تاریخ انتشار:
گفت و گو با محمدرضا بختیاری درباره آینده رابطه ایران و اروپا
گام‌های اعتماد‌ساز
انتخابات ۲۴ خردادماه نشان داد که افزایش مناسبات با جامعه جهانی و بهبود روابط با دنیا از مهم‌ترین مطالبات مردم از رئیس‌جمهور منتخب است.
انتخابات 24 خردادماه نشان داد که افزایش مناسبات با جامعه جهانی و بهبود روابط با دنیا از مهم‌ترین مطالبات مردم از رئیس‌جمهور منتخب است. یعنی مردم به برتری دیپلماسی بر مباحث دیگر آری گفتند و از پاستور‌نشین آینده خواستند تعامل با جامعه جهانی را به عنوان خواسته افکار عمومی در دستور کار خود قرار دهد. محمدرضا بختیاری، معاون امور بین‌الملل اتاق تهران نیز با بیان این مطلب که دیدگاه‌های رئیس‌جمهور منتخب سیگنال‌هایی را ارسال کرده است که جامعه جهانی از مدت‌ها پیش آماده دریافت آنها بود، می‌گوید: «گمان می‌کنم بستر بهبود مناسبات ایران با کشورهای جهان در حال فراهم شدن است.» وی با تجاربی که در سال‌های گذشته در قامت سفیر ایران در کشورهای کره جنوبی، مغرب، بلژیک و اتحادیه اروپا به دست آورده است، تاکید می‌کند با بهبود مناسبات ایران با جامعه جهانی ما می‌توانیم به ارتقای روابط اقتصادی کشور نیز امیدوار باشیم.
تعامل با دنیا یکی از شعارهای آقای روحانی در رقابت‌های انتخابات ریاست‌جمهوری بود که با اقبال افکار عمومی موجبات راهیابی او به پاستور را فراهم آورد. آیا با توجه به مشکلات عدیده معیشتی مردم، این شعار می‌تواند در برون‌رفت از مشکلات اقتصادی کشور که اصلی‌ترین مطالبه افکار عمومی است، موثر باشد یا خیر؟
شما باید توجه داشته باشید که تمامی کشورها به ویژه کشور در حال توسعه‌ای مانند ایران نیازمند تعامل با دنیای پیرامون خود هستند. به طور کلی سنگ‌بنای اقتصادهای توسعه‌ای بر همین اصل نهاده شده است. علاوه بر این به جهت درهم‌تنیدگی اقتصاد جهانی ما نیازمند استفاده از تمامی پتانسیل‌های خود در برقراری یک رابطه دیپلماتیک بسیار خوب با تمامی کشورهای جهان هستیم. در اقتصاد امروز مرزها دیگر معنایی ندارد و تمامی کشورها جزیی از یک واحد هستند که برای زنده ماندن نیازمند تعامل با بخش‌های دیگرند.
با وجود اینکه شعارهای انتخاباتی رئیس‌جمهور منتخب رنگ و بوی اقتصادی نداشت اما نمی‌توان نسبت به خواسته‌های معیشتی مردم که در پس این انتخاب قرار داشت، بی‌تفاوت بود. به عبارت دیگر مردم آقای روحانی را انتخاب کردند تا با بهبود مناسبات با کشورهای دیگر وضعیت اقتصادی کشور را سر و سامان دهد. حال با این اوصاف آیا ما می‌توانیم امیدوار باشیم که با حضور آقای روحانی در پاستور درهای بازارهای جهانی به روی اقتصاد ایران گشوده شود؟
شرایط سال‌های اخیر اقتصاد ایران و وضعیتی که کشور به آن دچار است، نمی‌تواند نویدبخش تغییر ناگهانی و یکباره اوضاع باشد. ما در سطح داخلی و البته بین‌الملل با مشکلاتی مواجه هستیم که کار رئیس‌جمهور منتخب را اندکی دشوار می‌کند. به گمان بنده ما باید صبور باشیم و برای رفع این مشکلات اندکی تامل کنیم. نباید انتظار داشت به صورت معجزه‌آسایی این مشکلات حل و فصل شود. اما شعارها و دیدگاه‌های آقای روحانی و واکنش جامعه جهانی به انتخاب ایشان نشان داده است که این کار شدنی است و نباید نا‌امید و مایوس باشیم. دیدگاه‌های رئیس‌جمهور منتخب سیگنال‌هایی را ارسال کرده است که جامعه جهانی از مدت‌ها پیش آماده دریافت آنها بود و بر همین اساس نیز گمان می‌کنم بستر بهبود مناسبات ایران با کشورهای جهان در حال فراهم شدن است و طبعاً با بهبود این مناسبات ما می‌توانیم به ارتقای روابط اقتصادی کشور نیز امیدوار باشیم. گام‌های سازنده همراه با تعقل دولت یازدهم می‌تواند دوستان گذشته را گرد هم آورد و ما را از انزوای جهان خارج کند. تنها باید به صورت گام به گام و حساب‌شده حرکت کنیم تا به مشکلات پیشین دچار نشویم.
