تناسب با نیاز اقشار جامعه

دلایل زیادی برای عدم آشنایی مردم با بیمه می‌توان ذکر کرد باورهایی همچون قضا و قدر، روزی‌رسان خداست، هر آن کس که دندان دهد نان دهد، بچه قبل از به دنیا آمدن روزی‌اش تعیین می‌شود، صدقه، یتیم‌نوازی و مسائلی از این قبیل که در باورهای فرهنگی جامعه ریشه دارد.

در کنار این نوع باورها، بیمه‌گران هم در ارائه محصولات جدید متناسب با نیازهای مردم تلاش نمی‌کنند. برای هر گروه از دهک‌های درآمدی می‌توان متناسب با نیاز آنها محصولات متناسب تولید کرد. در بخش بیمه‌های اموال مردم باید اموالی داشته باشند تا بتوانند آن را بیمه کنند. در دهک‌های پایین درآمدی مردم کمتر نیاز به بیمه اموال دارند، چون باید اموالی داشته باشند تا آن را بیمه کنند. زمانی که اموالی ندارند بیمه دیگری هم مطرح نمی‌شود. از طرف دیگر در سبد هزینه‌های اقشار فقیر، اولویت با نیازهای اساسی نظیر غذا، پوشاک و مسکن است و بیمه کالا خدمات لوکس محسوب می‌شود. ولی برخی از بیمه‌ها اجباری است که باید همه قانوناً آن را تهیه کنند، مثل بیمه مسوولیت دارندگان وسیله نقلیه (شخص ثالث)، برای اقشاری که با یک پراید دست‌دوم مسافرکشی و امرارمعاش می‌کنند، تهیه بیمه‌نامه شخص ثالث الزام‌آور است، ضمناً این گروه از اجتماع به هیچ‌وجه توان پرداخت دیه جرح و فوت را ندارند.

در بخش بیمه‌های مسوولیت برای گروه‌های کم‌درآمد، باید شرکت‌های بیمه علاوه بر بیمه‌های اجباری طبق قانون بیمه‌های متناسب با نیاز آنها را طراحی و عرضه کند. بیمه‌هایی مثل بیمه مسوولیت در مقابل همسایگان و نظایر آنها و بالاخره بیمه‌های اشخاص که شامل بیمه‌های درمان، عمر و حادثه است. در بیمه‌های درمان طبق قانون اساسی دولت موظف به تامین نیاز آحاد جامعه است. ولی بخش درمان دولتی تکافو نمی‌کند و نیاز به درمان مکمل از بخش بیمه‌های بازرگانی دارند. این شرکت‌های بیمه هستند که باید برای گروه‌های درآمدی مختلف، متناسب با نیاز و توان پرداخت آنها بیمه‌های مکمل درمان را تهیه و عرضه کنند. در بیمه‌های درمان تامین هزینه‌های بستری شدن و عمل جراحی موردنیاز است که در آنها تواتر کم ولی شدت خسارت بالاست. مردم می‌توانند هزینه‌های درمان سرپایی خود را مدیریت و تامین کنند، ولی هزینه بیمارستانی و جراحی‌ها سخت است. هزینه‌هایی که قابلیت کنترل دارد و شرکت‌های بیمه می‌توانند این بخش را عرضه و کنترل کنند. حق بیمه هم متناسب با درآمد گروه‌های مشمول است و قادر به پرداخت آن از گروه‌های سه به بالا هستند. فقط سه دهک پایین جامعه نیاز به تامین حق بیمه دارند که دولت باید حق بیمه این سه دهک را تامین کند. مردم منتظر عرضه بیمه‌های گوناگون از سوی شرکت‌های بیمه هستند تا خدمات متناسب با درآمد خود را از شرکت بیمه دریافت کنند. در این بخش لازم به یادآوری است که بازار بیمه در ایران فاقد فروشندگان حرفه‌ای متناسب با جمعیت هدف است تا محصولات جدیدی که شرکت‌های بیمه طراحی کرده‌اند از طریق فروشندگان حرفه‌ای به بازارهای هدف عرضه شود.

حادثه؛ حادثه بیمه‌ای است که متناسب با رقم پوشش، حق بیمه‌ای دارد و اکثر گروه‌های جامعه قادر به پرداخت آن هستند. زیرا تواتر آن کم است ولی شدت بالا دارد. به خصوص حوادث وسایل نقلیه، حوادث ناشی از کار و سایر حوادث که هر لحظه در کمین انسان قرار دارد. اولاً این پوشش بیمه جزو پوشش‌های اجباری کارفرمایان است (طبق قانون کار و تامین اجتماعی) و علاوه بر اجباری بودن آن از جمله بیمه‌های بازرگانی است که به راحتی می‌توان به همه اقشار جامعه عرضه کرد. این در حالی است که مردم هنوز از این بیمه استقبال زیادی نمی‌کنند. عدم آشنایی، فعال نبودن شرکت‌های بیمه بازرگانی و طرح‌های موردپسند متناسب با نیاز گروه‌های مختلف جامعه ایران را می‌توان دلیل عدم استقبال مردم از این بیمه دانست. مسلماً جامعه ایران از جامعه پاکستان و هندوستان چه به لحاظ فرهنگی و چه به لحاظ درآمدی پیشرفته‌تر است. چرا آنها می‌توانند بیمه‌های اشخاص، از جمله بیمه حوادث و بیمه عمر را در سطح وسیعی بفروشند ولی ما در مقایسه با آنها عقب هستیم. البته شکاف خیلی کوچک است اما ما باید از آنها جلوتر باشیم. وقتی از بیمه صحبت می‌کنیم، باید تامین اجتماعی و بهداشت دولتی را در نظر بگیریم، اگر در آمارهایی که عرضه می‌کنیم تامین‌های دولتی را در نظر بگیریم، بیمه‌های بازرگانی ما توانسته در دهه اول خصوصی‌سازی سرانه حق بیمه را چند برابر کند (حدود پنج برابر) اما باید قبول کنیم که ظرفیت جامعه بیش از اینهاست. کاستی‌ها را بیمه مرکزی جمهوری اسلامی ایران شناسایی کرده و برای آنها استراتژی دارند. امید زیادی است که در سال‌های آتی شاهد شکوفایی صنعت بیمه باشیم و عرضه محصولات جدید توسط فروشندگان حرفه‌ای که از جمله این کاستی‌هاست، رفع شود.

