سهل‌انگاری‌های کشنده

در اولین روز آخرین ماه بهار امسال معاون روابط کار وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی اعلام کرد: سال گذشته 1800 کارگر در حین کار کشته شدند. می‌توان علت این حوادث را به دو بخش تقسیم کرد؛ سهل‌انگاری‌های کارگر و سهل‌انگاری‌های مربوط به مدیریت واحدها. طبق بررسی‌های صورت‌گرفته توسط وزارت کار، سهم بخش اول 30 درصد و بخش دوم 70 درصد است. سهل‌انگاری‌های کارگران مربوط به خطاهای فردی است و سهل‌انگاری مدیریتی شامل تجهیزات و موارد ایمنی واحدها می‌شود. مجموع همین سهل‌انگاری‌ها هزینه‌ای حدود 30 هزار میلیارد تومانی برای اقتصاد ایران دربر دارد و این جدای از همه آسیب‌های اجتماعی و عاطفی است که از پس این حوادث برای خانواده‌ها رخ می‌دهد.

آن‌طور که حسن هفده‌تن، معاون روابط کار وزارت تعاون،‌ کار و رفاه اجتماعی در همایش «مدیران کل اجرایی، معاونان و روسای روابط کار سراسر کشور» گفته است، در سال گذشته 13 هزار حادثه ناشی از کار اتفاق افتاده که 1800 حادثه منجر به فوت شده است. این آمارهای «هفده‌تن» در حالی است که در سال 91 نیز 1795 تن در حوادث ناشی از کار جان خود را از دست داده بودند. در واقع به نظر می‌رسد تعداد حوادث ناشی از کار که منجر به فوت کارگر شده، در سال گذشته نسبت به سال 91 تغییر چندانی نکرده است. اما در سال 91 این میزان در مقایسه با سال قبل از آن که تعداد فوتی‌های حوادث کار 1507 تن بود، 19 درصد افزایش یافته بود. با این اوصاف به نظر می‌رسد در سال گذشته تنها اتفاق مثبت این بوده که تعداد حوادث ناشی از کار منجر به فوت افزایش نیافته است. شاید به همین دلیل هم بوده که معاون روابط کار وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی بیان کرده است: اگرچه در سال‌های اخیر، آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های ابلاغ‌شده برای کاهش حوادث ناشی از کار، رشد قابل توجهی داشته، اما اثرگذاری مطلوبی نداشته است.

سهم ایران از کل کشتگان در حین کار

با وجود کاهش نیافتن میزان حوادث ناشی از کار منجر به فوت در ایران، اما سهم ایران از کل حوادث ناشی از کار جهان در حد 5/0 درصد است. طبق اعلام علی مصریان، رئیس مرکز تحقیقات، تعلیمات، حفاظت فنی و بهداشت کار وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی سالانه 321 هزار نفر بر اثر حوادث شغلی در جهان جان خود را از دست می‌دهند. با توجه به وقوع 1800 حادثه منجر به فوت در ایران می‌توان سهم ایران را 5/0 درصد برآورد کرد. این در حالی است که سهم تولید اقتصاد ایران از تولید کل اقتصاد دنیا 4/1 درصد است. این رقم را بانک جهانی برای سال 2011 اعلام کرده بود. اما علاوه بر این نوع حوادث که مستقیماً منجر به فوت کارگران می‌شود سالانه در جهان دو میلیون و 300 هزار نفر بر اثر بیماری‌های شغلی و 900 هزار نفر بر اثر کار با مواد شیمیایی جان خود را از دست می‌دهند. هرچند در مورد این نوع مرگ ناشی از کار در ایران آماری اعلام نشده اما در بخش حوادث مستقیمی که منجر به فوت کارگران ایرانی می‌شود اعلام شده که بیشترین سهم را سقوط از بلندی، برخورد جسم سخت با کارگر و برق‌گرفتگی دارد. در میان مشاغل مختلف در اقتصاد ایران نیز بیشترین حوادث در حین کار، در بخش ساختمان‌سازی با سهم بیش از 30 درصد از کل حوادث در حین کار است.