بنابراین دیدگاه شما این است که سیاست‌ها و رویکرد آقای روحانی منجر به کاهش تحریم‌های ایران می‌شود؟
بله، همین‌طور است. اما همان‌طور که گفتم تحریم‌ها و فشارهای اقتصادی ایران در بازه زمانی چند‌ساله اجرا شده است، پس نباید انتظار تغییر یکباره شرایط را داشت. بنابراین بهبود شرایط امری زمان‌بر است و ما باید شاهد کاهش تدریجی تحریم‌ها باشیم. قطعاً با رویکرد آقای روحانی نسبت به تعامل با کشورهای جهان این امکان وجود دارد و امیدواریم در یک فرآیند زمانی مناسب که البته طولانی نیز نباشد بتوانیم به این مهم دست پیدا کنیم. سیاست خارجی عملگرای آقای روحانی اعتماد را به روابط ایران و کشورهای جهان باز می‌گرداند و ما را در وضعیت اقتصادی بهتری قرار می‌دهد.
آیا شما با این دیدگاه موافقید که دیپلماسی در نهایت باید منجر به تامین منافع اقتصادی شود؟ این سوال از آن جهت حائز اهمیت است که به اعتقاد بسیاری از کارشناسان منافع ملی و منافع اقتصادی به صورتی درهم تنیده‌اند که امکان منفک کردن آنها از یکدیگر وجود ندارد و منافع اقتصادی توجیه‌کننده مناسبات سیاسی و منافع ملی کشورهاست.
قطعاً همین‌طور است. منافع ملی با منافع اقتصادی در یک راستا قرار دارند و به عبارتی واژه اقتصاد در دل منافع ملی قابل تعریف و تفسیر است. به طور حتم اگر ما بتوانیم منافع اقتصادی کشور را تامین کنیم بخش عمده‌ای از منافع ملی را نیز تامین کرده‌ایم. در حالت کلی داشتن رابطه با دنیا و کشورهای مختلف فقط در راستای منافع ملی قابل تفسیر است. باید توجه داشته باشیم که هر رابطه دیپلماتیک نیز تنها با دو هدف شکل می‌گیرد؛ ابتدا تامین امنیت و دیگری منافع ملی کشور که می‌تواند مباحث اقتصادی را نیز در بر گیرد. افزایش مناسبات ایران با کشورهای جهان اگر با حفظ احترام متقابل باشد منجر به تامین هر چه بیشتر منافع ملی می‌شود.
یعنی ورود ایران به بازارهای جهانی به تامین منافع ملی منجر می‌شود؟
قطعاً همین‌طور است.
یکی از آسیب‌های جدی اقتصاد ایران در هشت سال گذشته تقلیل روابط تجاری با کشورهای دیگر بود. ما علاوه بر مشکلاتی که از حیث اعمال تحریم‌ها متوجه شدیم به صورت خود‌خواسته و یا ناخواسته به تقلیل روابط‌مان با کشورهای دیگر نیز اقدام کردیم و به دنبال این دو موضوع بود که کشورهای مختلف تصمیم گرفتند روابط اقتصادی‌شان با ما را کاهش دهند. کشورهایی مانند آلمان، فرانسه و ایتالیا که زمانی شرکای بزرگ تجاری ایران بودند تصمیم گرفتند روابط اقتصادی‌شان را با کشورهای دیگر به پیش ببرند. چقدر این امکان وجود دارد که با حضور آقای روحانی در پاستور شرکای قدیمی، مناسبات تجاری‌شان با ما را احیا کنند؟
ما به صورت سنتی روابط خوب و مستحکمی با اروپا داریم. این رابطه دیرینه هم‌اکنون نیز به قوت خود باقی است اما همان‌طور که شما نیز اشاره کردید طی سال‌های اخیر این روابط تقلیل پیدا کرده است. آسیب‌هایی که طی این سال‌ها متوجه روابط ایران و اروپا شده است آن را از حالت گذشته خارج کرده است. اما خوشبختانه این تقلیل روابط به معنای ریشه‌دار بودن آن نیست. اگر ما بتوانیم با تدبیر و درایت بر مشکلاتی که موجب کاهش روابط ما با اعضای اتحادیه اروپایی شده است چیره شویم می‌توانیم روابط ایران با این کشورها را در مسیر گذشته خود قرار دهیم.
