تلاش جهانی برای همگانی شدن توسعه

توسعه انسانی ابعاد گسترده‌ای دارد و می‌تواند معنای زندگی انسان‌های امروزی را تغییر دهد. در گزارش‌های ارائه‌شده از سوی سازمان ملل شاخص‌های مختلفی در محاسبه شاخص توسعه انسانی در نظر گرفته شده است. اما این مفهوم زمانی ارزشمند است که نه‌تنها برای یک گروه یا یک کشور خاص بلکه برای تمامی مردم دنیا قابل دسترس باشد و زمینه‌ساز ارتقای شرایط زندگی تمامی مردم شود.

طی ربع قرن اخیر در شاخص‌های مهم توسعه انسانی در دنیا پیشرفت‌های زیادی حاصل شده است. در این بازه زمانی ما شاهد افزایش طول عمر مردم بودیم، همچنین شمار بیشتری از مردم توانستند از فقر خارج شوند و نیازهای اولیه و اصلی زندگی خود را تامین کنند و شمار افرادی که دچار سوءتغذیه هستند هم در دنیا تنزل یافته است. به تعبیر بهتر توسعه انسانی باعث بهبود شرایط زندگی مردم دنیا شد ولی نکته مهم و البته نگران‌کننده این است که تاثیر این روند توسعه روی تمامی مردم جهان یکسان نبوده است و برخی بیشتر تحت تاثیر این روند مثبت قرار داشتند و افراد ساکن در کشورهای فقیر قاره آسیا و آفریقا تاثیر کمتری از این روند گرفتند.

توسعه باید همگانی باشد

یکسان نبودن تجربه کشورها و افراد در بخش توسعه انسانی سبب شد تا رهبران اقتصادی و سیاسی دنیا در سال ۲۰۱۵ میلادی متعهد شوند تا افراد ساکن روی کره زمین را در این برنامه توسعه انسانی جای دهند و به تمامی جنبه‌های زندگی افراد توجه یکسان داشته باشند.

به همین دلیل است که گزارش توسعه انسانی سال ۲۰۱۶ جامع‌تر و همه‌گیرتر از گزارش‌های منتشرشده در سال‌های گذشته است و نکاتی در این گزارش وجود دارد که در گزارش‌های قبلی کمتر دیده می‌شد. مهم‌ترین مساله مطالعه روی چالش‌های تازه‌ای است که زندگی ساکنان زمین را تحت تاثیر قرار داده است. چالش‌های ناشی از افزایش طول عمر مردم و نیازهای دوره کهنسالی که در بسیاری از کشورهای دنیا برنامه‌ای برای این دوران وجود نداشته است و در شماری از کشورها از قبیل ژاپن ساختار بازار کار و حتی زندگی را تحت تاثیر قرار داده است. چالش دیگر افزایش سطح نابرابری‌های اقتصادی و اجتماعی در جهان است که در شماری از کشورهای در حال توسعه این نابرابری بیش از دیگر کشورها مشاهده می‌شود. در گزارش از بروز و توسعه خشونت در برخی از جوامع به خصوص جوامعی که گروه‌های افراطی در آنها حضور دارند ابراز نگرانی شده و این خشونت‌ها به عنوان یکی از بزرگ‌ترین مشکلات نسل امروز دنیا معرفی شده است. فارغ از اینکه طبیعت این چالش‌ها چگونه است و چگونه ایجاد می‌شود، به زندگی مردم آسیب وارد کرده و در مسیرعادی توسعه انسانی اختلال ایجاد می‌کنند. این اختلال نه‌تنها در زمان حال بلکه در سال‌های آتی هم روی مردم تاثیر منفی خواهد داشت و به همین دلیل است که باید با آن مقابله کرد.

در این گزارش به موفقیت‌های بشر در عملی کردن شاخص‌ها و اصول توسعه انسانی هم اشاره شد. در بخشی از گزارش وضعیت انسان‌های امروزی و انسان‌هایی که در دهه ۱۹۹۰ میلادی زندگی می‌کردند مقایسه شده است. طی ۲۵ سال اخیر انسان‌ها موفقیت زیادی در ارتقای استانداردهای زندگی و جاری کردن شاخص‌های توسعه انسانی در زندگی به دست آورده‌اند. این موفقیت‌ها نشان داد رسیدن به هر هدفی میسر است و برای تحقق این اهداف تنها تلاش و صبر و همکاری مورد نیاز است.

پاسخ به دو سوال کلیدی

در این گزارش دو سوال کلیدی و مهم مطرح می‌شود. اولین سوال این است که چه افرادی از مسیر توسعه انسانی باز مانده‌اند و دومین سوال این است که فرآیند بازماندن از مسیر توسعه انسانی در این افراد چگونه بوده است. به تعبیر صحیح‌تر این افراد در چه شرایطی زندگی می‌کردند و چرا نتوانستند با فرآیند توسعه همراه شوند.