بیمه عمر؛ در بخش بیمه‌های عمر همکاران و متخصصان زیاد صحبت کرده و در اینجا بحث مفصلی نیاز نیست. به عرضه محصولات موردنیاز دهک‌های مختلف جامعه نیاز مبرم داریم که محصولات جدید متناسب با جامعه هدف طراحی و عرضه شود. هندوستان بیمه‌هایی به مردم کم‌درآمد جامعه عرضه کرده که با استیصال جامعه هدف مواجه شده و به بیمه‌های ریز و کوچک معروف هستند. بنابراین با برنامه‌ریزی، مطالعه و تقسیم مردم به دهک‌های درآمدی می‌توان محصولات مختلف متناسب با نیاز آنها عرضه کرد. به یاد داشته باشیم در بازار سرمایه بیمه و بانک و بورس با هم حضور دارند و مردم آنها را با هم مقایسه می‌کنند. هم‌اکنون بازدهی بیمه‌های عمر در ایران از بازدهی سپرده بانکی و بورس جلوتر است. نداشتن فروشندگان حرفه‌ای و اینکه بازار ایران در بیمه عمر مقطعی عمل می‌کند را می‌توان دلایل این موضوع دانست. شرکت‌های بیمه به راحتی می‌توانند محصولات بیمه‌ای را طراحی کنند، از جمله بیمه‌های عمر، سرمایه‌گذاری در شکل‌های مختلف و توسط فروشندگان حرفه‌ای عرضه شود. فروشنده حرفه‌ای نکته کلیدی عرضه بیمه بالای عمر است، فروشنده حرفه‌ای باید آنچنان محصول را برای مشتری تفهیم کند که اولاً برای مشتری مفهوم باشد و مزایای آن به زبان مشتری بیان شود و از اغراق پرهیز کند.

ضمناً مشتری باید بداند در بیمه‌های عمر، سال‌های اول ذخیره ریاضی کمتر است و در سال‌های آخر بیشتر می‌شود. به زبان ساده بیمه عمر زمانی خوب است که تا آخر ادامه داشته باشد و مشتری در صورت نیاز می‌تواند از مزایای جانبی بیمه‌نامه هم بهره‌مند شود.

از سویی بازار ایران بیش از دو دهه انحصاری بود. بیمه مستقیم و اتکایی در اختیار دولت قرار داشت. با تکیه بر این جمله معروف که دولت‌ها تاجران خوبی نیستند، در این دو دهه همه شرکت‌های بیمه (چهار شرکت) دولتی بودند که اصطلاحاً انحصار چندجانبه نامیده می‌شود. جنگ تحمیلی در این دوره بود و در اقتصاد دولتی بیمه در اولویت قرار نداشت. برای صرف بهینه منابع ارزی اتکایی هم از طریق بیمه مرکزی، دولت کنترل می‌کرد. از طرف دیگر بخش خصوصی که ابزار اندازه‌گیری خدمات دولتی محسوب می‌شود، حضور خیلی کمرنگی داشت. بیمه مرکزی جمهوری اسلامی ایران قبل از آزادسازی و خصوصی‌سازی که نیازمند قانون بود ابتکار جالبی را در برنامه صنعت بیمه و آماده کردن بخش خصوصی برای فعالیت بیمه‌ای آغاز کرد. صدور مجوز برای شرکت‌های نمایندگی در کنار شرکت‌های نمایندگی آیین‌نامه ارزیابان خسارت به صورت حقیقی و حقوقی از تصویب شورای عالی بیمه جزو این ابتکارات بود یعنی اینکه تمام ابزارهایی که برای بازار آزاد لازم است، در بازار انحصاری دولتی فراهم شد، این موسسات خصوصی آغاز به کار کردند و در مناطق آزاد نیز چند شرکت خصوصی مجوز فعالیت دریافت کردند و زمینه برای آغاز فعالیت بخش خصوصی فراهم شد. در سال 1380 با تصویب ماده‌واحده توسط مجلس شورای اسلامی شرکت‌های بیمه خصوصی تحت نظارت و کنترل بیمه مرکزی به تدریج مجوز فعالیت گرفته و آیین‌نامه‌های لازم به تصویب شورای عالی بیمه رسید. بیمه مرکزی جمهوری اسلامی ایران با برنامه‌ریزی‌های اخیر خود تحولات جدیدی را آغاز کرده است؛ تحولاتی که مسائل و مشکلات این بازار کمتر خواهد شد. صنعت بیمه اکنون در دو رشته شخص ثالث و درمان است، بیمه‌های عمر سهم کمتری دارند. امید است در سال‌های پیش رو بیمه‌های موردنیاز مردم از طرف شرکت‌های بیمه به بازار عرضه شود زیرا صنعت بیمه خدمتگزار اقتصاد و مردم است و باید در خدمت جامعه باشد.