کدام‌یک از کشورهای اروپایی می‌توانند کمک حال ایران در بهبود روابط با دیگر اعضای اتحادیه باشند؟ ما بر روی کمک کدام کشورها می‌توانیم حساب کنیم؟
واقعیت این است که ما باید کل اعضای اتحادیه اروپا را یک کشور واحد در نظر بگیریم و باید بدانیم تا زمانی که ما با یکی از تاثیرگذار‌ترین اعضای این اتحادیه یعنی انگلیس مشکل داریم نمی‌توانیم روی کمک دیگر اعضای اتحادیه اروپایی حساب کنیم. اعضای اتحادیه اروپا از یک سیاست خارجی یکسان تبعیت می‌کنند یعنی هیچ شکافی میان اعضای آن وجود ندارد. بنابراین اگر ما خواهان افزایش رابطه با یکی از کشورهای عضو هستیم باید تلاش کنیم تا با تمامی اعضا رابطه معقول و منطقی داشته باشیم. در حال حاضر ما در روابط با کشورهای اروپایی حلقه گمشده‌ای داریم که امیدواریم آقای روحانی بعد از روی کار آمدن بتواند این حلقه مفقوده را سرجایش بازگرداند. فکر می‌کنم در مرحله نخست باید روابط ایران با انگلیس را که به صورت ناخواسته به این صورت درآمده است، اصلاح کنیم. قطعاً بهبود روابط ایران و انگلیس می‌تواند در روابط ما با سایر اعضای اتحادیه اروپایی تاثیرگذار باشد.
یعنی شما معتقدید تقلیل مناسبات ایران و انگلیس حلقه مفقوده ما در رابطه با سایر اعضای اتحادیه اروپاست که اگر در جای خود قرار گیرد روابط ایران با دیگر اعضای این اتحادیه را بهبود می‌بخشد؟
بله، به طور حتم همین‌طور است.
یعنی روابط ایران و انگلیس تا این حد تاثیرگذار است؟
اشاره کردم که اعضای اتحادیه اروپا خود را به صورت بدنه واحدی می‌دانند که نباید خدشه‌ای به هیچ‌یک از بخش‌های آن وارد شود.
آقای بختیاری دیپلماسی فعال ایران در رابطه با کشورهای جهان می‌تواند رابطه‌ای با سیاست‌های اقتصاد داخلی ما داشته باشد؟
ما در سطح داخلی با مشکلاتی چون تورم، افزایش نقدینگی، بیکاری و کاهش ارزش پول ملی مواجه هستیم که حل و فصل این مشکلات مطمئناً منجر به بهبود روابط ایران با کشورهای دیگر می‌شود. می‌خواهم با ذکر مثالی این موضوع را برای شما توضیح دهم. هر کشوری در برقراری روابط با کشورهای دیگر به جایگاه سیاسی و اقتصادی کشور مزبور در معادلات بین‌الملل توجه می‌کند. اگر کشوری بتواند در سطح داخلی بر مشکلات خود فائق آید مطمئناً کشورهای دیگر تمایل بیشتری برای برقراری یا افزایش مناسبات با آن خواهند داشت. مسلماً ایران نیز از این قاعده مستثنی نیست. یعنی هر تلاشی که برای بهبود وضعیت اقتصادی کشور صورت گیرد ما را یک گام به بازارهای اقتصاد جهانی نزدیک‌تر خواهد کرد.
از دیدگاه جنابعالی دیپلماسی ایرانی با طی کردن چه سیاستی می‌تواند اقتصاد کشور را به بازارهای جهانی متصل کند؟ به بیان دیگر حرکت در چه راستایی منجر به کاهش تحریم‌ها و بهبود روابط اقتصادی با جهان می‌شود؟
تحریم‌های ایران تحت تاثیر موضوعی خاص بر ما تحمیل شده است. از دیدگاه بنده در مرحله نخست مسوولان نظام باید به یک جمع‌بندی در مورد برنامه‌های هسته‌ای کشور دست پیدا کنند و پس از آن با عزم راسخ وارد جریان گفت‌و‌گو و مذاکره با جهان شوند. ما باید اعتماد لازم را در طرف مقابل به وجود آوریم و مطمئن باشیم که با به وجود آوردن شرایط لازم می‌توانیم شاهد کاهش گام به گام تحریم‌ها باشیم. روابط دیپلماتیک و تخریب اعتماد متقابل موضوعی نیست که یک‌شبه قابل ترمیم و بازیابی باشد. قطعاً ما نیازمند گفت‌و‌گوهای طولانی و خستگی‌ناپذیر هستیم. ما باید با صبر و حوصله و مدیریت معقولانه، گفت‌و‌گوهای خود را با جامعه جهانی پیش ببریم و از طرف مقابل بخواهیم که در قبال اعتماد‌سازی ما روند تحریم‌ها را کاهش دهد و در نهایت متوقف کند.
