واقعی‌سازی به چندشرط

جواد سمساری لر / رئیس کمیسیون حمل و نقل اتاق ایران

در هفته گذشته افزایش قیمت بلیت هواپیما به میزان هشت درصد اعلام شد که به نظر من این میزان برای تامین هزینه‌های سفر و افزایش کیفیت چندان تاثیرگذار نخواهد بود. به همین دلیل با توجه به اینکه راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران تنها مدیریت خطوط ریلی را بر عهده دارد و هیچ‌گونه وسایل ازجمله واگن یا تجهیزات رفاهی جدیدی در اختیار ندارد، نمی‌تواند با تغییر قیمت مخالفت کند.
از این رو هرکسی که با قطار مسافرت کرده باشد، مشاهده می‌کند که سرویس‌های ارائه شده به هیچ عنوان قابل ‌بررسی نیست، چرا که سرویس‌های نامناسبی ارائه می‌شود و از طرف دیگر قیمت‌ها چه در راه‌آهن و چه در سایر وسایل حمل و نقل باید به جایی برسد که با خدمات همخوانی داشته باشد. به نظر من حمل و نقل ریلی چه از منظر حمل کالا و چه از منظر حمل مسافر، بخشی از آن به دست بخش خصوصی و بخشی به دست راه‌آهن است. از این رو صرفه اقتصادی برای این بخش وجود ندارد که واگن جدیدی در نظر گیرند یا رفاه ویژه‌ای در نظر گیرند، بر این اساس باید قیمت‌ها روزآمد شود.
اینکه هر خدماتی را در سایه اجرای دولتی قرار داد، برای ارتقای کیفیت خدمات مطلوب نیست. از طرف دیگر گرچه وضعیت اقتصادی مردم هم مناسب نیست، اما می‌توان به این ترتیب بازگو کرد که هر یک از وسایل و مسیرهای حمل و نقلی برای قشر خاص خود کیفیت مطلوب ارائه دهند.
به‌طور مثال همواره سفر هواپیمایی برای قشر بالا و به عنوان سفر لوکس نگاه شده است، در کنار این مسیر، سایر وسایل نقلیه وجود داشته است، اما هر مسافری بسته به توان پرداختی از هر یک استفاده می‌کرده است. بنابراین با توجه به قضایای موجود، تا این قیمت‌ها واقعی نشود و مسافران نسبت به پرداخت هزینه معترض نباشند، راه به جایی نمی‌برد و واقعیت این است که تا قیمت‌ها واقعی نشود و ارائه سرویس بر اساس مد روز نشود، ‌ روش اجرایی موفق نخواهد بود.
از طرف دیگر مردم نیز توقعاتی در زمینه افزایش امکانات دارند، به همین دلیل ارائه‌دهنده سرویس نیز باید هم به نفع مردم و هم به نفع خود خدمات دهد. در این رابطه اما باید شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات تضمین‌کننده خدمات باشند، در این میان موضوع بر سر خرید واگن جدید نیست، چرا که در حال حاضر در بخش حمل محمولات راه‌آهن بیشتر واگن‌ها به بخش خصوصی واگذار شده است، در این زمان نیز اگر ارائه خدمات برای بخش خصوصی صرفه اقتصادی نداشته باشد، یا سرمایه‌گذاری نمی‌کند یا اینکه با توجه به سرویس ارائه‌شده به مشتری؛ به‌طور طبیعی سیستم‌های خود را روزآمد می‌کند.
به‌طور طبیعی راه‌آهن به غیر از اینکه گفته شود هیچ وسیله حملی برای بار ندارد، خود از شرکت‌های خصوصی سرمایه‌گذار در بخش مسافری و باری هزینه‌هایی دریافت می‌کند، بنابراین باید در این میان برای سرمایه‌گذار صرفه اقتصادی وجود داشته باشد. در این زمان در صورتی که صرفه اقتصادی وجود نداشته باشد، با همین واگن‌های فرسوده خدمات رسانی ادامه می‌یابد. از این رو با سیستم فعلی و بدون تجهیزات و امکانات جدید نمی‌توان کاری در جهت تغییر قیمت انجام داد، حتی در سایر کشورها نیز وسایل حمل و نقل سنگین چه برای بار و چه برای مسافر هر سه سال یک‌بار بازبینی و نوسازی می‌شود. اما در داخل کشور قطارها با وضعیت نامناسب جا‌به‌جایی مسافر را انجام می‌دهند.
گرچه برخی بر این باورند که در مقابل تغییر و افزایش قیمت باید کیفیت خدمات نیز افزایش یابد. در این زمان اگر راه‌آهن بر شرکت‌های بخش خصوصی نظارت داشته باشد، باید بر اجرا و افزایش خدمات این شرکت‌ها بیفزاید.
