سوغاتِ فرنگ

خرید 118 هواپیمای ایرباس بدون نیاز به استفاده از منابع داخلی و با تامین مالی شرکت سازنده، اگرچه اتفاقی بدیع و شاید در نگاه نخست باورنکردنی به نظر می‌آید، نمی‌تواند کل ماجرای سفر به اروپا را تشریح کند؛ چه آنکه حتی در حوزه حمل‌ونقل و صنایع مرتبط با آن نیز قراردادها و تفاهمنامه‌های بیشتری منعقد شده است: از حمل‌ونقل دریایی گرفته تا بازسازی فرودگاه‌ها و راه‌آهن. تفاهم میان ایران‌خودرو و پژو سیتروئن برای مشارکت در تولید سالانه 400 هزار دستگاه خودرو دیگر رویداد پربازتاب سفر به فرانسه بود. حداقل 30 درصد از خودروهای تولیدی بر اساس این تفاهم به خارج از کشور صادر خواهند شد. در سفر به فرانسه، تفاهمی برای خرید روزانه 150 تا 200 هزار بشکه از نفت ایران به وسیله شرکت توتال نیز به امضا رسید. در کنار این چند نمونه از نتایج سفر پاریس، می‌توان به تفاهم‌هایی با شرکت‌های ایتالیایی دانیلی و سایپم اشاره کرد که اولی در زمینه فولاد و دومی در زمینه نفت و گاز فعالیت می‌کند. در سفر به ایتالیا و فرانسه، به ترتیب 14 و 20 سند همکاری امضا شد که ارزش مجموع آنها بالغ بر 50 میلیارد دلار است. اما شاید حتی برشمردن تک‌تک تفاهمنامه‌ها و قراردادها نیز نتواند داستان سفر را به خوبی تشریح کند؛ چراکه از دید بعضی کارشناسان، اهمیت اصلی سفر روحانی را نه در حجم قراردادهای امضاشده، که در نوع قراردادها و معنای مستتر در پس آن باید جست‌وجو کرد.

اغلب قراردادها به اشکال مختلف سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی، BOT و اجاره به شرط تملیک هستند؛ نه خرید مستقیم یا تامین مالی به شکل استقراض. فارغ از اینکه در شرایط فعلی اقتصاد کشور منابع داخلی کفایت خرید را نمی‌دهند و شاید اتکای صرف به استقراض از بانک‌های خارجی قابل‌قبول نباشد، روش‌های مورد استفاده اغلب بازه بلندمدت بیش از یک دهه را پوشش می‌دهند و این یعنی نگاه به ایران تغییر کرده است. به عبارت دیگر باوجود آنکه هنوز تا بهبود رتبه اعتباری ایران، رفع موانع کسب‌وکار و کاهش ریسک سرمایه‌گذاری در این کشور راه درازی باقی است، قراردادهای جدید با تامین مالی مستقیم یا غیرمستقیم شرکت‌های خارجی به معنای حضور بلندمدت و پایدار شرکای اروپایی در ایران است. شرکای خارجی این بار نه برای حضوری چندساله با هدف فروش تجهیزات یا تامین مالی، که به منظور مشارکتی طولانی‌مدت و با رعایت منافع هر دو طرف به ایران می‌آیند.

زمانی می‌توان وجود چنین پیام روشنی را باور داشت که به برنامه‌های صنایع مختلف کشور، از حمل‌ونقل گرفته تا نفت و پتروشیمی نگاه کرد که در آنها اصلاح قراردادها با هدف افزایش دوران همکاری با شرکت‌های خارجی به روشنی اشاره شده است. حضور گسترده بخش خصوصی دو طرف در سفر اخیر روحانی به اروپا، نشانه دیگری است بر تایید این پیام ضمنی. حضور بخش خصوصی می‌تواند تضمین استوارتری بر پایداری روابط دو کشور باشد؛ چرا که نه بر مبنای تعارفات کوتاه‌مدت سیاسی، که با هدف دستیابی به منافع اقتصادی بلندمدت صورت می‌گیرد.

از این دیدگاه می‌توان گفت امضای قراردادها متضمن یک پیام روشن به جهان است: نگاه و رابطه با ایران تغییر کرده است و آن کسانی برنده‌اند که این پیام را زودتر باور کنند. شاید بزرگ‌ترین سوغات سفر به ایتالیا و فرانسه همین پیام باشد.