شما در این گفت‌و‌گو به فرکانس‌های مثبت کشورهای غربی نسبت به روی کار آمدن آقای روحانی اشاره کردید. اما ما شاهد بودیم که همزمان با روی کار آمدن رئیس‌جمهور جدید تحریم‌های دولت آمریکا علیه خودروسازی، صنعت نفت و کشتیرانی ایران به تصویب رسید. با وجود تمامی این ناملایمات ما چگونه می‌توانیم به کاهش تحریم‌های کشورهای اروپایی و آمریکا امیدوار باشیم؟
بله، من اشاره کردم که کشورهای غربی از روی کار آمدن آقای روحانی ابراز خرسندی کردند اما این موضوع را نیز ذکر کردم که اگر ما خواهان توقف تحریم‌ها هستیم باید به صورت گام به گام و تدریجی به نیت خود دست پیدا کنیم. ما باید تلاش خود را بر آن دست از تحریم‌های یکجانبه که امکان توقف آنها وجود دارد، متمرکز کنیم. شما می‌دانید که تحریم‌های اعمالی علیه اقتصاد ایران چند دسته هستند. یک دسته تحریم‌های دوجانبه‌ای است که توسط اروپا و آمریکا اعمال می‌شود که خود به چند دسته تقسیم می‌شود. دسته دیگر نیز تحریم‌های سازمان ملل است که از سوی تمامی کشورها به مورد اجرا گذاشته می‌شود. ما باید تلاش خود را بر تحریم‌های دوجانبه اروپا و آمریکا به ویژه تحریم‌های کشورهای اروپایی متمرکز کنیم. چرا که کشورهای اروپایی از قدیم روابط خوبی با ما داشته‌اند و سیاست‌های اعتماد‌ساز ایران می‌تواند آنها را برای توقف تحریم‌ها متقاعد کند. اما تحریم‌های یکجانبه آمریکا نیز مجدداً به چند دسته تقسیم می‌شود که آن دسته از تحریم‌ها را که توسط دولت و نه کنگره و یا مجلس آمریکا اعمال می‌شود راحت‌تر می‌توان متوقف کرد. تحریم‌های مصوب کنگره شرایط پیچیده‌تری دارد. اما در حالت کلی اگر ما بتوانیم با مدیریت صحیح، روابط خود را با کشورهای جهان بهبود بخشیم می‌توانیم به کاهش تحریم‌ها و یا توقف آنها نیز امیدوار باشیم.
شما می‌گویید امکان توقف تحریم‌های یکجانبه اروپا علیه ایران راحت‌تر است اما ما شاهد بودیم که اعضای اتحادیه اروپایی در پاره‌ای از موارد تحریمی گوی سبقت را از طرف آمریکایی خود ربوده بودند.
شما نباید وضعیت رقابتی کشورهای جهان را نادیده بگیرید. حتی اگر این بحث در رابطه با تحریم‌ها باشد.
از میان تحریم‌های اعمال‌شده علیه اقتصاد ایران کدام یک باید سریع‌تر متوقف شود؟
تحریم‌های نفتی و بانکی. در صورتی که بتوانیم پروسه‌ای را که علیه صنعت نفت و مبادلات بانکی کشور اعمال شده است متوقف کنیم، به کاهش و یا از میان برداشتن تحریم‌های دیگر نیز کمک شایان توجهی کرده‌ایم.
ایران باید چه موضوعاتی را در دستور کار خود قرار دهد تا ما شاهد توقف روند اعمال تحریم‌ها باشیم؟
تحریم‌ها حول یک موضوع مشخص اعمال شده است، یعنی برنامه‌های هسته‌ای کشور. ما تاکنون مذاکرات متعددی با طرف‌های غربی انجام داده‌ایم اما هنوز نتوانسته‌ایم آنها را نسبت به روند صلح‌آمیز برنامه‌های هسته‌ای‌مان متقاعد کنیم. اگر در طرف مقابل این اطمینان حاصل شود که ایران به دنبال تولید و تکثیر سلاح‌های هسته‌ای نیست ما می‌توانیم به روند موفقیت‌آمیز مذاکرات خوش‌بین باشیم.
ما طی هشت سال گذشته نیز گفته‌ایم که برنامه‌های هسته‌ای ایران مصارف صلح‌آمیزی دارد اما شاهد تشدید تحریم‌ها بودیم. آیا لحن و ادبیات مذاکره‌کنندگان هسته‌ای تاثیری در فهم درست یا نادرست نیت ایران از ادامه چرخه سوخت هسته‌ای داشته است؟
شک نکنید که تاثیرگذار بوده است. شما می‌توانید یک جمله با یک مفهوم مشخص را به شکل‌های متفاوتی به مخاطب خود منتقل کنید. می‌توانید با ذکاوت و هوشیاری اعتماد طرف مقابل را نسبت به سیاست‌های خود جلب کنید و یا با لحنی نادرست تمام معادلات‌تان را با شکست مواجه کنید.
موضوع کاهش تحریم‌ها را باید در مذاکرات دوجانبه با کدام کشورها دنبال کنیم؟
اعضای گروه 1+5. ما باید به گونه‌ای رفتار کنیم تا حس برد-برد در طرف‌های مذاکره‌کننده به وجود آید. اگر در همین ماه‌های نخست روی کار آمدن آقای روحانی به نتایج ملموسی دست پیدا کنیم ادامه کار راحت‌تر خواهد بود.