از این رو هنگامی ‌که با این شرکت‌ها قراردادی بسته می‌شود باید بگوید که تغییرات قیمتی به صورت پلکانی اعمال شود، همچنین باید سیستم واگن‌ها تغییر یابد و مردم رفاه و قدرت انتخاب بیشتری داشته باشند. به‌طور مثال واگن‌هایی برای شب و واگن‌هایی برای روز در نظر گرفته شود، همچنین واگن‌ها به مدل‌های مختلف خدمات دهند، چرا که این سرویس‌دهی در همه دنیا به این گونه است.
به‌طور مثال در سال‌های گذشته راه‌آهن دارای قطارهای درجه یک، دو و سه در مسیرهای مختلف بود که مسافران بسته به توان پرداختی خود، می‌توانستند از خدمات بهره ببرند، بنابراین در این زمان باید افزایش قیمت، افزایش رفاه و آسایش مسافر را به همراه داشته باشد.
در حال حاضر سرمایه‌گذاری جدید در راه‌آهن وارد نشده است، چرا که همواره سرمایه جایی می‌رود که هم بازگشت داشته باشد و هم اطمینان از سرمایه‌گذاری وجود داشته باشد. در این زمان سرمایه‌گذار در ابتدا به امنیت سرمایه‌گذاری می‌اندیشد نه سود کلان؛ بلکه او همواره به سود معقول، خدمات بیشتر و امکانات و وسایل مدرن روز می‌اندیشد. از این رو هنگامی که این مهم اتفاق می‌افتد اعتماد مسافر نیز بیشتر می‌شود.
از طرف دیگر در صورت تنوع وسایل حمل و نقل به ویژه در بخش ریلی، هر کسی خدمات بهتری بخواهد باید پول بیشتری بپردازد.
من معتقدم نباید قیمت‌ها یکباره افزایش یابد، بلکه بهتر است قیمت‌ها به صورت پلکانی واقعی شوند، هم می‌تواند به صورت سالانه افزایش داشته باشد و هم به روش‌های دیگر. البته هشت درصد اعلام شده هیچ تغییری در قیمت‌ها ایجاد نمی‌کند. در حال حاضر یا باید گرانی با سرویس ارائه شده همگن شود، یا اینکه خدمات هماهنگ شوند.
اگر کرایه افزایش یافت در مقابل سرویس‌دهی نیز باکیفیت مطلوب‌تری ارائه شود. به‌طور مثال در بخش جاده‌ای برخی دستگاه‌ها لوکس و به روز شده است، اما در مقابل نیمی از سال بیکار هستند، در این میان باید به فصلی بودن زمان سفر و توان پرداختی مسافران هم توجه کرد.
به همین دلیل باید همه موارد از جمله وسیله نقلیه و میزان دریافتی با زمان سفرها همگن باشد.
در کشورهای اروپایی کرایه قطار بیش از بلیت هواپیماست، برخی شرکت‌های فروش آنلاین از ماه‌ها قبل تا روز پرواز همه بلیت‌ها را با قیمت‌های متنوع ارائه می‌دهند، به گونه‌ای که ممکن است مسافری که در حدود سه ماه گذشته بلیتی خریده به مراتب از مسافری که در روز آخر بلیت را خریده، هزینه کمتری پرداخت کند. به همین دلیل برنامه‌ریزی برای سفر بیش از پیش می‌شود.
در ایتالیا قیمت بلیت قطار از شهر میلان به رم دو برابر هزینه بلیت هواپیماست، اما مسافر اولویت را به سفر ریلی می‌دهد چرا که هزینه رفت‌ و آمد به فرودگاه و هزینه‌های جانبی را با مسیر طی‌شده مقایسه می‌کند، اما از آن مهم‌تر کیفیت سفرهای ریلی است که با سفر هوایی رقابت می‌کند.
اینکه گفته می‌شود شرکت‌های هوایی و ریلی با یکدیگر رقابت می‌کنند، این‌گونه نیست. جذب مشتری با سرویس‌دهی صورت می‌گیرد. علاوه بر این هر وسیله‌ای نیز مسافر خود را دارد، این‌گونه نیست که مسافر هواپیما که سال‌ها با این وسیله سفر کرده است به یکباره با قطار سفر کند.
با توجه به تنوع وسایل حمل و نقلی، هر مسافری بسته به وسع مالی خود از قطار، هواپیما، اتوبوس یا سواری استفاده می‌کند. به‌طور طبیعی هر طبقه مالی در جامعه نیز بر اساس وسع مالی خود وسیله حمل و نقل را انتخاب می‌کند.
حمل و نقل باید مدیریت شود. در کشور ما وزارتی به عنوان حمل و نقل وجود ندارد تا به صورت ویژه به وضعیت حمل و نقل برسد، در صورت وجود این وزارتخانه، سیاستگذاری در این بخش می‌تواند تاثیرگذار باشد.
از این رو مسافر ترجیح می‌دهد با وسیله نقلیه‌ای سفر کند که سفر و خدمات به موقع ارائه دهد.