در پاسخ به این دو سوال آمده است: گروه‌های فقیر و آسیب‌پذیر از قبیل اقلیت‌ها، پناهنده‌ها و مهاجران از روند توسعه بازمانده‌اند و دلیل آن را می‌توان دور بودن نسبی آنها از جامعه و حضور کمرنگ‌تر آنها در فعالیت‌های اقتصادی و اجتماعی دانست. از سوی دیگر زنان نسبت به مردان شرایط نامساعدتری از نظر شاخص‌های توسعه انسانی دارند زیرا اغلب از فرصت‌های یکسانی با مردان برخوردار نیستند و به دلیل مسوولیت‌های خانوادگی و تفاوت‌های جنسیتی از حضور در فعالیت‌های اجتماعی باز می‌مانند.

حال سوال این است که برای افراد جامانده از فرآیند توسعه انسانی چه کاری می‌توان انجام داد؟ آیا برای همراه شدن آنها با فرآیند توسعه انسانی می‌توان راهکاری اندیشید یا خیر؟

در پاسخ به این سوال چند سیاست معرفی شده است که اولین سیاست ایجاد فرصت مناسب برای افراد جامانده از مسیر توسعه برای بهره‌مندی از سیاست‌های جهانی از قبیل رشد پایدار و همه‌جانبه اقتصادی در کشور است. از طرف دیگر به‌کارگیری ابزارهایی از طریق گروه‌هایی که نیازهای خاص دارند مثل افراد دارای ناتوانی جسمی به‌گونه‌ای که بتوانند با حداکثر پتانسیل‌های خود کار کنند و از موقعیتی که برای آنها ایجاد شده است حداکثر استفاده را ببرند. در نهایت تقویت افراد جامانده از مسیر توسعه و نزدیک کردن آنها به استانداردهای جامعه رشد‌یافته بر مبنای شاخص‌های توسعه انسانی است.

بدون شک همراه کردن افرادی که در گروه‌های حساس جای گرفته‌اند در مسیر توسعه انسانی به خصوص همراه کردن زنان که نیمی از جمعیت کره زمین را تشکیل می‌دهند و در کشورهای در حال توسعه با مشکلات زیادی دست‌به‌گریبان هستند می‌تواند کمک بزرگی برای فرآیند توسعه انسانی باشد. از طرف دیگر عدم همراهی در این زمینه مانعی ایجاد می‌کند در مسیر توسعه انسانی و اقتصادی در کشورها و حتی می‌تواند در ساختار رشد اقتصادی و صنعتی هم اختلال ایجاد کند.

حال این سوال ایجاد می‌شود که دلیل ضرورت همراه‌سازی تمامی دنیا در مسیر توسعه انسانی چیست؟ در پاسخ به این سوال می‌توان گفت که در صورت برخورداری تمامی افراد از شاخص‌های توسعه انسانی، می‌توانند با توجه به پتانسیل‌های خود از فرصت‌های اقتصادی و صنعتی استفاده کنند و در رشد اقتصادی و تقویت زیرساخت‌های صنعتی در کشور نقش ایفا کنند. این در حالی است که با عقب ماندن بخشی از جامعه از فرآیند توسعه انسانی، این افراد توان ایفای نقش موثر در عرصه اقتصادی را هم نخواهند داشت و این مساله در میان‌مدت و بلندمدت باعث ضعف اقتصادی و ناتوانی مالی در خانواده‌ها و به دنبال آن کشور می‌شود. بنابراین برای مقابله با مشکلات اقتصادی کشور از همین امروز باید وارد عمل شد و افراد را به عنوان مهره‌های کلیدی و تاثیرگذار و البته توانمند اقتصادی و اجتماعی تربیت کرد.

اهداف توسعه انسانی تا سال ۲۰۳۰

با وجود موفقیت‌های زیادی که طی ربع قرن اخیر در زمینه توسعه انسانی در دنیا حاصل شده است هنوز راه درازی در پیش است. در بخش توسعه انسانی تا سال ۲۰۳۰ میلادی، اصول کلی برنامه‌های سازمان‌های جهانی و دولت‌های مرکزی برای تقویت روند توسعه انسانی مطرح شده است. طبق این اصول که باید در سطح جهان پیگیری شود کاهش فقر، پایان بخشیدن به گرسنگی در دنیا و در نهایت تعیین مسیرهایی که زمینه‌ساز پایداری اقتصادی و صنعتی در کشورهای دنیا می‌شود اصلی‌ترین و مهم‌ترین برنامه‌های توسعه انسانی در جهان تا سال ۲۰۳۰ خواهد بود. نکته جالبی که در این گزارش بر آن تاکید شده این است: آنچه امروز برای دنیا چالش‌برانگیز است، در آینده حل می‌شود. در سال‌های آتی مشکلات امروزی بسیار کوچک و بی‌اهمیت هستند و دلیل این مساله هم تلاش و کار امروز و مطالعات جامعی است که برای پیشبرد اهداف اصلی و بزرگ در دنیا انجام می‌شود. پس نباید خسته شد و باید با درایت و تلاش در جهت تحقق اهداف انسانی حرکت کرد.