آمریکا نیز یکی از اعضای گروه 1+5 است. رئیس‌جمهور ایالات متحده و دستگاه سیاست خارجی این کشور به دفعات موضوع مذاکره با دولت آقای روحانی را مطرح کرده‌اند و رئیس‌جمهور جدید ایران نیز گفته است در صورت رعایت مصالح و منافع نظام حاضر به گفت‌و‌گو با آمریکاست.
رابطه با آمریکا برای ما بسیار تاثیرگذار است. ما مسائل و مشکلات ریشه‌داری با این کشور داریم اما این موضوع به معنای عدم امکان گفت‌و‌گو و مذاکره نیست. ما باید در یک شرایط برابر و با یک هدف مشخص به مذاکره با آمریکا بپردازیم. مطمئناً مسوولان نظام از موضع احترام متقابل و منافع برابر با همه کشورها مذاکره می‌کنند که ایالات متحده نیز از این قاعده مستثنی نیست.
***
تعامل با دنیا یکی از شعارهای آقای روحانی در رقابت‌های انتخابات ریاست‌جمهوری بود که با اقبال افکار عمومی موجبات راهیابی او به پاستور را فراهم آورد. آیا با توجه به مشکلات عدیده معیشتی مردم، این شعار می‌تواند در برون‌رفت از مشکلات اقتصادی کشور که اصلی‌ترین مطالبه افکار عمومی است، موثر باشد یا خیر؟
شما باید توجه داشته باشید که تمامی کشورها به ویژه کشور در حال توسعه‌ای مانند ایران نیازمند تعامل با دنیای پیرامون خود هستند. به طور کلی سنگ‌بنای اقتصادهای توسعه‌ای بر همین اصل نهاده شده است. علاوه بر این به جهت درهم‌تنیدگی اقتصاد جهانی ما نیازمند استفاده از تمامی پتانسیل‌های خود در برقراری یک رابطه دیپلماتیک بسیار خوب با تمامی کشورهای جهان هستیم. در اقتصاد امروز مرزها دیگر معنایی ندارد و تمامی کشورها جزیی از یک واحد هستند که برای زنده ماندن نیازمند تعامل با بخش‌های دیگرند.
با وجود اینکه شعارهای انتخاباتی رئیس‌جمهور منتخب رنگ و بوی اقتصادی نداشت اما نمی‌توان نسبت به خواسته‌های معیشتی مردم که در پس این انتخاب قرار داشت، بی‌تفاوت بود. به عبارت دیگر مردم آقای روحانی را انتخاب کردند تا با بهبود مناسبات با کشورهای دیگر وضعیت اقتصادی کشور را سر و سامان دهد. حال با این اوصاف آیا ما می‌توانیم امیدوار باشیم که با حضور آقای روحانی در پاستور درهای بازارهای جهانی به روی اقتصاد ایران گشوده شود؟
شرایط سال‌های اخیر اقتصاد ایران و وضعیتی که کشور به آن دچار است، نمی‌تواند نویدبخش تغییر ناگهانی و یکباره اوضاع باشد. ما در سطح داخلی و البته بین‌الملل با مشکلاتی مواجه هستیم که کار رئیس‌جمهور منتخب را اندکی دشوار می‌کند. به گمان بنده ما باید صبور باشیم و برای رفع این مشکلات اندکی تامل کنیم. نباید انتظار داشت به صورت معجزه‌آسایی این مشکلات حل و فصل شود. اما شعارها و دیدگاه‌های آقای روحانی و واکنش جامعه جهانی به انتخاب ایشان نشان داده است که این کار شدنی است و نباید نا‌امید و مایوس باشیم. دیدگاه‌های رئیس‌جمهور منتخب سیگنال‌هایی را ارسال کرده است که جامعه جهانی از مدت‌ها پیش آماده دریافت آنها بود و بر همین اساس نیز گمان می‌کنم بستر بهبود مناسبات ایران با کشورهای جهان در حال فراهم شدن است و طبعاً با بهبود این مناسبات ما می‌توانیم به ارتقای روابط اقتصادی کشور نیز امیدوار باشیم. گام‌های سازنده همراه با تعقل دولت یازدهم می‌تواند دوستان گذشته را گرد هم آورد و ما را از انزوای جهان خارج کند. تنها باید به صورت گام به گام و حساب‌شده حرکت کنیم تا به مشکلات پیشین دچار نشویم.
بنابراین دیدگاه شما این است که سیاست‌ها و رویکرد آقای روحانی منجر به کاهش تحریم‌های ایران می‌شود؟
بله، همین‌طور است. اما همان‌طور که گفتم تحریم‌ها و فشارهای اقتصادی ایران در بازه زمانی چند‌ساله اجرا شده است، پس نباید انتظار تغییر یکباره شرایط را داشت. بنابراین بهبود شرایط امری زمان‌بر است و ما باید شاهد کاهش تدریجی تحریم‌ها باشیم. قطعاً با رویکرد آقای روحانی نسبت به تعامل با کشورهای جهان این امکان وجود دارد و امیدواریم در یک فرآیند زمانی مناسب که البته طولانی نیز نباشد بتوانیم به این مهم دست پیدا کنیم. سیاست خارجی عملگرای آقای روحانی اعتماد را به روابط ایران و کشورهای جهان باز می‌گرداند و ما را در وضعیت اقتصادی بهتری قرار می‌دهد.