هزینه 30 هزار‌میلیاردی حوادث کار

طبق گفته علی مصریان هزینه‌های ناشی از حوادث کار در دنیا بیش از دو تریلیون دلار است. در ایران نیز پیش از این رئیس مرکز تحقیقات، تعلیمات، حفاظت فنی و بهداشت کار وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی اعلام کرده بود که طبق اعلام سازمان بین‌المللی کار چهار درصد از تولید ناخالص داخلی هر کشوری بابت حوادث ناشی از کار هدر می‌رود. با توجه به تولید ناخالص داخلی 679 هزار میلیارد تومانی ایران که بانک مرکزی برای سال 1391 اعلام کرده، می‌توان بیش از 27 هزار میلیارد تومان (معادل چهار درصد تولید ناخالص داخلی ایران) را به‌عنوان هزینه اقتصاد ایران یا هدررفت ناشی از حوادث در حین کار در ایران برآورد کرد. علاوه بر این، معاون روابط کار وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی عنوان کرده است: هزینه‌های ناشی از حوادث کار بسیار بالاست و سالانه بیش از 30 هزار میلیارد تومان صرف پرداخت خسارت‌های ناشی از این بخش می‌شود.

مقصران حوادث کار

بر اساس آماری که مصریان از گزارش‌های جهانی و مطالعات میدانی اعلام کرده است، 87 درصد حوادث کار در اثر خطاهای انسانی رخ می‌دهد. البته این خطاهای انسانی تنها شامل کارگران حادثه‌دیده نمی‌شود بلکه ممکن است کارگران گاهی قربانی خطاهای انسانی افراد دیگری نیز شوند. با وجود این، منظور مشخص مصریان این است که در حوادث ناشی از کار، سهم نبود تجهیزات نسبت به خطاهای انسانی کمتر است و به همین دلیل باید روی مقوله آموزش به کارگران و مدیران کار کرد. در کنار این، معاونت روابط کار وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی نیز اعلام کرده است که حداکثر 30 درصد حوادث ناشی از کار مربوط به عملیات ایمنی و رعایت نکردن موارد ایمنی توسط کارگر یا به‌طور کلی سهل‌انگاری کارگر است و بیش از 70 درصد حوادث ناشی از کار در ارتباط با مدیریت کارگاه‌هاست که بخشی از آن مربوط به تامین نشدن امکانات ایمنی واحدها ناشی از سهل‌انگاری آنهاست. در واقع در کنار خطاها و سهل‌انگاری‌هایی که ممکن است هر کارگری داشته باشد این خطاها و سهل‌انگاری‌های مدیران نیز به شکل دیگر در حوادث در حین کار نقش دارند.

راهکارهای اجراشده

هرچند روند وقوع حوادث ناشی از کار در سال گذشته نسبت به سال 91 کاهشی نیافته اما در همین مدت دستگاه‌های مسوول چندین راهکار و برنامه را اجرا کرده‌اند. شاید بتوان آموزش و بازرسی را مهم‌ترین این برنامه‌ها ذکر کرد. به‌طوری که تاکنون آموزش‌های ایمنی کار در برخی واحدها اجباری شده و کمیته‌های حفاظت فنی نیز در برخی واحدها فعال شده‌اند. حتی در بررسی‌های اعلام شده وزارت کار اشاره شده که در بیش از 50 درصد حوادث ناشی از کار حضور کمیته‌های حفاظت فنی و بهداشت کار بر کاهش حادثه موثر بوده است. علاوه بر این، حدود هزار نفر به‌عنوان مشاوران حفاظت فنی و ایمنی کار با پروانه کاری که از وزارت کار دریافت کرده‌اند، در جهت ایمنی کارگاه‌های کشور فعالیت می‌کنند. در مورد آموزش نیز مقامات دولتی باور دارند که با آموزش دادن، بخش قابل توجهی از حوادث ناشی از کار کاهش خواهد یافت. رئیس مرکز تحقیقات، تعلیمات، حفاظت فنی و بهداشت کار وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی می‌گوید: آمار جهانی و مطالعات میدانی و تطبیقی نشان می‌دهد 87 درصد از حوادثی که رخ می‌دهند در اثر خطاهای انسانی است که بخش عمده این خطاها را با آموزش، بهینه‌سازی، توسعه و ترویج فرهنگ ایمنی کار می‌توان اصلاح کرد و 13 درصد دیگر هم به حفاظت دستگاه‌ها و موارد دیگر مربوط می‌شود. شاید به همین دلیل است که بیشترین تمرکز مسوولان دولتی برای کاهش حوادث ناشی از کار معطوف به آموزش‌ به کارگران است. با وجود این معاون روابط کار وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی اذعان کرده است که آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های ابلاغ‌شده برای کاهش حوادث ناشی از کار اثرگذاری مطلوبی نداشته است.