یک شغل، یک صنف و دیگر هیچ

مهندس موتور رشد فناوری در جهان است. او عنصری است که با درک عینی از محیط مادی و اجتماعی، قدرت تشخیص صحیح مسائل مربوط به زندگی مادی انسان‌ها را دارد و با نگاهی رو به جلو و با استفاده از منابع علمی، مادی و اجتماعی و در یک محیط اقتصادی رقابتی راهکاری بهینه و موثر را برای آنها خلق می‌کند و بدین ترتیب در فراهم آوردن رفاه و ایمنی بیشتر برای انسان‌ها مشارکت جدی دارد. در این دنیای جدید که جامعه‌های انسانی نه‌تنها مدام در معرض تغییرات فناورانه هستند، که سبک زندگی انسان‌ها نیز مدام در حال تغییر است و فهم آنان از زندگی، رشد و رفاه از یک سو و خودآگاهی آنان از هویت و حقوق معنوی و مادی‌شان رو به تزاید است، مهندسان نیز باید در اندیشه فهم جدید از محیط زندگی انسان‌ها و تغییر در روش مساله‌یابی و حل مساله باشند. گزارش رقابت‌پذیری ایران نشان می‌دهد رتبه ایران در عوامل موثر بر پیشرفت و نوآوری در میان 142 کشور جهان در جایگاه 83 است. حال آنکه کشورهایی از منطقه که مقرر است بر اساس سند چشم‌انداز از آنان پیشی بگیریم چون ترکیه، اردن، پاکستان و لبنان به ترتیب در جایگاه‌های 58، 70، 72 و 78 قرار دارند. نیک می‌دانیم که ارتقای یک رتبه در رقابت جهانی نیازمند خردورزی و تلاش فراوان است و به سادگی به دست نمی‌آید. فهم اینکه در چه جایگاهی در سطح جهانی قرار داریم و چرا در اینجا قرار داریم حتماً برای برنامه‌ریزی توسعه مهم است. لیکن از آن مهم‌تر احساس نیاز برای تغییر است. نیازی که از سر درد وطن‌خواهی و اعتقاد به ضرورت رشد و توسعه ملی باشد، که موجب عزمی راسخ، اجماعی ملی و تلاشی بی‌وقفه شود.

بر اساس آمار تعداد اعضای سازمان‌های نظام مهندسی در یک‌ساله گذشته 20 درصد رشد کرده است. برآورد می‌شود یک میلیون و 800 هزار دانشجوی مهندسی به‌زودی وارد بازار کار می‌شوند. یکی از اعضای سازمان نظام مهندسی روایتی از یک نشست نظام مهندسی داشته است. او می‌گوید در این اجلاس از همه چیز سخن رفت، از جمله خرید ساختمان برای شورای مرکزی، المپیاد ورزشی مهندسان، مسائل رفاهی، بودجه شورای مرکزی! لیکن تنها مفهوم مغفول همان امر مهندسی و توسعه مهندسی در ایران بود. در اقتصاد مفهومی وجود دارد تحت عنوان نفرین منابع!؛ که حاکی از سستی است که به جوامعی دست می‌دهد که درآمدهایی آسان از طریق منابع زیرزمینی به ویژه نفت دارند. آنچه من در این اجلاس درک کردم این بود که نه‌تنها ما دچار نفرین ناشی از اتلاف منابع نفت شده‌ایم که دچار نفرین ناشی از اتلاف منابع انسانی از جمله مهندسان نیز شده‌ایم. که پیامدهای نفرین دوم صدالبته دهشتناک‌تر است. گویی غلبه فرم بر محتوا در جامعه ما تبدیل به یک اصل گریزناپذیر در همه‌جا شده است. هدف از تاسیس سازمان‌های نظام مهندسی تنسیق امور مهندسان و فراهم آوردن شرایطی است که مهندسان امکان بالندگی بیشتر پیدا کنند. به واقع سازمان‌های نظام مهندسی نهادهایی هستند که باید در خدمت عنصر مهندس باشند و شرایط ارائه خدمت صحیح و رو به رشد او را فراهم آورند. در بودجه‌های تنظیمی و پیشنهادی نهاد متولی مهندسان به نظر می‌رسد که توسعه سازمانی اصل بود و مهندس فرع. تمرکز همه امور در سازمان‌های نظام مهندسی و از آن فراتر، تمرکز ملی آنها، نه‌تنها با استقلال نظام مهندسی استان‌ها در تعارض بود که با استقلال عمل مهندسان نیز مغایرت داشت. البته استانی بودن تصمیم‌ها نیز هم‌اکنون مورد اعتراض شهرستان‌هاست. برخی از اعضای این نهاد در شهرستان‌ها معتقدند: قوانین نظام مهندسی مانند قانون شهرداری‌ها قدیمی مانده است. این قانون در زمانی تهیه و تنظیم شد که تعداد مهندسان در استان تهران و کلانشهرها و سایر شهرها بسیار اندک بوده است. قانون تصمیم‌گیری در خصوص اعضا را به استان و یا استان‌های همجوار محول کرده و این در حالی است که تعداد مهندسان در یک شهرستان چندین برابر تعداد مهندسان در استان یا استان‌های مجاور در گذشته شده است‌. با گذشت سال‌ها تعداد مهندسان فارغ‌التحصیل در شهرها روز به روز در حال افزایش است و تصمیم‌گیری شهر‌ها در قانون همچنان بر عهده استان‌هاست. به عنوان مثال تصمیم‌گیری در خصوص اعضای مهندسان دو هزار نفری در شهرستان بر عهده اعضای هیات مدیره استان در مرکز است. به همین دلیل اعضایی که دور از مرکز فعالیت می‌کنند جهت انجام کارهای کوچک باید مسیر طولانی را طی کرده و یا دور از خدمات مناسب و یکسان قرار گیرند.

به نظر می‌رسد جهت رسیدن به اهداف عالیه نظام مهندسی قوانین و دستورالعمل‌های اجرایی نیازمند بازنگری سالیانه است متاسفانه عدم توجه به آن باعث وجود مشکلات متعدد در بخش ساخت و ساز و ایجاد چالش‌های معیشتی و فنی برای مهندسان و کارفرمایان بخش خصوصی شده است. همچنین خدمات نظام مهندسی مطلوب و موثر نبوده و در هر سه بخش طراحی، نظارت و اجرا غالباً به صورت فرمالیته است. برای مثال در بخش ساختمان مهندسان به دلیل مدیریت ناصحیح و عدم اجرای درست تعرفه‌ها مجبور به امضای صوری نقشه‌ها هستند. در این میان عده کثیری از آنها به دلیل ارجاع نامناسب پروژه‌ها بیکار می‌شوند و بیشتر فارغ‌التحصیلان جدید و یا فاقد پروانه نیز نقشی در ارائه خدمات نظام مهندسی ندارند. این فارغ‌التحصیلان بعضاً در مشاغل غیر‌مرتبط با رشته تحصیلی خود شاغلند و تعدادی نیز بیکار بوده و در ساختمان‌ها مجبورند به صورت کارگر ساختمانی فعالیت کنند.