آیا شما با این دیدگاه موافقید که دیپلماسی در نهایت باید منجر به تامین منافع اقتصادی شود؟ این سوال از آن جهت حائز اهمیت است که به اعتقاد بسیاری از کارشناسان منافع ملی و منافع اقتصادی به صورتی درهم تنیده‌اند که امکان منفک کردن آنها از یکدیگر وجود ندارد و منافع اقتصادی توجیه‌کننده مناسبات سیاسی و منافع ملی کشورهاست.
قطعاً همین‌طور است. منافع ملی با منافع اقتصادی در یک راستا قرار دارند و به عبارتی واژه اقتصاد در دل منافع ملی قابل تعریف و تفسیر است. به طور حتم اگر ما بتوانیم منافع اقتصادی کشور را تامین کنیم بخش عمده‌ای از منافع ملی را نیز تامین کرده‌ایم. در حالت کلی داشتن رابطه با دنیا و کشورهای مختلف فقط در راستای منافع ملی قابل تفسیر است. باید توجه داشته باشیم که هر رابطه دیپلماتیک نیز تنها با دو هدف شکل می‌گیرد؛ ابتدا تامین امنیت و دیگری منافع ملی کشور که می‌تواند مباحث اقتصادی را نیز در بر گیرد. افزایش مناسبات ایران با کشورهای جهان اگر با حفظ احترام متقابل باشد منجر به تامین هر چه بیشتر منافع ملی می‌شود.
یعنی ورود ایران به بازارهای جهانی به تامین منافع ملی منجر می‌شود؟
قطعاً همین‌طور است.
یکی از آسیب‌های جدی اقتصاد ایران در هشت سال گذشته تقلیل روابط تجاری با کشورهای دیگر بود. ما علاوه بر مشکلاتی که از حیث اعمال تحریم‌ها متوجه شدیم به صورت خود‌خواسته و یا ناخواسته به تقلیل روابط‌مان با کشورهای دیگر نیز اقدام کردیم و به دنبال این دو موضوع بود که کشورهای مختلف تصمیم گرفتند روابط اقتصادی‌شان با ما را کاهش دهند. کشورهایی مانند آلمان، فرانسه و ایتالیا که زمانی شرکای بزرگ تجاری ایران بودند تصمیم گرفتند روابط اقتصادی‌شان را با کشورهای دیگر به پیش ببرند. چقدر این امکان وجود دارد که با حضور آقای روحانی در پاستور شرکای قدیمی، مناسبات تجاری‌شان با ما را احیا کنند؟
ما به صورت سنتی روابط خوب و مستحکمی با اروپا داریم. این رابطه دیرینه هم‌اکنون نیز به قوت خود باقی است اما همان‌طور که شما نیز اشاره کردید طی سال‌های اخیر این روابط تقلیل پیدا کرده است. آسیب‌هایی که طی این سال‌ها متوجه روابط ایران و اروپا شده است آن را از حالت گذشته خارج کرده است. اما خوشبختانه این تقلیل روابط به معنای ریشه‌دار بودن آن نیست. اگر ما بتوانیم با تدبیر و درایت بر مشکلاتی که موجب کاهش روابط ما با اعضای اتحادیه اروپایی شده است چیره شویم می‌توانیم روابط ایران با این کشورها را در مسیر گذشته خود قرار دهیم.
کدام‌یک از کشورهای اروپایی می‌توانند کمک حال ایران در بهبود روابط با دیگر اعضای اتحادیه باشند؟ ما بر روی کمک کدام کشورها می‌توانیم حساب کنیم؟
واقعیت این است که ما باید کل اعضای اتحادیه اروپا را یک کشور واحد در نظر بگیریم و باید بدانیم تا زمانی که ما با یکی از تاثیرگذار‌ترین اعضای این اتحادیه یعنی انگلیس مشکل داریم نمی‌توانیم روی کمک دیگر اعضای اتحادیه اروپایی حساب کنیم. اعضای اتحادیه اروپا از یک سیاست خارجی یکسان تبعیت می‌کنند یعنی هیچ شکافی میان اعضای آن وجود ندارد. بنابراین اگر ما خواهان افزایش رابطه با یکی از کشورهای عضو هستیم باید تلاش کنیم تا با تمامی اعضا رابطه معقول و منطقی داشته باشیم. در حال حاضر ما در روابط با کشورهای اروپایی حلقه گمشده‌ای داریم که امیدواریم آقای روحانی بعد از روی کار آمدن بتواند این حلقه مفقوده را سرجایش بازگرداند. فکر می‌کنم در مرحله نخست باید روابط ایران با انگلیس را که به صورت ناخواسته به این صورت درآمده است، اصلاح کنیم. قطعاً بهبود روابط ایران و انگلیس می‌تواند در روابط ما با سایر اعضای اتحادیه اروپایی تاثیرگذار باشد.
