنامه‌ای از تمام اتحادیه‌های تجار درخواست کرد که تقاضای تاسیس اتاق تجارت خود را به این وزارت ارسال کنند. از آنجا که اتاق تجارت در شهرهای مختلف به راه افتاده بود، تجار بوشهر به تکاپو افتادند و اتاق بوشهر در سال 1308 تاسیس و عبدالرسول طالبی رئیس‌التجار به ریاست اتاق بوشهر انتخاب شد، اما سال بعد با پایان دوره آزمایشی اتاق‌های تجارت، اتاق تجارت بوشهر نیز منحل شد و در سال 1310، بار دیگر این اتاق به ریاست رئیس‌التجار آغاز به کار کرد. مطالعه در امر تاریخ اقتصادی ایران و به‌خصوص تاریخ اتاق‌های تجارت، پژوهش نوینی است که کمتر به آن پرداخته شده است. مطالعه اسناد، راهی نو به سوی درک جدید از تاریخ قدیم می‌گشاید و متاسفانه، در ایران، مطالعه اسناد و به‌خصوص اسناد بازرگانی، بسیار مغفول مانده‌اند. به نظر می‌رسد انتشار «اسنادی از اتاق بازرگانی بوشهر» یکی از اولین گام‌ها در این زمینه باشد. این کتاب که به کوشش «مجتبی پدیدار» توسط نشر آبادبوم به تازگی منتشر شده، مجموعه‌ای از اسناد اتاق بازرگانی بوشهر طی سال‌های 1308 تا 1333 است که بخش عمده آن شامل صورت‌جلسات، گزارش‌ها و آمارهای اقتصادی ماهانه است که اصل آنها در بایگانی اتاق بازرگانی بوشهر وجود دارد. محتوای این اسناد شامل موضوعاتی چون نوع، مقدار، مقصد و مبدأ کالاهایی است که از بندر بوشهر صادر یا به آن وارد می‌شد؛ همچنین شامل اطلاعاتی در مورد روند حمل و نقل کالا از کشتی به خشکی و از بوشهر به نقاط داخلی کشور؛ نرخ اجناس در طول جنگ جهانی دوم و بعد از آن؛ ایجاد بندر آزاد در بوشهر و نظایر آن است. اهمیت این دسته اطلاعات برای پژوهش، در تاریخ بوشهر (اعم از سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی) پوشیده نیست. تجارت فردا بر این است که از این پس، در راستای پرداخت به تاریخ اقتصادی، به مطالعه موردی تاریخ اقتصادی شهرستان‌ها و به خصوص تاریخ اتاق‌های بازرگانی بپردازد و پرونده تاریخ بوشهر، اولین پرونده از این مطالعات موردی است.