یعنی شما معتقدید تقلیل مناسبات ایران و انگلیس حلقه مفقوده ما در رابطه با سایر اعضای اتحادیه اروپاست که اگر در جای خود قرار گیرد روابط ایران با دیگر اعضای این اتحادیه را بهبود می‌بخشد؟
بله، به طور حتم همین‌طور است.
یعنی روابط ایران و انگلیس تا این حد تاثیرگذار است؟
اشاره کردم که اعضای اتحادیه اروپا خود را به صورت بدنه واحدی می‌دانند که نباید خدشه‌ای به هیچ‌یک از بخش‌های آن وارد شود.
آقای بختیاری دیپلماسی فعال ایران در رابطه با کشورهای جهان می‌تواند رابطه‌ای با سیاست‌های اقتصاد داخلی ما داشته باشد؟
ما در سطح داخلی با مشکلاتی چون تورم، افزایش نقدینگی، بیکاری و کاهش ارزش پول ملی مواجه هستیم که حل و فصل این مشکلات مطمئناً منجر به بهبود روابط ایران با کشورهای دیگر می‌شود. می‌خواهم با ذکر مثالی این موضوع را برای شما توضیح دهم. هر کشوری در برقراری روابط با کشورهای دیگر به جایگاه سیاسی و اقتصادی کشور مزبور در معادلات بین‌الملل توجه می‌کند. اگر کشوری بتواند در سطح داخلی بر مشکلات خود فائق آید مطمئناً کشورهای دیگر تمایل بیشتری برای برقراری یا افزایش مناسبات با آن خواهند داشت. مسلماً ایران نیز از این قاعده مستثنی نیست. یعنی هر تلاشی که برای بهبود وضعیت اقتصادی کشور صورت گیرد ما را یک گام به بازارهای اقتصاد جهانی نزدیک‌تر خواهد کرد.
از دیدگاه جنابعالی دیپلماسی ایرانی با طی کردن چه سیاستی می‌تواند اقتصاد کشور را به بازارهای جهانی متصل کند؟ به بیان دیگر حرکت در چه راستایی منجر به کاهش تحریم‌ها و بهبود روابط اقتصادی با جهان می‌شود؟
تحریم‌های ایران تحت تاثیر موضوعی خاص بر ما تحمیل شده است. از دیدگاه بنده در مرحله نخست مسوولان نظام باید به یک جمع‌بندی در مورد برنامه‌های هسته‌ای کشور دست پیدا کنند و پس از آن با عزم راسخ وارد جریان گفت‌و‌گو و مذاکره با جهان شوند. ما باید اعتماد لازم را در طرف مقابل به وجود آوریم و مطمئن باشیم که با به وجود آوردن شرایط لازم می‌توانیم شاهد کاهش گام به گام تحریم‌ها باشیم. روابط دیپلماتیک و تخریب اعتماد متقابل موضوعی نیست که یک‌شبه قابل ترمیم و بازیابی باشد. قطعاً ما نیازمند گفت‌و‌گوهای طولانی و خستگی‌ناپذیر هستیم. ما باید با صبر و حوصله و مدیریت معقولانه، گفت‌و‌گوهای خود را با جامعه جهانی پیش ببریم و از طرف مقابل بخواهیم که در قبال اعتماد‌سازی ما روند تحریم‌ها را کاهش دهد و در نهایت متوقف کند.
شما در این گفت‌و‌گو به فرکانس‌های مثبت کشورهای غربی نسبت به روی کار آمدن آقای روحانی اشاره کردید. اما ما شاهد بودیم که همزمان با روی کار آمدن رئیس‌جمهور جدید تحریم‌های دولت آمریکا علیه خودروسازی، صنعت نفت و کشتیرانی ایران به تصویب رسید. با وجود تمامی این ناملایمات ما چگونه می‌توانیم به کاهش تحریم‌های کشورهای اروپایی و آمریکا امیدوار باشیم؟
بله، من اشاره کردم که کشورهای غربی از روی کار آمدن آقای روحانی ابراز خرسندی کردند اما این موضوع را نیز ذکر کردم که اگر ما خواهان توقف تحریم‌ها هستیم باید به صورت گام به گام و تدریجی به نیت خود دست پیدا کنیم. ما باید تلاش خود را بر آن دست از تحریم‌های یکجانبه که امکان توقف آنها وجود دارد، متمرکز کنیم. شما می‌دانید که تحریم‌های اعمالی علیه اقتصاد ایران چند دسته هستند. یک دسته تحریم‌های دوجانبه‌ای است که توسط اروپا و آمریکا اعمال می‌شود که خود به چند دسته تقسیم می‌شود. دسته دیگر نیز تحریم‌های سازمان ملل است که از سوی تمامی کشورها به مورد اجرا گذاشته می‌شود. ما باید تلاش خود را بر تحریم‌های دوجانبه اروپا و آمریکا به ویژه تحریم‌های کشورهای اروپایی متمرکز کنیم. چرا که کشورهای اروپایی از قدیم روابط خوبی با ما داشته‌اند و سیاست‌های اعتماد‌ساز ایران می‌تواند آنها را برای توقف تحریم‌ها متقاعد کند. اما تحریم‌های یکجانبه آمریکا نیز مجدداً به چند دسته تقسیم می‌شود که آن دسته از تحریم‌ها را که توسط دولت و نه کنگره و یا مجلس آمریکا اعمال می‌شود راحت‌تر می‌توان متوقف کرد. تحریم‌های مصوب کنگره شرایط پیچیده‌تری دارد. اما در حالت کلی اگر ما بتوانیم با مدیریت صحیح، روابط خود را با کشورهای جهان بهبود بخشیم می‌توانیم به کاهش تحریم‌ها و یا توقف آنها نیز امیدوار باشیم.
شما می‌گویید امکان توقف تحریم‌های یکجانبه اروپا علیه ایران راحت‌تر است اما ما شاهد بودیم که اعضای اتحادیه اروپایی در پاره‌ای از موارد تحریمی گوی سبقت را از طرف آمریکایی خود ربوده بودند.
شما نباید وضعیت رقابتی کشورهای جهان را نادیده بگیرید. حتی اگر این بحث در رابطه با تحریم‌ها باشد.
از میان تحریم‌های اعمال‌شده علیه اقتصاد ایران کدام یک باید سریع‌تر متوقف شود؟
تحریم‌های نفتی و بانکی. در صورتی که بتوانیم پروسه‌ای را که علیه صنعت نفت و مبادلات بانکی کشور اعمال شده است متوقف کنیم، به کاهش و یا از میان برداشتن تحریم‌های دیگر نیز کمک شایان توجهی کرده‌ایم.
ایران باید چه موضوعاتی را در دستور کار خود قرار دهد تا ما شاهد توقف روند اعمال تحریم‌ها باشیم؟
تحریم‌ها حول یک موضوع مشخص اعمال شده است، یعنی برنامه‌های هسته‌ای کشور. ما تاکنون مذاکرات متعددی با طرف‌های غربی انجام داده‌ایم اما هنوز نتوانسته‌ایم آنها را نسبت به روند صلح‌آمیز برنامه‌های هسته‌ای‌مان متقاعد کنیم. اگر در طرف مقابل این اطمینان حاصل شود که ایران به دنبال تولید و تکثیر سلاح‌های هسته‌ای نیست ما می‌توانیم به روند موفقیت‌آمیز مذاکرات خوش‌بین باشیم.
ما طی هشت سال گذشته نیز گفته‌ایم که برنامه‌های هسته‌ای ایران مصارف صلح‌آمیزی دارد اما شاهد تشدید تحریم‌ها بودیم. آیا لحن و ادبیات مذاکره‌کنندگان هسته‌ای تاثیری در فهم درست یا نادرست نیت ایران از ادامه چرخه سوخت هسته‌ای داشته است؟
شک نکنید که تاثیرگذار بوده است. شما می‌توانید یک جمله با یک مفهوم مشخص را به شکل‌های متفاوتی به مخاطب خود منتقل کنید. می‌توانید با ذکاوت و هوشیاری اعتماد طرف مقابل را نسبت به سیاست‌های خود جلب کنید و یا با لحنی نادرست تمام معادلات‌تان را با شکست مواجه کنید.
موضوع کاهش تحریم‌ها را باید در مذاکرات دوجانبه با کدام کشورها دنبال کنیم؟
اعضای گروه 1+5. ما باید به گونه‌ای رفتار کنیم تا حس برد-برد در طرف‌های مذاکره‌کننده به وجود آید. اگر در همین ماه‌های نخست روی کار آمدن آقای روحانی به نتایج ملموسی دست پیدا کنیم ادامه کار راحت‌تر خواهد بود.
آمریکا نیز یکی از اعضای گروه 1+5 است. رئیس‌جمهور ایالات متحده و دستگاه سیاست خارجی این کشور به دفعات موضوع مذاکره با دولت آقای روحانی را مطرح کرده‌اند و رئیس‌جمهور جدید ایران نیز گفته است در صورت رعایت مصالح و منافع نظام حاضر به گفت‌و‌گو با آمریکاست.
رابطه با آمریکا برای ما بسیار تاثیرگذار است. ما مسائل و مشکلات ریشه‌داری با این کشور داریم اما این موضوع به معنای عدم امکان گفت‌و‌گو و مذاکره نیست. ما باید در یک شرایط برابر و با یک هدف مشخص به مذاکره با آمریکا بپردازیم. مطمئناً مسوولان نظام از موضع احترام متقابل و منافع برابر با همه کشورها مذاکره می‌کنند که ایالات متحده نیز از این قاعده مستثنی نیست.
دیدگاه تان را بنویسید